Το μεγαλείο της Βυζαντινής Ορθοδοξίας

του Δημήτρη Μίμη Εικόνα: Σωτήρης Κοϊκόπουλος

Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της Βυζαντινής σε σχέση με τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ήταν ο τρόπος και ο τόπος θεμελίωσης της  Ισχύος. Σε αντίθεση με τα κτιστά, η Ισχύς και η Εξουσία θεμελιώνονται καλύτερα στο μεταφυσικό, στο άφθαρτο. Παράλληλα, η όλη φιλοσοφική προσπάθεια απόδοσης λογικής συνέχειας στον κόσμο, κατέδειξε την ανάγκη της εποπτείας αυτής της παραγόμενης λογικής αλυσίδας, η θέαση της οποίας, απαιτούσε απόσταση από τον φυσικό κόσμο και άρα μια μεταφορά στο μετα-φυσικό επίπεδο. Όπως και να χει, οι άνθρωποι βυθισμένοι μέσα στην ατέλειά τους, έχουν καταλάβει από πολύ νωρίς, ότι εκεί που σταματά η γνώση, ξενικά η πίστη. Σε πολιτικό επίπεδο μάλιστα, είχαν κατανοήσει ότι η πολιτική ενότητα σε μια αυτοκρατορία, μπορεί να επέλθει μόνο μέσω της πνευματικής της ενότητας.

Το πλαίσιο αυτό, στο πεδίο της Ορθοδοξίας της Ανατολής πήρε την εξής μορφή: Εδώ, ο Θεός, είναι η πηγή των αξιών, είναι αυτός που δίνει ταυτότητα, νόημα και σημασία στα όντα. Είναι αυτός που εποπτεύει και καλλιεργεί τις συνειδήσεις των ατόμων και αυτοί με τη σειρά τους μετατρέπουν την πνευματική καλλιέργεια σε πολιτισμό (ναοδομία, αγιογραφία, συγγραφή κλπ).

Προϋπόθεση των  παραπάνω ήταν η μύηση στην διαλεκτική και τη μυθολογία της (τότε) Ορθοδοξίας. Η μυθοπλασία δεν έχει σχέση με τα πολιτικά παραμύθια, είναι η ουσία της ιστορίας, το έσχατο νόημα των πραγμάτων, το συμβολικό κεφάλαιο μέσα στο χάος, αυτό που δίνει την κατεύθυνση στον άνθρωπο, γι’ αυτό -ακόμα και σήμερα- είναι  ότι σημαντικότερο και ότι πιο ζωογόνο υπάρχει μέσα σε μια κοινωνία, είναι πάνω ακόμη και από τη γνώση, την κατανόηση και τη λογική. Επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όπου υπήρχε η ταύτιση Λόγου και Μύθου, ο πιστός έπραττε μόνο ότι είχε νόημα γι’ αυτόν, έτσι επιτυγχάνονταν η ατομική πρόοδος και η ψυχική αρμονία χωρίς χάσματα μεταξύ θεωρίας και πράξης.

Στην Ορθοδοξία του Βυζαντίου, ο άνθρωπος έχει μόνιμο και σταθερό προσανατολισμό προερχόμενο από το Απόλυτο και όχι από το ιστορικά σχετικό: Η πίστη δείχνει, δεν αποδεικνύει. Το μεγαλείο της (τότε) Ορθοδοξίας ήταν η μεταλαμπάδευση της ανώτερης πνευματικής παιδείας στον πιστό, ώστε μετά, ως φυσική συνέπεια αυτής, να πράττει με την ηθική του Χριστού εντός της κοινωνίας. Βασικός στόχος στην αξιακή της κλίμακα, ήταν η αναπαραγωγή του υποδειγματικού αρχετύπου, δηλαδή του Χριστού. Αυτό, ήταν (και είναι) το Παν. Ο πιστός έπρεπε να έρχεται σε Πνευματική επαφή με το Θεό στο τέλος (στην τελεολογία) κάθε πράξης του, πορευόμενος προς τη θέωση κι όχι προς το θάνατο.

Πιο συγκεκριμένα: Ο άνθρωπος λατρεύει το ζωντανό Θεό ως τον τέλειο άνθρωπο.  Ενώνεται μαζί του σε πνευματικό επίπεδο προσπαθώντας να γνωρίσει την υπερβατική αλήθεια. Κάνει διάλογο μαζί του μέσω της προσευχής. Ανοίγει και φωτίζει την ψυχή του ενώ βρίσκεται σε νοητική εγρήγορση και ευδαιμονία του νου, και το πιο σημαντικό: Όλο αυτό προέρχεται εκ των έσω και εξαντικειμενικευέται σε κοινωνική πράξη. Με αυτό τον τρόπο, η Ορθοδοξία και ο Χριστιανισμός, εστιάζουν  στο «πράττε το καλό» κι όχι στο «μην πράττεις το κακό», είναι δηλ. εσώτερος νόμος κι όχι εξωτερική συλλογική κανονιστική αρχή. Στην Ορθοδοξία λοιπόν, πριν την προσπάθεια διάλυσης της από την τουρκοκρατία, πριν τις μετέπειτα δυτικές επιρροές και πριν τα διάφορα πολιτικά «εμπόρια της πίστης», τελικός σκοπός ήταν η τελειοποίηση του πνεύματος. Όλα τα υπόλοιπα (φιλανθρωπικό έργο, τελετές, πολιτισμικά κατασκευάσματα κλπ) ήταν δευτερευούσης σημασίας.

Οι εχθροί της Ορθοδοξίας τώρα, που την κατηγορούν ως αντι-επιστημονική, σκοταδιστική και παράλογη, προτάσσουν την επιστήμη και τη λογική ως ανώτερα και περισσότερο ορθολογικά συστήματα. Εκτός του ότι οι ίδιοι ξεχνούν τη λογική και την επιστήμη μόλις αναλάβουν την εξουσία ή όταν αποφασίσουν να «ζήσουν», αγνοούν ότι η απόλυτη λογική μπορεί να οδηγήσει στον απόλυτο ανορθολογικό σκοπό και στο απόλυτα παράλογο. Δεν συνειδητοποιούν ότι η επιστήμη, πέρα από ορισμένες νομοτέλειες, δεν είναι ελεύθερη από την κυριαρχία του υποκειμένου που την εποπτεύει και ότι συνήθως είναι μια απλοποιημένη επινόηση.

Η λογική και η επιστήμη είναι απλώς μέσα του ανθρώπου, οι σκοποί του προέρχονται από αξίες, αντιλήψεις και νοοτροπίες. Οι σκοποί αυτοί, είναι πιο σημαντικοί από τα μέσα, όπως η στρατηγική είναι πιο σημαντική από τα όπλα.

Τελικά, η Βυζαντινή Ορθοδοξία κατάφερε να κάνει πραγματικότητα το τέλειο γι’ αυτή νόημα  και να δημιουργήσει ένα Πνεύμα και έναν Πολιτισμό χιλιετιών που όμοιος του δεν υπάρχει στη γη. Αυτό το κατάφερε χάρη στη χρήση του καλύτερου όπλου: Του Πνεύματος. Η όποια παραγωγή, προϋποθέτει υψηλή πνευματικότητα και πνευματική ενότητα μεταξύ της  παραγωγικής ομάδας. Αντίθετα, η λογική και επιστήμη, προς το παρόν τουλάχιστον, παράγουν καταναλωτικά αγαθά ηδονιστικά και εφήμερα, όμως: Είναι τα διαχρονικά και τα σπάνια αυτά που φέρουν την Αξία.