Το οξυγόνο διαρρέει ακόμη μέσα από τα πιο πνιγηρά καθεστώτα

Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης

Η αναχαίτιση του στολίσκου Global Sumud, με το ελληνικό σκάφος «Οξυγόνο» ανάμεσα στα πλοία που σύρθηκαν σε ισραηλινά λιμάνια, δεν αποτελεί απλώς μόνο μια πράξη στρατιωτικής αποτροπής αλλά συνιστά μια βαθειά βιοπολιτική και πολιτισμική εκκαθάριση της δυνατότητας για ηθική πράξη εκτός συστήματος.

Η απόφαση του κράτους του Ισραήλ να αποτρέψει την είσοδο μιας ανεξάρτητης ανθρωπιστικής αποστολής, χωρίς χρηματοδοτικό πρωτόκολλο, χωρίς πολιτικό μανδύα, χωρίς στρατηγικό αντάλλαγμα, σηματοδοτεί την ανάδυση ενός καθεστώτος στο οποίο η ίδια η προσφορά, εφόσον είναι αυτοδύναμη, τίθεται εκτός νομιμότητας.

Το «Οξυγόνο», όχι ως πλεούμενο αλλά ως πρόθεση, ενσαρκώνει εκείνη την πολιτική χειρονομία που τρομοκρατεί τα φιλελεύθερα καθεστώτα της ασφάλειας: την πράξη που δεν εξυπηρετεί τίποτα. Είναι η αλληλεγγύη που δεν χρηματοδοτείται, δεν επιτηρείται, δεν καταγράφεται, η αλληλεγγύη που γεννιέται απλώς από την αναγνώριση του πόνου του Άλλου. Κι αυτή ακριβώς η πράξη γίνεται σήμερα, στην εποχή του ψηφιακού καπιταλισμού και της μεταδημοκρατικής πειθαρχίας, ανυπόφορη.

Η σημερινή εποχή είναι μια εποχή στην οποία η ηθική σχέση δεν απαγορεύεται αλλά αφομοιώνεται, εξουδετερώνεται μέσω της υπερπληροφορίας και της καθυπόταξής της σε πλατφόρμες απόδοσης. Στο πλαίσιο αυτό, η αυτενεργός πράξη –η φροντίδα που δεν συνάδει με το μοντέλο της διαχείρισης– δεν καταδιώκεται πια με όρους δικαίου, αλλά αποβάλλεται από το πεδίο του νοήματος. Η φιλανθρωπία, εφόσον δεν λογοδοτεί, εφόσον δεν πιστοποιείται, εφόσον δεν προβλέπεται, δεν αναγνωρίζεται καν ως πράξη.

Το κράτος του Ισραήλ, με τη συναίνεση της ευρωπαϊκής θεσμικής σιωπής και την πλήρη απουσία παρέμβασης εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, δεν προστατεύει την επικράτειά του από μια εισβολή, αλλά την καθαρότητα του ερμηνευτικού του πλαισίου. Δεν διασώζει την ασφάλεια, διασώζει το μονοπώλιο του νοήματος. Η ελληνική πολιτεία, διατηρώντας επιμελώς ασαφές το αν και πώς αντέδρασε στην κράτηση Ελλήνων πολιτών που συμμετείχαν στην αποστολή, επιτελεί μια ήσυχη επιτέλεση υποταγής: η σιωπή της δεν είναι κενό· είναι συμπλήρωση.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, θεσμικά εκπαιδευμένη να διαχειρίζεται κρίσεις μόνο μέσω αλγοριθμικής ουδετερότητας, παραιτείται όχι απλώς από τη δυνατότητα επέμβασης, αλλά από την ίδια τη δομή του Ανθρώπινου ως πολιτικής κατηγορίας. Δεν αρκεί να αποδεχθεί κανείς την αδράνεια της Ε.Ε. ως ανικανότητα: είναι πλέον συνειδητό και συντεταγμένο αποπολιτικό σχέδιο. Η Ε.Ε. δεν σιωπά επειδή αιφνιδιάστηκε, αλλά επειδή δεν αναγνωρίζει πολιτική υπόσταση σε πράξεις που δεν εντάσσονται στο μοντέλο της επιτήρησης και της τυποποίησης.

Και σαν να μην αρκούσε η συμβολική αυτή ακύρωση του πράττειν, η συγκυρία προσδίδει στο γεγονός έναν ακόμη βαρύτερο, σχεδόν θεοπολιτικό χαρακτήρα: την ημέρα της αναχαίτισης, οι πιστοί του Ιουδαϊσμού εορτάζουν το Yom Kippur, την Ημέρα της Εξιλέωσης — την κορυφαία στιγμή ενδοσκόπησης, μετάνοιας, συγγνώμης και αποκατάστασης σχέσης με τον Θεό και με τον Άλλον. Σε αυτή την τελετουργικά φορτισμένη ημέρα, στην οποία η ανάληψη της ενοχής έχει υπαρξιακή σημασία, το ίδιο το κράτος που τη θεσμοθετεί ως γιορτή, συλλαμβάνει εκείνους που δεν επιτίθενται, αλλά επιχειρούν να διορθώσουν, να παρασταθούν, να μεσολαβήσουν όχι με όπλα αλλά με παρουσία.

Η αντίφαση αυτή δεν είναι απλώς σχήμα υποκρισίας, είναι απόδειξη της οριστικής κατάρρευσης της ηθικής ως δομής του πολιτικού. Δεν μπορείς να επικαλείσαι τη συγχώρηση όταν ποινικοποιείς τη συγγνώμη που ενσαρκώνεται χωρίς διαταγή. Δεν μπορείς να εορτάζεις την κάθαρση ενώ καταστέλλεις την πράξη της. Η παράλληλη τέλεση του Yom Kippur και της βίαιης ακινητοποίησης της αλληλεγγύης αποκαλύπτει όχι μια ηθική αντίφαση, αλλά την ίδια τη φύση του σύγχρονου κυρίαρχου ως δολοφόνου της συγγνώμης.

Ο Agamben έχει περιγράψει το homo sacer ως την απόλυτα ευάλωτη μορφή ζωής, το σώμα που μπορεί να σκοτωθεί χωρίς να θεωρείται φόνος. Σήμερα, το υποκείμενο που μεταφέρει βοήθεια μπορεί να συλληφθεί χωρίς να τελείται σύλληψη. Μπορεί να εξευτελιστεί χωρίς να υπάρχει πράξη καταστολής. Η δύναμη του κράτους δεν χρειάζεται πια να τιμωρεί, του αρκεί να απονοηματοδοτεί. Ο Mbembe, από τη δική του πλευρά, θα έβλεπε εδώ μια νέα μορφή νεκροπολιτικής: όχι μέσω της άσκησης βίας, αλλά μέσω της καταστολής της συμβολικής ζωής του πράττειν. Η πράξη απονεκρώνεται πριν εκδηλωθεί.

Το αποτέλεσμα είναι τρομακτικά καθαρό: η εξουσία δεν αποσύρει το δικαίωμα να βοηθήσεις, αφαιρεί από την πράξη τη δυνατότητα να σημαίνει. Η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι απλώς συνένοχη. Είναι φορέας της επιτελεστικής παραίτησης από κάθε ηθική προστασία των πολιτών της. Η Ε.Ε. δεν είναι απλώς αδιάφορη. Είναι ο τεχνικός διαχειριστής της αποπολιτικοποίησης του ανθρώπου.

Στο φόντο όλων αυτών, το Οξυγόνο δεν είναι πια σκάφος. Είναι το τελευταίο ίχνος του ανθρώπινου ως πολιτική κατηγορία. Είναι το σύμβολο μιας σχέσης που επιμένει να υπάρχει, ακόμη κι όταν της αφαιρούν το όνομα. Είναι το αντίθετο του σχεδιασμού, το υπόλειμμα μιας επιθυμίας που δεν μετριέται, που δεν συμμορφώνεται, που δεν επιδοτείται. Είναι το αδιαπραγμάτευτο εκείνο ίχνος του προσώπου που επιλέγει να πράξει όχι για να δικαιωθεί, αλλά για να παρηγορήσει.

Κι αν υπάρχει ακόμη ελπίδα, δεν βρίσκεται στους θεσμούς, αλλά στην επιμονή εκείνων που πράττουν χωρίς αναγνώριση. Στη δυνατότητα της συγγνώμης που προσφέρεται χωρίς απαίτηση ανταπόδοσης. Στο οξυγόνο που διαρρέει ακόμη και μέσα από τα πιο πνιγηρά καθεστώτα.

*Ο Μάνος Λαμπράκης είναι θεατρικός συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής