Το πιο δροσερό καλοκαίρι της υπόλοιπης ζωής μας. Το φετινό.

3. Ιστορικά στην Ευρώπη σημείο αναφοράς αποτελούσε ο καύσωνας του 2003. Για την Ελλάδα, σημείο αναφοράς υπήρξε και ο καύσωνας του 1987. Η τότε μελέτη της ομάδας Τριχόπουλου, που είχε δημοσιευθεί ως letter στο Lancet, κατέγραψε 926 επίσημους θανάτους, ειδικά στους άνω των 80 ετών, αλλά υπολόγισε πως η πραγματική θνησιμότητα ήταν μεγαλύτερη. Μια πρόσφατη επανεκτίμηση στοιχείων από εκείνη την περίοδο σε ένα άρθρο των Γερονικολού- Χρούσου (https://f1000research.com/articles/12-115), κατέδειξε πράγματι ότι μόνο στην Αθήνα οι νεκροί ήταν περίπου 2000, ενώ ήταν εντυπωσιακή και η πολύ μικρότερη (στο 1/7) θνησιμότητα που καταγράφηκε την ίδια περίοδο στον Πειραιά. Ένα σημαντικό στοιχείο της αρχικής μελέτης ήταν ότι κατέδειξε την σημασία της διάρκειας του καύσωνα, καθώς η συσσώρευση ημερών ζέστης οδήγησε σε απώτερη επίταση της νοσηρότητας.

4. Σημαντική συνεισφορά στη νοσηρότητα ενός παρατεταμένου καύσωνα έχουν και οι καυτές νύχτες, όχι αυτές που αγαπούσε (κι εμείς μαζί του) ο Jonathan Richman. Μια εξαιρετική ανασκόπηση εδώ: https://ehp.niehs.nih.gov/doi/full/10.1289/EHP13206, αυτονόητο ίσως, το ότι αν διατηρηθεί η θερμοκρασία σε επίπεδα πάνω από έναν συγκεκριμένο ουδό στην διάρκεια της νύχτας, δεν δίνεται η δυνατότητα αποσυμπίεσης του ανθρώπινου οργανισμού (και του περιβάλλοντός του έτσι κι αλλιώς) από την καταπόνηση θερμότητας.

5. Προφανές ότι ο καύσωνας είναι υποκειμενικός ως προς το πώς προσλαμβάνεται, εξ ου και έχουμε αναπτύξει δείκτες δυσφορίας ή θερμικής καταπόνησης. Από τα απλά τύπου humidex (είναι προτιμότερο να έχεις 41ο C με 30% υγρασία παρά 34ο C με 90% υγρασία) μέχρι τα σύνθετα τύπου WBGT (WetBulb Globe Temperature) που από κάποιους μνημονεύεται ως δημιούργημα Έλληνα επιστήμονα για τον αμερικανικό στρατό- πάντα υπάρχει ένας Έλληνας;

6. Ένα ποσοστό της νοσηρότητας από τις υψηλές θερμοκρασίες οφείλεται και στην άρνηση αναγνώρισης του εαυτού μας ως ευπαθούς.Στις ΗΠΑ παρατηρήθηκε ότι οι άνω των 65 είχαν μικρότερη επιθυμία, σε σχέση με τους 40-64, να μετακινηθούν σε κλιματιζόμενους χώρους, επειδή θεωρούσαν εαυτούς ως “μη ευπαθείς” και “δεν είχαν όρεξη να πάνε να κάθονται με τα γερόντια”! Προς υπενθύμιση: κάθε χρόνιο νόσημα επάγει αυξημένη ευπάθεια σε υψηλές θερμοκρασίες.

Σωρεία φαρμάκων επίσης, ειδικά τα αντιυπερτασικά, πολλά καρδιολογικά, τα περισσότερα νευρότροπα και ψυχότροπα. Το ίδιο και οι παράνομες ουσίες, το ίδιο και το αλκοόλ (που δρα και διουρητικά, όπως δυστυχώς και ο καφές).

Ο διαβήτης επιφέρει αυξημένο κατά 33% κίνδυνο επιπλοκών στον καύσωνα, και η εγκυμοσύνη απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή: έχει τεκμηριωθεί συσχέτιση με εμβρυϊκές καρδιολογικές/ νευρολογικές διαταραχές και συγγενή καταρράκτη. Προφανώς ευπάθεια επιφέρουν και κοινωνικοί παράγοντες, όπως η ανάγκη εργασίας σε εξωτερικό χώρο σε ακατάλληλες ώρες, αλλά και κάθε οικονομική δυσχέρεια που καθιστά απαγορευτική την πρόσβαση σε κλιματιζόμενο χώρο.

7. Οπότε είναι σαφές ότι, για να προστατεύουμε αυτούς που είναι ιδιαίτερα ευπαθείς, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η ύπαρξη και η χρήση κλιματισμού στα νοσοκομεία και σε μονάδες περίθαλψης όπως τα γηροκομεία. Αν ισχύει, δεν γνωρίζω.

8. Κάθε πλάνο αντιμετώπισης καύσωνα έχει ως ακρογωνιαίο λίθο την ύπαρξη κλιματιζόμενων χώρων. Εμπεριέχει αυτό και μια αντίφαση βέβαια, καθώς το ενεργειακό αποτύπωμα της μαζικής χρήσης κλιματιστικών συντελεί στην κλιματική αλλαγή και εν τέλει δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Μελλοντικές προτάσεις εναλλακτικών παρεμβάσεων υπάρχουν πολλές, τις συγκέντρωσε πρόσφατα σε μια ανασκόπηση στο Lancet η ομάδα του Ollie Jay από το Σίδνεϊ (https://www.thelancet.com/…/PIIS0140-6736(21…/fulltext). Ένας μεσοπρόθεσμος σχεδιασμός απαιτεί όμως την επέκταση αυτών των κλειστών κλιματιζόμενων χώρων, ή την παροχή κινήτρων και υποστήριξης για την τοποθέτηση και χρήση κλιματιστικών στις ατομικές κατοικίες (ώστε να αποφύγεις το πρόβλημα της μετάδοσης παθογόνων). Ένα δίκτυο τέτοιων δημόσιων κλιματιζόμενων χώρων θα μπορούσε (θα όφειλε) να περιλαμβάνει ΚΑΠΗ, χώρους πολιτιστικών συλλόγων, βιβλιοθήκες, μουσεία, ακόμη και θέατρα και κινηματογράφους και φυσικά εκκλησίες. Μπορεί να φαντάζει ακραίο σήμερα ως σκέψη, αλλά ενδέχεται να είναι η αυριανή πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής. Εξυπακούεται ότι κάθε τέτοιος σχεδιασμός (οφείλει να) περιλαμβάνει και την ασφαλή μετακίνηση προς αυτούς τους χώρους, οπότε η εσωτερική θερμοκρασία των μέσων μαζικής μεταφοράς είναι ένα επιπρόσθετο ζήτημα. Όπως εξυπακούεται ότι, όταν μιλάμε για οικιακά κλιματιστικά, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τις απώλειες που “κουράζουν” την συσκευή, εξαιτίας κακοτεχνιών (στο πώς εφαρμόζουν πόρτες και παράθυρα π.χ.- στις ΗΠΑ το μέσο σπίτι έχει αντίστοιχες απώλειες σα να έχει μια τρύπα διαμέτρου 90 εκατοστών στον τοίχο).

9. Για τα πάρκα: σε μελέτες στην Μαδρίτη, η μέση θερμοκρασία εντός του πάρκου ήταν κατά 2,9 βαθμούς μικρότερη του περιβάλλοντος χώρου. Αν ο περιβάλλων χώρος βέβαια έχει 42 βαθμούς, δεν κάνεις και πολλή προκοπή.

Κάθε πάρκο είναι επίσης διαφορετικό, ανάλογα με το είδος του πρασίνου, την επαγόμενη αυξημένη υγρασία και το πόσο ανεκτή μπορεί να είναι, και φυσικά τον βαθμό σκιάς. Στο Capetown χρησιμοποιούν και τα spray parks, σαν συντριβάνια για να δροσίζονται τα παιδιά, που έχουν και το πλεονέκτημα ότι μπορούν να είναι προσβάσιμα σε ΑΜΕΑ σε σχέση με κοινοτικές πισίνες π.χ. (αλλά προφανώς η καλύτερη επιλογή θα ήταν να μείνουν σε κλειστό κλιματιζόμενο χώρο, επιλογή που μάλλον για οικονομικούς λόγους δεν δύνανται να εφαρμόσουν εκεί).

Στην όλη συζήτηση για τα πάρκα οφείλουμε να μελετήσουμε και να συζητήσουμε την βιβλιογραφία, να λάβουμε υπόψη την λειτουργικότητά τους στην καταπολέμηση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας, αλλά σε μακροπρόθεσμη βάση μαζί με άλλες παρεμβάσεις θερμικής ανάσχεσης, να ρωτήσουμε ειδικούς (που δεν είναι δα και πολλοί στην Ελλάδα, και δεν είμαστε εγώ κι εσύ), και να ακούσουμε και το σκεπτικό της όποιας πρακτικής εφαρμόζεται- πάντα είναι χρήσιμο το σκεπτικό, λύνει και παρεξηγήσεις.

10. Έως τότε, ας μη νιώθουμε άτρωτοι τις καυτές ημέρες, ας προλαμβάνουμε με τα γνωστά (πίνουμε υγρά πριν διψάσουμε, δεν παράγουμε αχρείαστη δική μας σωματική ενέργεια, παράγουμε την όποια απαραίτητη τέτοια σε ώρες χαμηλότερης εξωτερικής θερμοκρασίας, δροσίζουμε το σώμα μας με την παραμικρή ευκαιρία, τρώμε φρούτα και λαχανικά που έχουν και πολλά υγρά, ντυνόμαστε αντίστοιχα, προσαρμόζουμε τον εσωτερικό μας χώρο- πώς δεν θα μπει ο ήλιος/ πότε θα αερίσουμε/ πόσο απαραίτητος είναι ο φούρνος). Θυμόμαστε ότι οι ανεμιστήρες δεν αποτελούν πάντα λύση (σε υψηλές θερμοκρασίες εσωτερικού χώρου σε κάνουν αντίστοιχο κοτόπουλου σε ψήσιμο στον ατμό), και ότι η επιστήμη δεv έχει αποφανθεί αν είναι προτιμότερο να κάνει ντους με ζεστό ή κρύο νερό (το έψαξαν, επειδή το προτείνουν και οι ελληνίδες μανάδες). Τελευταίο και εξίσου σημαντικό: θυμόμαστε μοναχικούς γείτονες και δεν ξεχνάμε τις ανάγκες των κατοικιδίων.

11. Ναι, εγκλιματιζόμαστε στις υψηλές θερμοκρασίες, ειδικά για τους αθλητές υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες. Ιστορικά, η επιστήμη του θερμικού εγκλιματισμού βασίζεται σε πειράματα που έκανε η ομάδα του Wyndham στη Νότιο Αφρική την δεκαετία του 1960, σε εργάτες ορυχείων- όχι και το πλέον ηθικό ιστορικό επιστημονικό κληροδότημα…

12. Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην οικολογία των λοιμώξεων είναι ολόκληρο κεφάλαιο- γράφαμε το 2011 με συνεργάτες πως “η σταδιακή ελάττωση του εύρους των εύκρατων ζωνών θα οδηγήσει σε μετακίνηση της ενδημικοτητας ζωονόσων δυτικότερα και προς τους πόλους”(https://www.clinicalmicrobiologyandinfection.com/…/full…#). Κοινώς, θα προλάβουμε ίσως την εποχή που η ελονοσία θα επανακάμψει ως ενδημική νόσος, συνοδευόμενη από τον εξωτικό ιό Chikungunya, και όχι μόνο.

*: η Ashley Ward είναι επικεφαλής του Heat Policy Innovation Hub στο Nicholas Institute for Energy, Environment & Sustainability του Πανεπιστημίου Duke.

Υ.Γ.: κάποια από αυτά τα συζητήσαμε χτες με τον Christos Michaelides στην εκπομπή του στο Πρώτο Πρόγραμμα, τον ευχαριστώ ξανά, ακούτε εδώ: https://www.ertecho.gr/…/kathreftis-me-ton-xristo…/

Υ.Γ.2: ταινίες καύσωνα υπάρχουν πολλές, από το Dry Hot Summer έως το Do the right thing, και μέχρι το ωραίο περσινό ιταλικό Siccita (ο Τίβερης στεγνώνει, και κολλάνε οι Ρωμαίοι και αφρικανική τρυπανοσωμίαση, αυτή της μύγας τσε τσε), σαν το Body Heat όμως δεν έχει.