Τρίτη ηλικία και αναπηρία, ισχυρή πρόκληση για συμπερίληψη

Λέξεις: Γιώργος Σταμάτης

Η υποστήριξη των ατόμων τρίτης ηλικίας στην άσκηση των δικαιωμάτων τους συνιστά ουσιαστικό δείκτη κοινωνικής προόδου. Η τρίτη ηλικία αρκετά συχνά επιφέρει σταδιακά αισθητηριακές, κινητικές αναπηρίες, ή νοητική / ψυχική αναπηρία, ή επιτείνει υφιστάμενες χρόνιες παθήσεις. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η πρόληψη, μέσω ενός υγιεινού τρόπου ζωής, στην κατεύθυνση της υγιούς γήρανσης, προκειμένου να αποτραπεί ή να επιβραδυνθεί η εξέλιξη ορισμένων χρόνιων ασθενειών που συχνά καταλήγουν σε αναπηρίες και είναι συνυφασμένες με την πάροδο της ηλικίας.

Τα ηλικιωμένα άτομα με αναπηρία, τα οποία αυξάνονται λόγω της επέκτασης του προσδόκιμου ζωής, αποτελούν την πλέον ευάλωτη πληθυσμιακή ομάδα και ορισμένοι εξ αυτών αντιμετωπίζουν πολλαπλά κοινωνικά εμπόδια. Ενώ η επίδραση της δικαιωματικής προσέγγισης αντανακλάται στη σύγχρονη κοινωνία σ’ ένα ευρύ φάσμα τομέων, δυστυχώς τα βαθιά ριζωμένα στερεότυπα σχετικά με τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, όχι μόνο δεν αμβλύνονται, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις επιδεινώνονται. Στην περίπτωση που συντρέχει και κάποια αναπηρία οι κοινωνικές προκαταλήψεις επιτείνονται, με αποτέλεσμα αρκετοί ηλικιωμένοι με αναπηρία να βιώνουν σύνθετες και διασταυρούμενες διακρίσεις (intersectional discriminations) και να οδηγούνται στη φτώχεια και την κοινωνική περιθωριοποίηση.

Η κατοχύρωση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ανάπηρων ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας διασφαλίζεται πλήρως από ένα πλέγμα ρυθμίσεων υπό την οπτική του κοινωνικού Κράτους. Ειδικότερα, κομβικό ρόλο για την ανάδειξη του δικαιωματικού μοντέλου στο ιδιαίτερα ευάλωτο αυτό πεδίο, διαδραματίζει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, που κάνει άμεσες και έμμεσες αναφορές στην διασφάλιση της πρόσβασης στο σύνολο των υπηρεσιών, το σεβασμό της αξιοπρέπειας, την προώθηση της ευημερίας και την προαγωγή της κοινωνικής συμπερίληψης για τα ηλικιωμένα άτομα με αναπηρία. Πιο συγκεκριμένα, στο αρ.25 της Σύμβασης, γίνεται μνεία για την υποχρέωση των συμβαλλομένων κρατών εξασφάλισης του υψηλότερου εφικτού επιπέδου πρόσβασης στην υγεία για τους ηλικιωμένους με αναπηρία. Στο ίδιο πλαίσιο, το αρ.28 εγγυάται ένα ανεκτό βιοτικό επίπεδο και ανεμπόδιστη πρόσβαση στα προγράμματα αποκατάστασης και τα προγράμματα μείωσης της φτώχειας για τα άτομα με αναπηρία, με έμφαση στα άτομα τρίτης ηλικίας.

Η Κυβέρνηση προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην έμπρακτη υποστήριξη της ευάλωτης αυτής κοινωνικής ομάδας, στοχεύοντας στην αποτελεσματική παροχή ποιοτικών υπηρεσιών υγείας και μακροχρόνιας φροντίδας, στην ενίσχυση της ορατότητάς τους και στην ισότιμη κοινωνική τους συμμετοχή. Υιοθετούμε τη στρατηγική επιλογή της διπλής κατεύθυνσης, εντάσσοντας τη διάσταση της γήρανσης στις δημόσιες πολιτικές που σχεδιάζουμε για την αναπηρία και ενσωματώνοντας οριζόντια τη συνθήκη της αναπηρίας στο πλέγμα των δράσεων που υλοποιούμε για τη γήρανση. Στην κατεύθυνση αυτήν, είναι εστιασμένη και η Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας 2021-2027, που εκπονήθηκε υπό το συντονισμό της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας και στοχεύει στην αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού που βιώνουν οι μειονεκτούσες πληθυσμιακές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων τρίτης ηλικίας με αναπηρία. Επιπρόσθετα, στην νέα εθνική στρατηγική για την υγιή γήρανση και τη μεταρρύθμιση των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας την οποία σχεδιάζουμε, θα ληφθεί υπόψη και η συνθήκη της αναπηρίας στην Τρίτη ηλικία.

Περαιτέρω, τα Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (Κ.Η.Φ.Η.) λειτουργούν ως σύγχρονες δομές ανοιχτής φροντίδας και παροχής ημερήσιας φιλοξενίας ηλικιωμένων, με στόχο την παραμονή των ηλικιωμένων στο οικογενειακό τους περιβάλλον και την αποφυγή της ιδρυματικής φροντίδας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Από την άλλη, το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» συμβάλλει στην ενίσχυση της αυτονομίας των ωφελουμένων και συνεπώς, της διαβίωσης στην κοινότητα, έναντι της διαβίωσης σε κλειστές δομές.

Στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία απλοποιήσαμε τη διαδικασία πρόσβασης στα ΚΕΠΑ για την πιστοποίηση της αναπηρίας και αναβαθμίζουμε την ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών στα κέντρα αποκατάστασης και αποθεραπείας, τα οποία μεταξύ άλλων βοηθούν τους ηλικιωμένους με αναπηρία να διατηρήσουν τη λειτουργικότητα τους στο μέγιστο δυνατό βαθμό.

Επιπλέον, έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, έργο που αποσκοπεί στην ψηφιακή κατάρτιση ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρία, με στόχο την ενεργή και ομαλή ενσωμάτωσή τους στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα.

Τέλος, ανελήφθησαν οι απαιτούμενες θεσμικές πρωτοβουλίες, ώστε να θωρακιστούν οι ηλικιωμένοι που διαβιούν στα ιδρύματα, απέναντι σε κακοποιητικές συμπεριφορές και ορίστηκε πρόσωπο υπεύθυνο μέσα σε κάθε δομή που θα διερευνά τις σχετικές καταγγελίες.

Οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει η Κυβέρνηση επικεντρώνονται στην καταπολέμηση των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού των ηλικιωμένων, ιδίως όσων βρίσκονται αντιμέτωποι με πολλαπλές διακρίσεις, όπως οι ηλικιωμένοι με αναπηρία. Ο σχεδιασμός μιας συνεκτικής πολιτικής στη βάση της κοινωνικής δικαιοσύνης, της διαγενεακής αλληλεγγύης και της άρσης των στερεοτύπων, είναι ο μόνος δρόμος που με τόλμη και αποφασιστικότητα θα οδηγήσει στην πραγμάτωση της ουσιαστικής συμπερίληψης και της κοινωνικής συνοχής.

*Ο Γιώργος Σταμάτης είναι Γενικός Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας.