Urban Legends-Δέκα αρχιτεκτονικοί αστικοί θησαυροί της Θεσσαλονίκης

Η αρχιτεκτονική ιστορία της Θεσσαλονίκης κρύβει µνήµες φωτιάς, πολέµου, εγκατάλειψης, αλλά και πλούτου, θαλπωρής, ξεγνοιασιάς, αναγέννησης.

Οι τσιµεντένιοι επιζήσαντες άλλων εποχών στέκονται αγέρωχοι ή παρατηµένοι και αναρωτιούνται µαζί µας τι φέρνει το µέλλον, ενώ φαντάσµατα κατοίκων του παρελθόντος µοιάζουν να τους στοιχειώνουν.

∆έκα από τα πάμπολλα αρχιτεκτονικά διαµάντια της πόλης –ανακαινισµένα ή εγκαταλελειμμένα–, δέκα κτίρια που αγαπάµε και μας θυμιζουν μια άλλη πόλη.

1| Ιταλικό Προξενείο

Ενα από  τα ωραιότερα κτίρια  της Θεσσαλονίκης 

Το εντυπωσιακό διώροφο αρχοντικό της Β. Όλγας 20 κατασκευάστηκε το 1878, ως εξοχική κατοικία ενός γαλλικής υπηκοότητας Εβραίου εµπόρου, ονόµατι Τζεµποργά. Οι ειδικοί το αποδίδουν στον Ξενοφώντα Παιωνίδη, τον επίσηµο αρχιτέκτονα της ελληνικής κοινότητας Θεσσαλονίκης. Τον ίδιο αιώνα, το σπίτι άλλαξε δυο φορές χέρια, ώσπου κατέληξε, γύρω στο 1901, ιδιοκτησία του ιταλικού κράτους.

Έκτοτε λειτούργησε ως Ιταλικό προξενείο µέχρι το σεισµό του 1978, οπότε και εγκαταλείφθηκε αν και δεν υπέστη σοβαρές ζηµιές. Το 1984 δέχτηκε κάποιες µικρές επισκευές, για να µείνει ανεκµετάλλευτο µέχρι σήµερα. Οίκηµα που παραµένει εντυπωσιακό και µέσα στην φθορά του, εντυπώνεται στο µυαλό και συχνά προκαλεί µια φαντασίωση στον ταλαίπωρο αστό: να ζούσα, έστω σήµερα, εκεί µέσα, να µε ξυπνά ο ήλιος από τα ανατολικά παράθυρα, να κάθοµαι στο δυτικό µπαλκόνι το απόγευµα, ρουφώντας τον καφέ µου και ατενίζοντας το Θερµαϊκό…

2| Μέγαρο Στάιν 

Το πρώτο ανδρικό πολυκατάστημα. Με ρούχα εξαίσιας φινέτσας που θα ζήλευαν τα παρισινά σαλόνια.

Ο µοναδικός τσιµεντένιος επιζώντας από τη φωτιά του 1917, στην Πλατεία Ελευθερίας, στέκει σήµερα περήφανος σα να χτίστηκε χτες. Κι όµως, το κτίριο που στεγάζει σήµερα ένα εργαστήρι ελευθέρων σπουδών και µια Τράπεζα, µετρά ακριβώς έναν αιώνα! Χτίστηκε από τον Έρνστ Λόουι για λογαριασµό της αυστριακής εταιρίας καταστημάτων Στάιν, την οποία και φιλοξένησε πολλά χρόνια. Στεγαζόταν το πρώτο ανδρικό πολυκατάστημα στη Θεσσαλονίκη. Με ρούχα εξαίσιας φινέτσας που θα ζήλευαν τα παρισινά σαλόνια. Με ρούχα εξαίσιας φινέτσας που θα ζήλευαν τα παρισινά σαλόνια. Κοστούμια, κασμίρια, υφάσματα μοναδικά και γραμμές στιλάτες. Αλλά και καπέλα, ομπρέλες, μανικετόκουμπα και αξεσουάρ.

Κάποτε δέσποζε στην πλατεία, ψηλότερο από όλους τους γείτονές του. Κοιτάζοντάς το από κοντά σήµερα, δύσκολα υποψιάζεσαι πως πάνω από τις αυστηρές του φόρµες, στην ταράτσα, βρίσκεται ένας παιχνιδιάρης τρούλος επηρεασµένος από την Ανατολή, κοσµηµένος µε µια πρασινοκόκκινη σφαίρα που γυαλίζει στον απογευµατινό ήλιο. Μια ασυνήθιστη κατασκευή, σε πλήρη όµως αρµονία µε το αλλόκοτο αρχιτεκτονικό παζλ της πόλης.

3| Όλυµπος-Νάουσα

Στο ισόγειό του δείπνησαν αµέτρητοι Θεσσαλονικείς, αλλά και επισκέπτες

Το αρχοντικό του Μεσοπολέµου µε τους τρεις ορόφους και την περίτεχνη πρόσοψη είναι σηµείο αναφοράς για τη Θεσσαλονίκη. Αυτό δεν συµβαίνει µόνο επειδή αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σωζόµενα µέχρι σήµερα κτίρια της παλιάς παραλίας της πόλης, αλλά και γιατί φιλοξένησε για πολλές δεκαετίες ένα περίφηµο εστιατόριο, το Όλυµπος-Νάουσα, άρρηκτα δεµένο µε την πρόσφατη ιστορία της. Στο ισόγειό του δείπνησαν αµέτρητοι Θεσσαλονικείς, αλλά και επισκέπτες, εκθειάζοντας την µαγείρισσά του κι αφήνοντας παχυλά φιλοδωρήµατα, µέχρι τον Ιούνιο του 1994 που έκλεισε τις πόρτες του. Οµολογουµένως, αποτελεί ένα από τα πιο νοσταλγικά κτίρια για τους παλιότερους. Πολλοί ζήλεψαν την προνοµιακή του θέα στο Θερµαϊκό, αλλά και τη θέση του στον ακριβότερο δρόµο της πόλης µας, όµως το ίδιο έχει παραµείνει ανεκµετάλλευτο έκτοτε, τροφή για φήµες κι αστικούς µύθους περί του µέλλοντός του.

4| Στοά Μαλακοπή

Η πρώτη ελληνική τράπεζα της Θεσσαλονίκης

Στην επονοµαζόµενη «Πλατεία Χρηµατιστηρίου» βρίσκεται µία από τις πολλές στοές της περιοχής. Σχεδιασµένη από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποσέλι, υπεύθυνο για µερικά από τα πιο διάσηµα κτίρια της Θεσσαλονίκης, όπως η σηµερινή Νοµαρχία.

Γνωστός για την ικανότητά του να διαφοροποιεί τα κτίρια του ανάλογα µε το χαρακτήρα της περιοχής και τη χρήση τους, ο Ποσέλι έχτισε τη στοά το 1904. Για λογαριασµό της Τράπεζας της Θεσσαλονίκης. Το 1954, αφού πέρασε και από τα χέρια της Τράπεζας Χίου, µετατράπηκε από τους νέους ιδιοκτήτες σε στοά µαγαζιών. Η μετατροπή αυτή  κατέστρεψε το εσωτερικό του και άφησε το εξωτερικό του βορά στο χρόνο και το καυσαέριο.

Είναι χαρακτηριστικό παράδειγµα ενός ιδιαίτερου τύπου τραπεζικού κτιρίου που εµφανίστηκε στις αρχές του 20ου  αι. στη Θεσσαλονίκη.  Με επιβλητικό εξωτερικό διάκοσµο και µεγάλη υαλοσκεπή που µάζευε τις ακτίνες του ηλίου στα ταµεία του πάλαι ποτέ τραπεζικού ιδρύµατος. Η σύνθεση των στοιχείων της κύριας όψης του έγινε µε βάση τα αναγεννησιακά πρότυπα, ενώ το ρολόι στο κέντρο του αετώµατος λέγεται πως σταµάτησε να λειτουργεί την ώρα του µεγάλου σεισµού του 1978.

5| Πειραµατικό Σχολείο

Μαθήμα καλαισθησίας επηρεασμένης από παραδοσιακές φόρμες

Εκτός από ένα από τα πιο ιδιαίτερα ρυµοτοµηµένα σχολικά συγκροτήµατα της πόλης, το Πειραµατικό Σχολείο αποτέλεσε και σηµαντικό σταθµό στην καριέρα του ∆ηµήτρη Πικιώνη, ενός από τους σηµαντικότερους Έλληνες αρχιτέκτονες. Για πολλούς σήµανε τη στροφή του από το Μοντερνισµό σε πιο παραδοσιακές φόρµες. Στην πραγµατικότητα ο Πικιώνης, γι’ αυτό του το έργο που εκπονήθηκε το 1933, µελέτησε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Βορείου Ελλάδος, δηµιουργώντας ένα σχολείο που συνδυάζει επιρροές από τις επαύλεις της Καστοριάς και της Βέροιας, µε αναφορές στα µοναστήρια του Αγίου Όρους. Γεωµετρική απλότητα και εσωτερική λειτουργικότητα χαρακτηρίζουν το κτίριο του σχολείου, που αποδεικνύει πως η σύγχρονη αρχιτεκτονική µπορεί να πάρει µαθήµατα καλαισθησίας από το παρελθόν, παραµένοντας πιστή στις σύγχρονες τάσεις.

6| Ευζώνων 34

Κτηριο με εντυπωσιακό καμπύλο αέτωμα με  ανάγλυφες παραστάσεις από γιγαντομαχία.

Η οδός Ευζώνων αποτελούσε τµήµα της συνοικίας «Χαµιδιέ», µέρος της παλιάς περιοχής «των Εξοχών», και ανοικοδοµήθηκε µετά την πυρκαγιά του 1917 µε κατοικίες Εβραίων, Ελλήνων και Αρµενίων οικογενειών της ευκατάστατης αστικής τάξης. Τα κτίρια ήταν καλοχτισµένα, µε δύο ή τρεις ορόφους, µε πλευρικούς διαδρόµους και µικρούς κήπους. Το σπίτι που βρίσκεται στην οδό Ευζώνων 34 είναι ένα από τα δύο σηµερινά αποµεινάρια εκείνης της γειτονιάς, που συνόρευε µε χωράφια και ρέµατα. Στους γείτονές του προκαλεί ανάµικτα συναισθήµατα: ως πρώην, πλέον, µονάδα χορήγησης µεθαδόνης του ΟΚΑΝΑ αντιµετωπίστηκε συχνά ως πρόβληµα. Με την όψη του, όµως, τις ιδιαίτερα πλαστικές µορφές του εντυπωσιακού αετώµατος –κορµιά, άλογα, ακόντια και τόξα–, τον περίτεχνο διάκοσµο που δανείζεται από τον κλασικισµό, το µπαρόκ και τη αναγέννηση, και το προσεκτικά σµιλεµένο άγαλµα στην πρόσοψη, προκαλεί µια γλυκόπικρη νοσταλγία ενός τρόπου ζωής πιο απλού και χαλαρωτικού.

7| Μετεωροσκοπείο

Ενα από τα ελάχιστα κτίρια της πόλης µας που κλείνουν παιχνιδιάρικα το µάτι στη Ροτόντα

Τα χρόνια µετά από την φωτιά του 1917, ο Βενιζέλος απαγόρευσε το χτίσιµο της Θεσσαλονίκης µέχρι να ετοιµαστεί ολοκληρωµένο σχέδιο αστικής αναδόµησης.

Το σχέδιο Hébrard, που πήρε το όνοµά του από τον Γάλλο αρχιτέκτονα που το επέβλεψε, συµπεριλάµβανε την ίδρυση πανεπιστηµίου στη Θεσσαλονίκη και υπαγόρευε τους κανόνες δόµησής του. Οι συνθήκες, όµως, δεν το βοήθησαν να πραγµατοποιηθεί.

Αντί αυτού, η Πανεπιστηµιούπολη του ΑΠΘ γεννήθηκε αργότερα, αποτελώντας την πρώτη µεγάλης κλίµακας εφαρµογή του µοντέρνου κινήµατος στον ελλαδικό χώρο, σε χρόνια όπου, αρχιτεκτονικά, επικράτησε η ανέγερση κακοσχεδιασµένων, αυστηρών πολυκατοικιών στα αστικά κέντρα. Παρόλα αυτά, ένα από τα αισθητικώς αρτιότερα κτίρια του συµπλέγµατος του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου, είναι το µετεωροσκοπείο, που χτίστηκε το 1954 από τον Ι. Τριανταφυλλίδη.

Αποτελεί ένα από τα ελάχιστα κτίρια της πόλης µας που κλείνουν παιχνιδιάρικα το µάτι στη Ροτόντα µε το σχήµα και τη διάταξή τους. Ιδιαίτερη αποδείχτηκε η ικανότητα του αρχιτέκτονα να µην αποτινάξει απόλυτα το παρελθόν, παρά την επικρατούσα τάση της εποχής. Αντιθέτως, απέδειξε τη δυνατότητα των κλασικών τύπων να προσαρµόζονται µε επιτυχία στις ανάγκες σύγχρονων κτιρίων, ακόµα και κτιρίων µε ειδική χρήση, και δηµιούργησε ένα σχέδιο που θαυµάζεται µέχρι και σήµερα.

8| Κρατικό Ωδείο

Νεομπαρόκ κτίσμα  όπου η µουσική ξεχύνεται από τα παράθυρά του. 

Στην καρδιά του πάλαι πότε Φραγκοµαχαλά της Θεσσαλονίκης, λίγο πιο πάνω από τα Λαδάδικα, βρίσκεται ένα αποµεινάρι µιας γειτονιάς που στέγαζε µερικούς από τους πλουσιότερους Ευρωπαίους της πόλης.

Σήµερα καλεί τους διαβάτες µε την αταίριαστη µε την υπόλοιπη περιοχή ρυµοτοµία του, αλλά και τη µουσική που ξεχύνεται από τα παράθυρά του. Η αρχική του κατασκευή, στα µέσα του 19ου αιώνα, στέγαζε την Οθωµανική Τράπεζα, µέχρι που καταστράφηκε από βόµβα και ξαναχτίστηκε µε τη σηµερινή του µορφή το 1903.

Είναι ένα νεοµπαρόκ κτίσµα, σχεδιασµένο από τους Τούρκους αρχιτέκτονες Μπαρούχ και Αµάρ, που επηρεάστηκαν από τη Γαλλική και τη Νεοκλασική σχολή. Μετά το µεγάλο σεισµό του 1978, το εσωτερικό του ανακατασκευάστηκε για να στεγάσει το Κρατικό Ωδείο. Η µικρή του –πλέον– αυλή περιλαµβάνει και τρία αγάλµατα, αλλά δυστυχώς σήµερα δεν απολαµβάνει την ίδια φροντίδα µε το κυρίως κτίριο.

9| Εµνιέτ Χαν

Το χαρακτηριστικό παράδειγμα της εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής

Το κτίριο της οδού Εδέσσης, στα Άνω Λαδάδικα, γνωστό και µε την ονοµασία Μέγαρο Νάτσινα, ανεγέρθηκε το 1896. Είναι χαρακτηριστικό του αρχιτεκτονικού εκλεκτικισµού, του επικρατούντος στιλ της εποχής. Στο τριώροφο αυτό γωνιακό οίκηµα κάνουν εντύπωση οι ανάγλυφες γυναικείες κεφαλές.  Είναι σα να υποβαστάζουν το προεξέχον γείσο της οροφής, δίνοντας την αίσθηση ενός κτιρίου που, αν και ψηλότερο από τα γύρω, είναι ελαφρύ και φυσικό.

Όπως πολλά οικοδοµήµατα της περιοχής, έχει µια υαλωτή στέγη που φωτίζει τον εσωτερικό χώρο. Ιδιαίτερος είναι ο ελλειψοειδής φεγγίτης του και τα κιγκλιδώµατα στις σκάλες και τα παράθυρά του.

Ολόκληρη η οδός Εδέσσης αποτελεί ένα παράθυρο στην πάλαι πότε αρχιτεκτονική πολυφωνία της Θεσσαλονίκης. Τα κτίριά της να παρουσιάζουν µια µεγάλη ποικιλία επιρροών, τύπων και µορφών. ∆υστυχώς, πολλά από αυτά έχουν αλλοιωθεί από αυθαίρετες επεµβάσεις –καθώς µέχρι πριν µερικές δεκαετίες δεν υπήρχε νόµος που να τα προστατεύει, ενώ σήµερα χρησιµοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά ως αποθήκες.

10| Ο πύργος της Ευτυχίας 

Φθαρµένη γοητεία –και ευτυχία;– κρυµµένη πίσω από πυκνές φυλλωσιές

Το «Chateau Mon Bonheur». Κτίριο µε το ροµαντικό όνοµα καιχαρακτηριστικά κόκκινα τούβλα βρίσκεται στον αριθµό 110 της «Λεωφόρου των Εξοχών», της Βασιλίσσης Όλγας. Σχεδιάστηκε από τον Φρέντερικ Σαρνό ως κατοικία του ∆ηµήτρη Ιωαννίδη. Βρισκόταν, µάλιστα, µπροστά στη θάλασσα, σε µια παραλία που αργότερα επιχωµατώθηκε. Με παρόµοιο τρόπο παρήκµασε και το οίκηµα, παραδοµένο στα χέρια ιδιοκτητών που δεν συµφώνησαν ποτέ για τη χρήση του. Στην ουσία µιλάµε για δύο κτίρια.  Το ένα κατοικία του ιδιοκτήτη και το άλλο καφέ, µε τραπεζάκια στο πεζοδρόµιο. Έπειτα, χρησιµοποιήθηκε σαν οικοτροφείο, στέγασε πρόσφυγες, και σήµερα η φθαρµένη γοητεία του –και η ευτυχία;– είναι κρυµµένη πίσω από πυκνές φυλλωσιές, αφίσες εκδηλώσεων και πολλά, πάρα πολλά παρκαρισµένα αµάξια.