Βία και Ηθική Παρενόχληση στην Εργασία

Λέξεις: Ντέμη Μωραΐτου 

Ένας νέος Νόμος δημιουργήθηκε για να απαλύνει τον κόσμο των επιχειρήσεων από τη βία και την ηθική παρενόχληση που ασκούνται σε πολλές από αυτές καθημερινά.

Παρενοχλώ σημαίνει υποβάλλω κάποιον ασταμάτητα σε επαναλαμβανόμενες μικρές επιθέσεις βίας είτε λεκτικές, είτε ψυχικές είτε πνευματικές ή ακόμα και σωματικές.

Η Βία σε μικρές δόσεις έχει αποτέλεσμα συσσωρευτικό στην υγεία, την πνευματική διαύγεια, την αισιοδοξία και την αίσθηση προοπτικής και επηρεάζει καθοριστικά το εργασιακό κλίμα.

Αυτό συμβαίνει σε επιχειρήσεις που υπάρχει:

Κακή επικοινωνία, άγχος, χειραγώγηση, έλλειψη αναγνώρισης, Κυνισμός συστήματος, αποφυγή ευθύνης, μεγαλομανία διοικούντων ή και διαστροφή του συστήματος

Η πρόθεση συνειδητή ή ασυνείδητη σχετίζεται με την προσβολή, την αποσταθεροποίηση, τον εμπαιγμό και γενικά την υποβίβαση των συνθηκών εργασίας.

Ως ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας ορίζεται κάθε καταχρηστική συμπεριφορά (χειρονομία, λόγος, στάση, συμπεριφορά) που προσβάλλει με την επανάληψη ή τη συστηματοποίηση της, την αξιοπρέπειά ή την ψυχική ή σωματική ακεραιότητα του ατόμου, βάζοντας σε κίνδυνο την εργασία του ή υποβιβάζοντας στο εργασιακό κλίμα.

Σκοπός είναι η επιβολή εξουσίας με κάθε τίμημα.

Ένα σχέδιο εκβιασμού, υποβάθμισης και ατίμωσης του θύματος μέχρι αυτό να εξοντωθεί και να καταρρεύσει ψυχολογικά.

Κι επειδή κακοποίηση σημαίνει οποιαδήποτε πράξη, παράλειψη, κακή μεταχείριση ή συμπεριφορά, προκαλεί άμεσα σωματική, ψυχική, η και σεξουαλική βλάβη στον άνθρωπο και παραβίαση των ορίων, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλοι είμαστε λίγο ή περισσότερο κακοποιημένοι.

Οι μορφές παρενόχλησης σύμφωνα με τη βιβλιογραφία είναι :

Mobbing-to mob κακολογώ, προσβάλλω, κακομεταχειρίζομαι, πιέζω προκαλώντας ψυχο-κοινωνικό άγχος. Bullying- Bίαιη και τυραννική συμπεριφορά και επίθεση στους αδύναμους με ταπεινώσεις, απειλές, δοκιμασίες. Harassment: Επίμονες επαναλαμβανόμενες επιθέσεις με σκοπό την υπονόμευση, την απογοήτευση και τη δημιουργία προβλήματος. Whistleblowers Άτομο που αποκαλύπτει κάτι και μετατρέπεται σε θύμα αντιποίνων Ijime Καψώνια, εξευτελισμοί πιέσεις που ασκεί μία ομάδα για να δαμάσει τα ταραχοποιά στοιχεία και να τα ομογενοποιήσει -,moral harassment

Από πού πηγάζει αλήθεια ;

Από άτομα που αισθάνονται ανασφάλεια και ανεπάρκεια και προσπαθούν να αποκτήσουν έλεγχο, ασκώντας εξουσία διαμέσου της ταπείνωσης. Τα άτομα αυτά μπορεί να βρίσκονται οπουδήποτε στη Διοικητική Πυραμίδα, δηλαδή η παρενόχληση ασκείται και από την κορυφή προς τη βάση και από τη βάση προς την κορυφή αλλά και σε ομότιμα στελέχη ή εργαζόμενους. Παρενόχληση μπορεί να έχουμε λοιπόν:

• Από προϊστάμενο σε υφιστάμενο
• Μεταξύ υφισταμένων και συναδέλφων
• Από υφιστάμενο σε προϊστάμενο
• Μεταξύ διευθυντικών στελεχών
• Από τη διοίκηση προς εργαζόμενους
• Η Ηγεμονική συμπεριφορά που ασκείται παίρνει διάφορες μορφές όπως

Quid pro quo (αντιπαροχή), όταν για παράδειγμα υπάρχει η υπόσχεση ότι αν ένας εργαζόμενος δεχτεί τους όρους και υποταχτεί στην Ηγεμονική συμπεριφορά , θα λάβει μία ανώτερη θέση, περισσότερα χρήματα ή άλλες παροχές.

Επίμονη πρόθεση (δεν μπορεί να αποδεχτεί το όχι), παρά την αντίσταση που μπορεί να επιδείξει το στοχοποιημένο θύμα, ο θύτης επιμένει να πιέζει.

Σεξουαλική ευνοιοκρατία είναι μία μορφή παρενόχλησης ίσως η πιο παλιά που δημιουργεί πολλά προβλήματα κυρίως στις γυναίκες εργαζόμενες.

Στα κίνητρα της παρενόχλησης συχνά ενυπάρχει η ζήλεια, ο φθόνος, ο ανταγωνισμός, η αντίσταση στην αποδοχή της διαφορετικότητας και φυσικά ο φόβος του θύτη να μην τον ξεπεράσει σε τίποτε το υποψήφιο θύμα, να μη φανεί καλύτερο, εντιμότερο, αποδεκτό.

Από την άλλη πλευρά ο ρόλος του θύματος εμπεριέχει μία νοσηρότητα γιατί όπως μας λέει η ψυχολογία: Δεν υπάρχει θύτης χωρίς θύμα. Συχνά δυστυχώς υπάρχουν άτομα που υιοθετούν το ρόλο του θύματος για να δώσουν νόημα στη δυστυχία τους ή προσπαθούν με λάθος τρόπο να γιατρέψουν ένα παλιό τραύμα τους.

Παλαιότερα πιστεύαμε ότι η παρενόχληση ήταν μόνο σεξουαλική και κυρίως προς γυναίκες και έπαιρνε μορφή με βολές κατά της θηλυκότητας, βρισιές γεννητικών οργάνων, περιγραφή σεξουαλικών πράξεων, σεξουαλικά κομπλιμέντα ή σχολιάζοντας πόσο εύκολο είναι να ρίξεις μία γυναίκα και γενικά προκλητικές πράξεις.

Σήμερα με τον όρο Ηθική παρενόχληση εννοούμε την άσκηση βίας σε πολύ ευρύτερο πεδίο από ό,τι το σεξουαλικό. Αξίζει να σημειώσουμε ότι επιρρεπείς στην παρενόχληση είναι όσοι είναι ή αισθάνονται διαφορετικοί, στη σκέψη και στις πράξεις τους (ντύσιμο, ομιλία, αντιδράσεις), άτομα χαμηλού ή πολύ υψηλού ρυθμού, τα απομονωμένα ή μοναχικά άτομα όπως:

Νέοι στην αγορά εργασίας, διαζευγμένες γυναίκες, μονογονεϊκές οικογένειες, εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης, φυλετικές ή σεξουαλικές μειονότητες

Επιρρεπείς στην παρενόχληση είναι ακόμη:

Τα πολύ ικανά άτομα, τα άτομα που πιάνουν πολύ χώρο με τη συμπεριφορά τους και είναι πολύ φωτεινά, άτομα που αντιστέκονται στη χειραγώγηση, όσοι δεν κάνουν συμμαχίες ,οι προστατευόμενοι από το Νόμο (πχ έγκυες γυναίκες) και ακόμη τα λιγότερο αποδοτικά άτομα ή όσοι περνούν μία δύσκολη φάση. Οι λόγοι της παρενόχλησης μπορεί να είναι θρησκευτικοί, πολιτικοί, ρατσιστικοί, αναπηρία, σεξουαλική προτίμηση ή ακόμη και συμμετοχή σε συνδικάτο.

Το αθώο θύμα γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος. Αδυναμία υπεράσπισης του εαυτού τους, έχουν οι ευαίσθητοι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση, όσοι έχουν επιτακτική ανάγκη αναγνώρισης αλλά και οι υπερβολικά ευσυνείδητοι καθώς και οι πολύ αφοσιωμένοι.

Οι επιπτώσεις της παρενόχλησης είναι ποικίλες όπως ότι χάνεται η αίσθηση της λογικής, και το θύμα νοιώθει να ταπεινώνεται, να απομονώνεται και να είναι σε δυσμένεια με αποτέλεσμα , να νοιώθει ότι τρελαίνεται και να έχει διαρκώς άγχος και χαμηλό ηθικό. Το ανθυγιεινό εργασιακό περιβάλλον προκαλεί φυσικά μειωμένη απόδοση, συχνές απουσίες και πολλά προβλήματα υγείας. Το ψυχολογικό αποτύπωμα μπορεί να φέρει στο θύμα βαθιά αποσταθεροποίηση ,φόβο για την εργασία και για τη ζωή και ακόμη έντονη ανασφάλεια και κλονισμό.

Τα περιστατικά ηθικής παρενόχλησης συχνά δεν καταγγέλλονται. Ο φόβος και οι ενοχές οδηγούν σε άρνηση και τα θύματα δεν ελπίζουν σε λύση πιστεύοντας ότι δεν θα γίνει πιστευτή η καταγγελία τους.

Αλλά τα θύματα μπορούν κάλλιστα να επιλέξουν μία από τις παρακάτω λύσεις:

• Άμεση συζήτηση με τον θύτη και προειδοποίηση για μέτρα
• Ενημέρωση της εταιρείας
• Ενημέρωση συνδικαλιστικού φορέα
• Συζήτηση με τη Διεύθυνση HR
• Συζήτηση με γιατρό εργασίας
• Καταγγελία στην αστυνομία αν χρειαστεί

Οι μέθοδοι παρενόχλησης μπορεί να είναι :

Προσβολή συνθηκών εργασίας με αμφισβήτηση και άδική κριτική

Απαγόρευση στα εργαλεία δουλειάς, ανάθεση για επικίνδυνα καθήκοντα, παγίδες για εσκεμμένα λάθη, λεκτική ή σωματική βία, εισβολή στην ιδιωτικότητα, διάδοση ψευδούς φήμης ,υπονόμευση του θύματος στην επιτυχία της ομάδας, απομόνωση και άρνηση επικοινωνίας ,απαγόρευση ελεύθερης έκφρασης, αγνόηση, προσβολή της αξιοπρέπειας, δυσφήμιση, κριτική για προσωπικές επιλογές, χλευασμός για την εμφάνιση, γελοιοποίηση.

Τα θύματα της ηθικής παρενόχλησης συνήθως φεύγουν για μικρό διάστημα ή αποχωρούν από την εταιρεία , Αλλάζουν δουλειά, αλλάζουν αγορά ή αλλάζουν χώρα.

Η νομοθεσία καλύπτει γενικούς κανόνες για την αξιοπρέπεια και την προσωπικότητα του ατόμου με τα εξής

• Σύνταγμα άρθρο 2, παρ. 1 και άρθρο 5. Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.
• Αστικός κώδικας –Εργατικό Δίκαιο (προστασία προσωπικότητας από ηθική βλάβη του ατόμου ή νομική κάλυψη του εργαζόμενου, λόγω απειλής σωματικής βιολογικής του ακεραιότητάς).
• Ποινική τιμωρία σεξουαλικής παρενόχλησης (εξύβριση, προσβολή γενετήσια αξιοπρέπειας και πρόκληση σκανδάλου και εκβίασης).
• Νόμος για ίση μεταχείριση προσώπων ανεξάρτητα από φυλετική ή εθνοτική καταγωγή 2000/43/ΕΚ
• Νόμος για ισότητα μεταξύ των δύο φύλων στην εργασία 2014/54/ΕΕ
• Ίση μεταχείριση λόγω καταγωγή ή πεποιθήσεων, αναπηρία ή χρόνια πάθηση, οικογενειακή ή κοινωνική κατάσταση, σεξουαλικό προσανατολισμό, ταυτότητα ή χαρακτηριστικών φύλου 2002/78/ΕΚ
• Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων 2014/54/ΕΕ
• Ποικίλες Ευρωπαϊκές οδηγίες για εξάλειψη διακρίσεων και ίση μεταχείριση στην εργασία
• 2001 Έκθεση Bulling at Work που περιλαμβάνει :

Υποχρέωση των Επιχειρήσεων για πολιτική πρόληψης και αντιμετώπισης της βίας και παρενόχλησης στην εργασία Εκτίμηση κινδύνων βίας και παρενόχλησης Μέτρα για πρόληψη και περιορισμό των κινδύνων Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση προσωπικού για διαδικασίες υποβολής και διαχείρισης καταγγελιών Πληροφόρηση για δικαιώματα και υποχρεώσεις εργαζομένων 07 Συμφωνία-πλαίσιο για παρενόχληση στην εργασία

Κάθε θιγόμενο θύμα μπορεί να προσφύγει σε:

• Επιθεώρηση εργασίας
• Συνήγορος του Πολίτη
• Καταγγελία στο ΣΕΠΕ Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας
• Γραμμή εξυπηρέτησης πολιτών 1555

Γραμμή SOS 15900 Γενική Γραμματεία Οικογενειακής πολιτικής και ισότητας των φύλων – για έμφυλη βία

Σύμφωνα με το νέο Νόμο 4808/2021 σε κάθε Επιχείρηση θα πρέπει να :

• Να υπάρχει ένα πρόσωπο αναφοράς «σύνδεσμός» που καθοδηγεί και ενημερώνει τους εργαζόμενους για πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας και της παρενόχλησης
• Να ορίσουν πρόσωπα και διαδικασίες που θα υποδέχονται και θα εξετάζουν τις καταγγελίες με ασφάλεια
• Διερεύνηση καταγγελιών με αμεσότητα αμεροληψία και προστασία της εμπιστευτικότητας των προσωπικών δεδομένων των θυμάτων και των καταγγελλόμενων.
• Απαγόρευση αντιποίνων σε βάρος του θιγόμενου προσώπου
• Υποχρέωση του εργοδότη να λάβει μέτρα όπως: σύσταση συμμόρφωσης, αλλαγή θέσης, ωραρίου, τόπου ή τρόπου παροχής εργασίας ή λύση της σύμβασης και απόλυση
• Κυρώσεις του Εργοδότη

Δικαίωμα προσφυγής έχουν:

• Όλοι ανεξάρτητα από το συμβατικό τους καθεστώς με:
• Σύμβαση έργου
• Ανεξάρτητων υπηρεσιών
• Έμμισθη εντολή
• Απασχολούμενοί μέσω τρίτου παρόχου υπηρεσιών
• Άτομα που παρακολουθούν κατάρτιση
• Ασκούμενοι – μαθητευόμενοι
• Εθελοντές
• Εργαζόμενοι που έχει λήξει η σχέση εργασίας τους
• Άτομα που αιτούνται εργασία
• Εργαζόμενοι στην άτυπη οικονομία

Η Πρόληψη μπορεί να γίνει με :

• Επιμόρφωση στελεχών για την ηθική παρενόχληση
• Συμμετοχή εκπροσώπων εργαζομένων
• Αναγνώριση παρενόχλησης ως εργατικό ατύχημα
• Νομοθεσία

Δυστυχώς οι χώροι που είναι πιο επιρρεπείς σε ηθική παρενόχληση είναι πολλοί:

Η Τοπική αυτοδιοίκηση ,ο Στρατός, Ο Κοινωνικό-ιατρικός τομέας, η Παιδεία, Οι Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και οι Οικογενειακές επιχειρήσεις, οι Μεγάλες αλυσίδες διανομής, ο Μη κερδοσκοπικός τομέας, ο Αθλητισμός και η Πολιτική.

Τώρα ήρθε η ώρα οι επιχειρήσεις να δράσουν και να δημιουργήσουν το πλαίσιο, τους εσωτερικούς κανονισμούς και την ευαισθητοποίηση του εργατικού τους δυναμικού για να μειωθεί η ηθική παρενόχληση στη χώρα μας.

 *Η Ντέμη Μωραΐτου είναι Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων και Gestalt Business Coach.