Βυζαντινά και μοντέρνα πεζοδρόμια

Λέξεις: Χρήστος Ερμής Λαζάρου

Πριν από λίγες μέρες μετακόμισα στην πρωτεύουσα της Πορτογαλίας, τη Λισαβόνα, για ένα χρόνο. Μένω σε ένα μεγάλο διαμέρισμα μαζί με άλλους 4 νέους από διάφορες χώρες της Ευρώπης. Αν και ακόμα δεν έχω εξερευνήσει αρκετά, μπορώ με σιγουριά να πω ότι η Λισαβόνα είναι πολύ όμορφη και πολύ ενδιαφέρουσα. Εδώ παρατηρώ ότι οι κάτοικοι και ο Δήμος έχουν σεβαστεί απόλυτα την αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική κληρονομιά του παρελθόντος, ενώ παράλληλα έχουν καταφέρει να αγκαλιάσουν τη σύγχρονη αισθητική δημιουργώντας έναν εξαιρετικό συνδυασμό.

Ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση ήταν τα πεζοδρόμια. Στη Λισαβόνα όλα, μα όλα τα πεζοδρόμια, σε όλες τις περιοχές είναι στρωμένα με μικροσκοπικές τετράγωνες πλάκες, παλαιού τύπου, τοποθετημένες διαγώνια στο κράσπεδο. Το αποτέλεσμα είναι πολύ όμορφο, γραφικό και αποτελεί ένα από τα βασικά γνωρίσματα που κάνουν την πόλη να ξεχωρίζει.

Όλο αυτό με έκανε να κάτσω να αναλογιστώ πως διαχειριζόμαστε το δημόσιο αστικό χώρο στη Θεσσαλονίκη. Ποιες είναι οι κινήσεις του Δήμου σχετικά με τα πεζοδρόμια και τους πεζόδρομους, και ποια είναι η αντίδραση των κατοίκων; Φυσικά όπως όλοι γνωρίζουμε οι περισσότεροι δρόμοι στη Θεσσαλονίκη διαθέτουν σπασμένα ή κακοφτιαγμένα πεζοδρόμια που πολλές φορές γίνονται και αιτία για ατυχήματα. Ωστόσο υπάρχουν μερικες εξαιρέσεις.

Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι οδοί Βασιλίσσης Όλγας, Τσιμισκή, Δημητρίου Γούναρη (Ναυαρίνου), η πλατεία Εμπορίου (Βαλαωρίτου) και φυσικά ο πεζόδρομος της Νέας Παραλίας. Τα παραδείγματα αυτά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σε αυτά όπου ο δημόσιος αστικός χώρος διαμορφώθηκε με γνώμονα το παρελθόν και σε αυτά που διαμορφώθηκε με γνώμονα το παρόν ή ίσως ακόμα και το μέλλον.

Για να γίνω πιο αναλυτικός, οι οδοί Βασ. Όλγας, Τσιμισκή και Δημ. Γούναρη διαθέτουν πλακόστρωση η οποία είναι φανερά εμπνευσμένη από διακοσμητικά μοτίβα της Βυζαντινής ή ακόμα μερικοί θα υποστηριζαν, και της Ρωμαίο-Ελληνιστικής περιόδου. Πετρόλ ψηφίδες από γρανίτη, μάρμαρα, πήλινα πλακάκια και αρχαιοπρεπή μοτίβα περπατιούνται κάθε μέρα από χιλιάδες πολίτες. Οι περισσότεροι από αυτούς ποτέ δεν συνειδητοποιούν πως τα πεζοδρόμια επιχειρούν να τους μεταφέρουν σε άλλες εποχές με μεγάλες αυτοκρατορίες και φαραωνικά έργα για επίδειξη εξουσίας από ισχυρούς ηγέτες όπως ο Γαλέριος.

Στη θεωρία, αυτή η ιδέα περί ανάδειξης του παρελθόντος μοιάζει εξαιρετική. Στη πράξη όμως αυτά τα πεζοδρόμια είναι εντελώς ξένα και διαφορετικά από το αρχιτεκτονικό ύφος της υπόλοιπης πόλης. Η Θεσσαλονίκη διαθέτει κυρίως τετράγωνα μοντέρνα κτήρια χωρίς αισθητική που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με το ένδοξο παρελθόν. Το αποτέλεσμα είναι ένας δυσανάλογος συνδυασμός παλιού και σύγχρονου που τελικά μοιάζει kitsch.

Αντίθετα, η περιοχή της Βαλαωρίτου και η Νέα Παραλία διαθέτουν πιο σύγχρονη πλακόστρωση με λιγότερα διακοσμητικά μοτίβα. Εδώ το αποτέλεσμα είναι φανερά ανώτερο και πιο επιτυχημένο. Φαίνεται να συνδυάζεται αρμονικά με την αρχιτεκτονική της πόλης.

Με λίγα λόγια παρατηρούμε ότι η η τάση αρχαιοποίησης που επικρατούσε για πολλά χρόνια μάλλον δεν εξελίχθηκε όπως θα περιμέναμε. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στην πόλη των Σκοπίων, όπου η κυβέρνηση ξόδεψε περίπου 500 εκατομμύρια ευρώ για να προσδώσει ελληνορωμαϊκό-μπαροκ χαρακτήρα στο ιστορικό κέντρο. Η ιδέα αυτή ήταν εν τέλει μια ολοκληρωτική αποτυχία και έκανε τα Σκόπια να μοιάζουν με κακόγουστο θεματικό πάρκο.

Αυτό που θα πρέπει να κρατήσουμε από εδώ και πέρα είναι ότι η Θεσσαλονίκη αν και αποτελεί ιστορική μεσογειακή πόλη, έχει δυστυχώς διαγράψει οριστικά τη γοητεία και την εικόνα που διέθετε στο παρελθόν. Σήμερα δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια τσιμεντένια θάλασσα. Οφείλουμε να αποδεχτούμε ότι δεν μπορούμε πλέον να αναστήσουμε το παρελθόν και επιτέλους να κοιτάξουμε μπροστά. Να βρούμε νέες λύσεις, να συλλάβουμε νέες ιδέες και να ακολουθήσουμε το παράδειγμα άλλων αστικών κέντρων από το εξωτερικό.