Ξαναγυρίζοντας την εκπαίδευση στο 50…

Λέξεις: Ανδρέας Γαλανός

Κυκλοφόρησε σήμερα στο διαδίκτυο η παρακάτω λίστα με τους 21 τίτλους λογοτεχνικών βιβλίων που, απ’ ό,τι φαίνεται, θα διανεμηθούν από τον Φεβρουάριο της φετινής διδακτικής χρονιάς στους μαθητές και τις μαθήτριες όλων των τάξεων, από το Νηπιαγωγείο έως και την Γ’ Λυκείου.

Οι εξαγγελίες μιλάν για εισαγωγή της ανάγνωσης ολόκληρων λογοτεχνικών έργων, αντί αποσπασματικών κειμένων, όπως συνέβαινε έως σήμερα. Επίσης, για κορυφαίους Έλληνες και ξένους συγγραφείς που θα βοηθήσουν τα παιδιά να αγαπήσουν το βιβλίο και να αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα και σκέψη.

Κάποιες πρώτες (και όχι πολύ ψύχραιμες) σκέψεις:

Η ανάγνωση ολοκληρωμένων λογοτεχνικών έργων προβλέπεται από τα προγράμματα σπουδών εδώ και (πολύ) καιρό. Το πρόγραμμα της Λογοτεχνίας του 2011 το καθιστούσε σαφές – το ότι δεν γενικεύτηκε η εφαρμογή του παρά μόνο στην Α’ Λυκείου είναι (κατά τη γνώμη μου) από τις μεγάλες ευθύνες που βαραίνουν τις ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας έκτοτε.

Αλλά και σε επίπεδο εγχειριδίων – και για να ευλογήσω λίγο και τα γένια μου – ο Φάκελος Υλικού – Δίκτυα Κειμένων για το μάθημα της Λογοτεχνίας της Γ’ Λυκείου περιλαμβάνει σχεδόν αποκλειστικά ολόκληρα λογοτεχνικά έργα και όχι αποσπάσματα.

Και μάλιστα -κι εδώ έρχομαι στη βασική μου ένσταση με την προαναφερθείσα λίστα- έργα που διατρέχουν ένα μεγάλο άνυσμα της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας – από τη Βιρτζίνια Γουλφ έως τον Μπόμπ Ντίλαν και από τον Θεοτόκη και τον Βιζυηνό μέχρι τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη, τον Ηλία Παπαμόσχο και την Ούρσουλα Φωσκόλου (συγγραφείς δηλαδή που είναι ακόμα ζώντες και ενεργοί, κάποιοι/ες δε αρκούντως νέοι/ες).

Στην παρακάτω λίστα ο χρόνος πάγωσε στη δεκαετία του 1950. Αν δεν κάνω κάποιο λάθος, το πιο πρόσφατο έργο που περιλαμβάνεται είναι η συλλογή διηγημάτων “Ζητείται Ελπίς” του Σαμαράκη – έτος έκδοσης το σωτήριον 1954.

Παραθέτω αναλυτικά: 1. Μύθοι αισώπου (7ος-6ος αι. π.Χ.) 2. Χάνσεν Κρίστιαν Άντερσεν (19ος αι.) 3. Αδερφοί Γκριμ (19ος αι.) 4. Μικρός Πρίγκιπας (1943) 5. Παραμύθι χωρίς όνομα (1910) 6. Μέγας Αλέξανδρος (1940-41) 7. Μαύρη Καλλονή (1877) 8. O γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες (1872) 9. Άρθουρ Κόναν Ντόιλ (τέλη 19ου-αρχές 20ου αιώνα) 10. Τα λόγια της πλώρης (1899) 11. Το ημερολόγιο της Άννα Φρανκ (1947) 12. O θάνατος του παλικαριού (1901) 13. Άντον Τσέχοφ (19ος αι.) 14. Ζητείται Ελπίς (1954) 15. Τα ρόδινα ακρογιάλια (1908) 16. Περηφάνια και προκατάληψη (1813) 17. Iούλιος Καίσαρας (1599) 18. Η τιμή και το χρήμα (1914) 19. Το αμάρτημα της Μήτρος μου (1883) 20. 1984 (1948)

Φαντάζομαι πως πολλοί θα επικροτήσουν τη λίστα που περιλαμβάνει τα βαρύγδουπα ονόματα του Σέξπιρ (μα άλλο έργο εκτός απ’ τον Ιούλιο Καίσαρα δε βρήκανε;), του Παπαδιαμάντη και της Πηνελόπης Δέλτα.

Εγώ πάντως προς στιγμήν βίωσα ένα αποπροσανατολιστικό déjà vu – πολλούς από αυτούς τους τίτλους τους θυμάμαι στα ράφια της βιβλιοθήκης που υπήρχε στο σπίτι της θείας μου όταν εγώ ήμουνα παιδάκι τη δεκαετία του ’80. Ηταν βιβλία που διάβαζαν ως παιδιά τα ξαδέρφια μου τη δεκαετία του ΄60 και ’70. Από τότε η Πηνελόπη Δέλτα και η Μαύρη Καλλονή μου φαίνονταν ήδη παλιομοδίτικα και ξεπερασμένα. Το ότι επανέρχονται ως προτάσεις το 2024 με ξεπερνάει.

Υποπτεύομαι τον λόγο – τα πνευματικά δικαιώματα. Αν δεν κάνω λάθος μόνο το βιβλίο του Σαμαράκη (και του Καζαντζάκη για λίγο ακόμα) εξακολουθεί να έχει δεσμευμένα δικαιώματα. Δεν πιστεύω ότι κρύβεται κάποια συντηρητική και ηθικοπλαστική επιλογή από πίσω. Παρόλα αυτά το αποτέλεσμα είναι μια λίστα που βρομάει μούχλα και ναφθαλίνη. Και απορώ τι προτίθενται να κάνουν με τις μεταφράσεις, οι οποίες έχουν επίσης δικαιώματα…

Φυσικά, ο Εξιπερί, η Όστιν, ο Ντόιλ, η Φρανκ, ο Τσέχοφ και ακόμα περισσότερο ο Όργουελ μπροούν να σταθούν και σήμερα. Εξυπακούεται πως Θεοτόκης, Παπαδιαμάντης και Βιζυηνός είναι μοναδικές πένες και σπάνιες κορυφές. Αλλά δεν μπορεί να έχει κανείς την αφελή πεποίθηση πως θα καλλιεργήσει την αγάπη για το διάβασμα στα παιδιά με υλικά σιτεμένα, για να μην πω ξινισμένα. Χρειάζεται δίπλα σε αυτά να μπουν έργα σύγχρονα, με γραφή και περιεχόμενο που να τα αφορούν και να μπορούν να σχετιστούν μαζί του. Αλλιώς ματαιοπονούμε και κουνάμε το δάχτυλο. Και με κήρυγμα δεν αγάπησε κανείς το διάβασμα. Κατανοώ πόσο δυσβάσταχτο οικονομικά είναι το ζήτημα των δικαιωμάτων όταν συζητάμε για τέτοιας έκτασης διανομή και επίσης ότι αν προτεινόταν η αγορά από τους ίδιους τους μαθητές, θα ανέκυπτε ένα ζήτημα άρσης του δωρεάν χαρακτήρα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, που θα προκαλούσε σοβαρές αντιδράσεις. Και σέβομαι απόλυτα αυτές τις δυσκολίες. Αλλά δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ: δεν υπήρχε κάποιος τρόπος κοτζαμάν Υπουργείο να λύσει το θέμα των δικαιωμάτων για 2-3 -έστω- πιο σύγχρονα βιβλία; Και όλοι οι εκδοτικοί οίκοι της χώρας είναι τόσο αδιάφοροι και κερδοσκόποι που δεν θα βοηθούσαν; Δεν το πιστεύω…

ΛΥ-ΠΟ που θα έλεγε και μια άλλη συγγραφέας που δεν μπήκε στη λίστα… υγ. δεν περιλαμβάνεται κανένα βιβλίο ποίησης σε αυτή τη λίστα…

*Ο Ανδρέας Γαλανός, είναι φιλόλογος και εκπαιδευτικός στη δημόσια εκπαίδευση