Υπάρχει αντίδοτο στην αποξένωση;

Άνθρωποι που κοιτάζουν διαρκώς τις οθόνες των κινητών τους, απορροφημένοι στον ψηφιακό κόσμο, αποκομμένοι από την πραγματικότητα που τους περιβάλλει, σαν να βρίσκονται σε μια παράλληλη διάσταση. Πρόσωπα βυθισμένα στη μονότονη ρουτίνα της καθημερινότητας, με χαρακτηριστικά που αντανακλούν την εσωτερική τους κούραση – χωρίς ίχνος χαμόγελου, με μάτια θυμωμένα. Στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, η αποξένωση έχει εδραιωθεί ως η αδιαμφισβήτητη νέα κανονικότητα, ένα φαινόμενο που διαβρώνει σταθερά τον κοινωνικό ιστό. Περπατάμε ο ένας δίπλα στον άλλον σαν άυλες σκιές, σαν φαντάσματα, αποφεύγοντας ακόμη και την πιο απλή ανθρώπινη επαφή – ούτε μια ευγενική καλημέρα, ούτε ένα φευγαλέο βλέμμα αναγνώρισης που θα επιβεβαίωνε την ύπαρξη του συνανθρώπου μας.

Οι διαπροσωπικές σχέσεις και η σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων στην εποχή μας διέρχονται μια πρωτόγνωρη κρίση. Ως κοινωνικά όντα, χρειαζόμαστε την αλληλεπίδραση, την αλληλοϋποστήριξη, την κοινωνική αναγνώριση και την αποδοχή – θεμελιώδεις ανάγκες της ύπαρξής μας και της ευημερίας μας. Έρευνες καταδεικνύουν ότι η κοινωνική απομόνωση στα αστικά περιβάλλοντα οδηγεί σε προβλήματα υγείας και ψυχικής ευεξίας, όπως η μοναξιά, η κατάθλιψη και η χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Παρότι είμαστε ικανοί να χτίζουμε γέφυρες επικοινωνίας, τα συναισθήματα απομόνωσης και αποξένωσης εντείνονται στην ψηφιακή εποχή μας. Πολλοί περνούν ώρες στα κοινωνικά μέσα χωρίς να βρίσκουν ουσιαστική σύνδεση, κάτι που εντείνει τη μοναξιά τους. Ζούμε στην εξής παράδοξη πραγματικότητα: ενώ οι δυνατότητες επικοινωνίας είναι άπειρες και είμαστε διαρκώς συνδεδεμένοι, αδυνατούμε να δημιουργήσουμε ουσιαστικούς δεσμούς. Η σύγκριση με τις «τέλειες» ζωές των άλλων, η εμμονή στην εικόνα και η έλλειψη αυθεντικής επικοινωνίας, δημιουργούν ένα κενό που δεν γεμίζει εύκολα. Είναι σαν να βρισκόμαστε μέσα σε ένα πλήθος, αλλά να νιώθουμε πλήρως μόνοι. Χάνουμε την ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, οδηγούμαστε στην διεκπεραίωση των όποιων κοινωνικών συναναστροφών με κουβέντες που γρήγορα θα ξεχαστούν.

Η ισχυροποίηση των δεσμών μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας εξαρτάται άμεσα από την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων. Όταν νιώθουμε συνδεδεμένοι και υποστηριζόμενοι, συμμετέχουμε ενεργά στα κοινά. Σε αντίθετη περίπτωση, η έλλειψη ουσιαστικών σχέσεων οδηγεί σε απομόνωση, έλλειψη ενσυναίσθησης και αδιαφορία. Το αποτέλεσμα είναι η σταδιακή αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής, καθώς μειώνεται το αίσθημα της αλληλοσύνδεσης και της αλληλεξάρτησης, στοιχεία απαραίτητα για τη διατήρηση υγιών κοινωνικών δεσμών.

Η επιφανειακή επικοινωνία και η αδυναμία/αποφυγή δημιουργίας ουσιαστικών σχέσεων ευνοούν την αποσύνδεση. Όταν βασιζόμαστε μόνο στην επιφανειακή επαφή, το αίσθημα απομόνωσης εντείνεται. Αντίθετα, οι ουσιαστικές διασυνδέσεις ενδυναμώνουν τον κοινωνικό ιστό, ενώ η κοινωνική αναγνώριση ενισχύει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή μας.

Για να το θέσω κάπως αφηρημένα, η ανθρώπινη σύνδεση είναι όπως ο αέρας: δεν τη βλέπουμε, αλλά χωρίς αυτήν τα πάντα αλλάζουν. Για την ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών οφείλουμε να επενδύσουμε στη δημιουργία και καλλιέργεια υγιών σχέσεων, βασισμένων στην ειλικρίνεια και στην εμπιστοσύνη. Αυτό σημαίνει ανάπτυξη κατανόησης, δημιουργία ευκαιριών για ουσιαστική αλληλεπίδραση, προώθηση της αλληλεγγύης και καλλιέργεια σεβασμού. Στη σημερινή εποχή του ατομικισμού και του ανταγωνισμού -από την εργασία έως τις προσωπικές σχέσεις- η οικοδόμηση ισχυρών κοινωνικών δεσμών δεν είναι μόνο προσωπική ευθύνη, αλλά συλλογική αναγκαιότητα. Είναι κρίσιμο να συμβάλουμε όλοι στη δημιουργία μιας πιο υποστηρικτικής κοινωνίας.

Η νοοτροπία του ανταγωνισμού διαπερνά τις προσωπικές και εργασιακές σχέσεις, δημιουργώντας αστάθεια και έλλειψη εμπιστοσύνης. Η σύγχρονη λατρεία της αυτονομίας και της ατομικής επιτυχίας έχει υπονομεύσει την αίσθηση της συλλογικότητας. Σε ένα ανταγωνιστικό εργασιακό περιβάλλον, οι εργαζόμενοι συχνά διστάζουν να συνεργαστούν και να μοιραστούν ιδέες, υπονομεύοντας με τακτικισμούς την ομαδικότητα και την παραγωγικότητα. Η έλλειψη χρόνου για ουσιαστική ξεκούραση και ενδοσκόπηση, οδηγούν σε μια αίσθηση αποξένωσης από τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Η ζωή γίνεται μια σειρά από υποχρεώσεις, χωρίς χώρο για αυθορμητισμό. Οι γειτονιές χάνουν την αίσθηση της κοινότητας και η αδιαφορία αντικαθιστά την αλληλεγγύη που υπήρχε παλαιότερα. Αδυνατούμε να αναπτύξουμε ουσιαστικές σχέσεις με τους συναδέλφους μας, και συχνά χάνουμε την επαφή με την οικογένεια και τους φίλους μας.

Ωστόσο, στην εποχή της ατομικότητας, η συνειδητή επένδυση στις προσωπικές σχέσεις παραμένει το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο στην αποξένωση που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κοινωνία. Χτίζοντας αυθεντικές γέφυρες επικοινωνίας και καλλιεργώντας ουσιαστικούς δεσμούς με τους γύρω μας, ενισχύουμε τη συντροφικότητα και δημιουργούμε ένα ισχυρό τοίχος προστασίας στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Για την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την καλλιέργεια βαθύτερων συνδέσεων, χρειάζεται να επενδύσουμε συστηματικά στην ανάπτυξη ουσιαστικής αλληλεπίδρασης· πρακτικά, χρειάζεται να νοιαστώ για εσένα και να νοιαστείς για εμένα.