AtmoHub: Οι επιπτώσεις των φετινών δασικών πυρκαγιών στην ατμόσφαιρα και την ποιότητα του αέρα

Έντονο αποτύπωμα αφήνουν οι δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα στη σύσταση της ατμόσφαιρας και την ποιότητα του αέρα, σύμφωνα με ανάλυση του AtmoHub που συντονίζεται από την ομάδα NOA – ReACT του ΙΑΑΔΕΤ/Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Παρότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) από τις πυρκαγιές αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 5% των συνολικών ετήσιων εκπομπών της χώρας, κατά τη διάρκεια ακραίων επεισοδίων αυξάνονται θεαματικά.

Η επιστημονική ομάδα του AtmoHub σημειώνει ότι τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα αντιμετωπίζει ολοένα και συχνότερα φαινόμενα εκτεταμένων δασικών πυρκαγιών, ενισχυμένα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Έως τα μέσα Αυγούστου 2025, είχαν καταγραφεί περίπου 470.000 στρέμματα καμένων εκτάσεων, με το 2025 να κατατάσσεται στην πέμπτη θέση των τελευταίων δύο δεκαετιών ως προς το σύνολο των καμένων εκτάσεων.

Μεταξύ των περιοχών που επλήγησαν φέτος συγκαταλέγονται η Ιεράπετρα, η Χίος, ο Ωρωπός, η Ραφήνα, η Παλαιά Φώκαια, η Κερατέα, ο Φενεός Κορινθίας, η Πλύτρα Λακωνίας, τα Κύθηρα, η Βόνιτσα, η Αχαΐα, η Άρτα, η Ζάκυνθος και η Βουρβουρού, με συνολικά 260.000 στρέμματα να έχουν μετατραπεί σε στάχτη.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2025 καταγράφεται ρεκόρ καμένων δασικών εκτάσεων με πάνω από 10 εκατομμύρια στρέμματα. Ισπανία, Κύπρος, Γερμανία και Σλοβακία ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο ετήσιο ρεκόρ των τελευταίων 20 ετών, ενώ Πορτογαλία και Ισπανία παραμένουν οι πλέον πληγείσες χώρες, με περισσότερα από 4 εκατομμύρια στρέμματα να έχουν καεί.

Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της Υπηρεσίας Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας του προγράμματος Copernicus (CAMS), οι φετινές εκπομπές CO2 από δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη έφτασαν στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 23 ετών.

Ειδικά για την Ελλάδα, από την αρχή του 2025 έως τα τέλη Αυγούστου, οι εκπομπές μαύρου άνθρακα ανήλθαν σε 685 τόνους, επίπεδο που αντιστοιχεί στον μέσο όρο της περιόδου 2003-2024.

Επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών στην ατμόσφαιρα

Οι δασικές πυρκαγιές υποβαθμίζουν σημαντικά την ποιότητα του αέρα και επηρεάζουν τη δημόσια υγεία, ιδιαίτερα όταν ο καπνός μεταφέρεται σε κατοικημένες περιοχές. Δύο από τους σημαντικότερους αέριους ρύπους είναι ο μαύρος άνθρακας (black carbon) και το μονοξείδιο του άνθρακα (CO).

Ο μαύρος άνθρακας, ως πολύ λεπτό σωματίδιο (PM2.5), μπορεί να εισχωρήσει βαθιά στους πνεύμονες και το κυκλοφορικό σύστημα, προκαλώντας ή επιδεινώνοντας αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα. Το μονοξείδιο του άνθρακα, σε υψηλές συγκεντρώσεις, είναι ιδιαίτερα τοξικό και επιβλαβές για την ανθρώπινη υγεία.

Επιπλέον, το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), ένα βασικό θερμοκηπικό αέριο, παραμένει στην ατμόσφαιρα για πάνω από εκατό χρόνια, συμβάλλοντας στη θέρμανση του πλανήτη και στην κλιματική αλλαγή.

Σε περιπτώσεις μεγαπυρκαγιών, ο καπνός μπορεί να φτάσει σε μεγάλα ύψη στη στρατόσφαιρα, όπου παραμένει για μήνες ή και έως ένα έτος, επηρεάζοντας το στρατοσφαιρικό όζον. Τα σωματίδια καπνού στη στρατόσφαιρα διαχέουν την ηλιακή ακτινοβολία, ενισχύοντας τη λευκαύγεια του πλανήτη και μειώνοντας τη ροή ακτινοβολίας προς το έδαφος, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή μείωση της θερμοκρασίας.

Εκπομπές και στατιστικά στοιχεία για την Ελλάδα

Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Συστήματος Αφομοίωσης Πυρκαγιών (GFAS) και της εθνικής απογραφής εκπομπών CO2, οι εκπομπές από δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα είναι συνήθως μικρότερες των ανθρωπογενών, αλλά σε ακραίες χρονιές φθάνουν έως και το 17% των συνολικών εθνικών εκπομπών (όπως το 2021).

Η ανάλυση δείχνει ότι τα χρόνια με τις μεγαλύτερες καμένες εκτάσεις συνδέονται με αυξημένες εκπομπές, αν και η ένταση και τα χαρακτηριστικά της φωτιάς μπορούν να οδηγήσουν σε δυσανάλογα υψηλές εκπομπές σε σχέση με την έκταση.

Τρία χαρακτηριστικά έτη για την Ελλάδα είναι το 2007 (εκτεταμένες πυρκαγιές και υψηλές εκπομπές), το 2021 (μεγάλη καταστροφή στην Εύβοια) και το 2023 (με τη φωτιά στον Έβρο, τη μεγαλύτερη στην ιστορία της Ευρώπης).

Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, η καμένη έκταση αποτελεί βασικό παράγοντα για τον όγκο των εκπομπών, ωστόσο η ένταση, το είδος της καύσιμης ύλης και οι τοπικές συνθήκες μπορούν να ενισχύσουν ή να μετριάσουν τις συνολικές επιπτώσεις.

Αναφορικά με τις εκπομπές μαύρου άνθρακα, τα έτη 2007, 2021 και 2023 καταγράφουν τα υψηλότερα επίπεδα, με 4.960, 2.844 και 2.406 τόνους αντίστοιχα.

Ρόλος της τηλεπισκόπησης και της τεχνολογίας

Σημαντικό ρόλο στην παρακολούθηση της μεταφοράς καπνού διαδραματίζει το Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής (ΠΓΑΙΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στα Αντικύθηρα. Ο σταθμός, με το προηγμένο σύστημα LIDAR PollyXT, καταγράφει με υψηλή ανάλυση την κατανομή των αιωρούμενων σωματιδίων από πυρκαγιές.

Οι μετρήσεις συμβάλλουν στην αξιολόγηση της ποιότητας του αέρα και των επιπτώσεων στην υγεία, ενώ το παρατηρητήριο αποτελεί εργαλείο για την κατανόηση της μεταφοράς καπνού και την ενίσχυση των πολιτικών προστασίας.

Παράλληλα, οι δορυφορικές παρατηρήσεις και οι τεχνικές ανάλυσης εικόνας επιτρέπουν την έγκαιρη ανίχνευση, χαρτογράφηση και αποτίμηση των επιπτώσεων των πυρκαγιών. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της πυρκαγιάς στη Χίο τον Ιούνιο 2025, όπου δορυφορικά δεδομένα αποτύπωσαν τη μεταφορά καπνού από το νησί έως την Κρήτη λόγω ισχυρών βόρειων ανέμων.

Νέα υπηρεσία έγκαιρης προειδοποίησης

Το 2026 αναμένεται να ξεκινήσει η λειτουργία της υπηρεσίας έγκαιρης προειδοποίησης για τον καπνό από δασικές πυρκαγιές. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από το CAMS, τον δορυφόρο Meteosat Second Generation (MSG) και το προγνωστικό μοντέλο FLEXPART, η υπηρεσία θα παρέχει έγκαιρη ενημέρωση σε πολίτες και Πολιτεία για επεισόδια μεταφοράς καπνού και τις επιπτώσεις στην υγεία.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ