Έρευνα: Τι άποψη έχει ο κόσμος για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οικονομία και κλιματική κρίση;

Έρευνα του Πάνου Κοσμόπουλου για τις απόψεις του κοινού απέναντι στην ενέργεια, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (Α.Π.Ε.). την οικονομία και την κλιματική κρίση ανακοινώθηκε στο Διεθνές Συνέδριο CEMEPE 2024.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αλλαγή της στάσης του κοινού απέναντι σε θέματα που σε προηγούμενες έρευνες έδειχναν να πιστεύουν κάτι άλλο.

Δείτε την έρευνα:

Πανελλήνια έρευνα (2024) για τις απόψεις του κοινού απέναντι στην ενέργεια, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την οικονομία και την κλιματική κρίση

– Κοσμόπουλος Π.

Περίληψη

Αυτή η κοινωνική έρευνα στοχεύει στις απόψεις των πολιτών σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας, τη χρήση εφαρμογών Α.Π.Ε., τις επιπτώσεις τους στην οικονομία των νοικοκυριών και της χώρας, καθώς και τις εκτιμήσεις τους σχετικά με την κλιματική κρίση και το περιβάλλον. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών η ομάδα μας και το εργαστήριό μας, κάθε δύο χρόνια, διεξήγαγε παρόμοιες κοινωνικές έρευνες με ερωτηματολόγια και κατά συνέπεια, γίνεται εμφανές το πώς διαφοροποιούνται οι στάσεις των ανθρώπων με την πάροδο των ετών. Το πρόσφατο πλαίσιο, με δύο πολέμους σε εξέλιξη που επηρεάζουν τις τιμές της ενέργειας και το κόστος ζωής, ενώ η περιβαλλοντική κρίση προκαλεί ακραία φαινόμενα παγκοσμίως, και καύσωνες, πυρκαγιές και πλημμύρες στην Ελλάδα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η προσέγγιση των στάσεων των ανθρώπων απέναντι στα παραπάνω θέματα.

Λέξεις κλειδιά: Κοινωνική έρευνα, χρήση Α.Π.Ε., οικιακή οικονομία, κλιματική κρίση, περιβάλλον

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών, η COP27 και η COP28, καθώς και η τελευταία Ευρωπαϊκή Διάσκεψη για το Κλίμα, ήταν απογοητευτικές για όλους τους ανθρώπους που επιθυμούσαν και ήλπιζαν σε συγκεκριμένα και στοχευμένα μέτρα για την κλιματική κρίση, την ενεργειακή κρίση και το αυξανόμενο κόστος ζωής, που προκλήθηκε τόσο από το μεταβαλλόμενο κλίμα όσο και από τους πρόσφατους πολέμους. Εκτός από την οικονομική βοήθεια σε ορισμένα νησιά που εξαφανίζονται (λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας), αυτό που συνέβη είναι ότι μάθαμε ότι η πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο είναι σχεδόν ακίνδυνα, και επίσης ότι το πετρέλαιο δεν είναι τόσο επιβλαβές και έτσι μπορούμε ακόμα να το χρησιμοποιήσουμε. Εκτός αυτού, μάθαμε ότι οι αγελάδες είναι πολύ επιβλαβείς για το περιβάλλον λόγω των αερίων που εκπέμπουν και ότι ορισμένες χώρες παρασκευάζουν ήδη συνθετικό και γενετικά τροποποιημένο κρέας. Αλλά, από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι έχουν να αντιμετωπίσουν καταστροφές από ακραία φαινόμενα, αυξάνοντας τις τιμές στην ενέργεια και τα καθημερινά αγαθά και υπερτιθέμενες οδηγίες για λιγότερη κατανάλωση ενέργειας. Πάρα πολλές ομιλίες, πάρα πολλές σελίδες από εξειδικευμένους επιστήμονες, υπερβολική δημοσιότητα από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά; Τι πιστεύουν οι απλοί άνθρωποι για αυτά τα θέματα και πώς ανταποκρίνονται σε αυτά στην πραγματική καθημερινή τους ζωή; Αυτό είναι το ερευνητικό αντικείμενο της έρευνάς μας.

2. Η ΕΡΕΥΝΑ

Η έρευνα έχει σχεδιαστεί και διεξαχθεί από μέλη των K-ecoprojects και μεγάλο αριθμό φοιτητών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών που έχουν παρακολουθήσει τις διαλέξεις μας. Ένας μεγάλος αριθμός περιοχών και πόλεων έχουν καλυφθεί, προσφέροντας μια ικανοποιητική εικόνα του θέματος. Όσον αφορά το δείγμα, μεταξύ των πολιτών, υπήρξε μια τυχαία επιλογή που καλύπτει ολόκληρη την περιοχή κάθε πόλης και των προαστίων της, όλες τις ηλικιακές ομάδες και διάφορες ομάδες επαγγέλματος και εκπαιδευτικού επιπέδου. Τα ερωτηματολόγια που συγκεντρώθηκαν, έχουν επεξεργαστεί από τα μέλη και τους συνεργάτες της K-ecoprojects. Ο στόχος ήταν να εξαχθούν εύκολα κατανοητά δεδομένα, προκειμένου να βοηθηθούν οι αρχές που μπορεί να ενδιαφέρονται να χρησιμοποιήσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς μας. Το ερωτηματολόγιο βασίζεται στην κλίμακα Guttman (Canter, 1988) αλλά έχει προσαρμοστεί στην καλά εγκεκριμένη και γενικά αποδεκτή κλίμακα Likert 5 σημείων, ώστε να είναι συγκρίσιμο με όλες τις προηγούμενες σχετικές μελέτες μας, που επαναλαμβάνονται σχεδόν κάθε δύο χρόνια.

3. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Η έρευνα, σχετικά με τις στάσεις απέναντι στην ενέργεια, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την οικονομία και την κλιματική κρίση, ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2024 σε όλη την Ελλάδα μέσω της συλλογής ερωτηματολογίων και κάλυψε (μέχρι τον Απρίλιο του 2024) τον αριθμό των 1862 έγκυρων ερωτηματολογίων.

3.1 Αποτελέσματα έρευνας

Παρακάτω παρουσιάζουμε μερικά σημαντικά σημεία από την έρευνα:

Φύλο: Άνδρας 53,48%, Γυναίκα 46,52%,

Ηλικιακές ομάδες: 18-25 2,23%, 26-45 31,02%, 46-65 45,61%, 66 και άνω 21,14%

Μορφωτικό επίπεδο: Λύκειο 9,51%, Μεταλυκειακή/Επαγγελματική Εκπαίδευση 15,63%, Ανώτατη Εκπαίδευση 46,25%, Μεταπτυχιακά – Διδακτορικό 28,61%

Αριθμός συμπληρωμένων ερωτηματολογίων ανά Περιφέρεια: Αττικής: 412, Κεντρικής Μακεδονίας: 295, Θεσσαλίας: 211, Δυτικής Ελλάδας: 168, Κρήτης: 171, Πελοποννήσου: 131, Στερεάς Ελλάδας: 96, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης: 85, Ηπείρου: 82, Δυτικής Μακεδονίας: 77, Βορείου Αιγαίου: 50, Νοτίου Αιγαίου: 44, Ιονίων Νήσων: 40

3.2. Μερικές αντιπροσωπευτικές απαντήσεις:

Άνδρας (26-45): Το κράτος πρέπει να βοηθήσει οικονομικά τα νοικοκυριά και όχι μόνο τις μεγάλες επιχειρήσεις και επιχειρήσεις! Γυναίκα (46-65): Χρειάζεται πολύ προσεκτικός σχεδιασμός για την εγκατάσταση πάρκων ΑΠΕ μεγάλης κλίμακας, με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον. Άνδρας (46-65): Το δημόσιο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να αναβαθμιστεί προκειμένου να συνδεθούν χωρίς προβλήματα οι νέοι παραγωγοί/καταναλωτές. Γυναίκα (18-25): Τα φωτοβολταϊκά που τοποθετούνται στις πλαγιές είναι πολύ άσχημα! Άνδρας (46-65): Αντί να εισάγουμε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, θα πρέπει επειγόντως να εκμεταλλευτούμε τον ήλιο και τον άνεμο μας, καθώς και να παράγουμε ενέργεια από γεωργικά απόβλητα και τη γεωθερμία μας. Άνδρας (26-45): Οικονομική βοήθεια στα νοικοκυριά για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και ηλιακών θερμοσιφώνων. Άνδρας (46-65): Αν είχαμε εγκαταστήσει νωρίτερα Α.Π.Ε., σήμερα η χώρα μας θα έπρεπε να είναι εντελώς ανεξάρτητη από εισαγόμενα καύσιμα και το ηλεκτρικό ρεύμα και η θέρμανση δεν θα ήταν τόσο ακριβά!

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Όσον αφορά τις συνθήκες άνεσης, όσον αφορά τη θέρμανση, επιβεβαιώθηκε η αυξημένη χρήση στερεών καυσίμων, μετά το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο (με μέτρια χρήση), ενώ τονίστηκε και η περιορισμένη διάρκεια χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας (βοηθητικές συσκευές). Είναι προφανές ότι η θέρμανση είναι ακριβή, ενώ δεν έχει παρατηρηθεί ικανοποιητική «θερμότητα» στους χώρους για την πλειοψηφία. Ωστόσο, πρέπει να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι ο χειμώνας 2023-2024 ήταν αρκετά ήπιος.

Σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το γνωστικό επίπεδο του κοινού έχει αυξηθεί σε όλες τις προηγούμενες έρευνές μας. Υπάρχουν ηλιακοί θερμοσίφωνες σε ευρεία χρήση, αρκετοί ηλιακοί συλλέκτες, και παράλληλα οπτικά ερεθίσματα αλλά και απόψεις για μεγαλύτερης κλίμακας πάρκα Α.Π.Ε.Σ. Κατ’ εξαίρεση, υπάρχει μικρή εμπειρία τηλεθέρμανσης για οικισμούς (εκτός από τη Δυτική Μακεδονία) και γεωθερμίας για κτίρια και οικισμούς (εκτός από την Ανατολική Μακεδονία). Βέβαια, ιδιαίτερα δημοφιλής σε μεγάλη κλίμακα υπήρξε η χρήση βιομάζας (ξύλο, πέλλετ κ.λπ.), ιδιαίτερα σε μικρές πόλεις και χωριά της βόρειας Ελλάδας, όπου πολύ συχνά συναντάμε μπαλκόνια με γυάλινη προστασία από τον αέρα (σε ευρεία χρήση αλλά και σε ισόγεια καταστήματα) ως πρόσθετη προστασία από το κρύο – δημιουργώντας αυτοσχέδια θερμοκήπια. Η μικρή ανεμογεννήτρια για τα κτίρια παραμένει ακόμα άγνωστη.

Γενικότερα σε θέματα ενέργειας, χρήσης ΑΠΕ, κλιματικής αλλαγής και οικονομίας, έχουν εκφραστεί τα εξής:

Το κοινό γνωρίζει ότι οι Α.Π.Ε. συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος και ταυτόχρονα παρέχουν τη δυνατότητα μείωσης της εξάρτησης από εισαγόμενο πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος θεωρείται ότι συμβάλλει στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και ίσως στη μείωση της κλιματικής αλλαγής.

Οι άνθρωποι ελπίζουν επίσης ότι το R.E.S. θα βοηθήσει οικονομικά τόσο τη χώρα όσο και την οικονομία των νοικοκυριών. Ειδικότερα για τα φωτοβολταϊκά, για τα οποία τα προηγούμενα χρόνια είχε γίνει μεγάλη καμπάνια για την τοποθέτησή τους σε κατοικίες, αλλά ακολούθησε τιμολογιακή πολιτική προς τα κάτω, ο κόσμος φάνηκε απογοητευμένος. Αλλά σήμερα, πολλοί φαίνεται να είναι πρόθυμοι να εγκαταστήσουν φωτοβολταϊκά στο σπίτι τους.

Ένα άλλο ενδιαφέρον ζήτημα είναι η αλλαγή στάσης απέναντι στην αισθητική του περιβάλλοντος σχετικά με την εγκατάσταση πάρκων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε όλη τη χώρα. Πριν από δέκα χρόνια (π.χ. 2014) [5], πολλοί έμοιαζαν να αντιτίθενται σθεναρά στις εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας, με κύριο επιχείρημα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Σήμερα, οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για την εγκατάσταση Α.Π.Ε., τόσο φωτοβολταϊκά σε κτίρια και χωράφια, όσο και ανεμογεννήτριες σε σέλες βουνών, φαίνεται να είναι πιο αποδεκτές σε σχέση με τις αντίστοιχες προηγούμενες έρευνες μας.

Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι τα προβλήματα που προκύπτουν κάθε φορά σχετικά με τη χωροθέτηση εγκαταστάσεων Α.Π.Ε. μεγάλης κλίμακας, αποδίδονται κυρίως σε πολιτικές αντιπαραθέσεις. Η αρνητική στάση απέναντι στην εγκατάσταση πυρηνικού σταθμού στη χώρα μας, έχει ενταθεί, κυρίως λόγω της σεισμικότητας.

Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στη χώρα μας είναι και οικονομική ελπίδα, αλλά και φόβος των μεγάλων συμφερόντων και των γειτονικών χωρών. Σχετικά με τις εφαρμογές των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας έχουν διατυπωθεί οι ακόλουθες παρατηρήσεις:

α) Ότι μάλλον θα μειώσουν τα ακραία/έκτακτα φαινόμενα που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή

β) Ότι θα έχουμε καθαρότερο περιβάλλον (αντί για ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από ορυκτά καύσιμα)

γ) Ότι θα έχουμε απεξάρτηση από εισαγόμενα καύσιμα (φυσικό αέριο – πετρέλαιο), και ότι θα βελτιωθούν η εθνική οικονομία και τα οικονομικά των νοικοκυριών.

Πρόσθετες προτάσεις των ερωτηθέντων στα θέματα που αναφέρθηκαν είναι: αιτήματα για φθηνότερο πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρικό ρεύμα, απλές διαδικασίες για φωτοβολταϊκά, κρατική πρόληψη για την αντιμετώπιση ακραίων φαινομένων, παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ και αυξημένα χρηματοδοτικά προγράμματα για «πράσινο σπίτι» («Εξοικονομώ»). Όσον αφορά το αν αισθάνονται ασφαλείς στο χώρο διαβίωσής τους, υπάρχει πάντοτε, σε κάποιο βαθμό, φόβος πυρκαγιάς, σεισμού, πλημμύρας, καταιγίδας, κατολισθήσεων, για τις οποίες το επιτόκιο αναφοράς σχετίζεται άμεσα α) με την περιοχή όπου βρίσκεται το κτίριο, β) με την ηλικία του κτιρίου και γ) με τον περιβάλλοντα χώρο.

5. ΠΑΡΑΤΗΡΉΣΕΙΣ

α) Οι απαντήσεις στα ερωτήματα που τέθηκαν, καθορίζουν ένα επίπεδο αναφοράς για την οικονομική κατάσταση και τις γενικές συνθήκες για την κλιματική αλλαγή και τα ακραία φαινόμενα.

β) Όσον αφορά το φυσικό αέριο, τα τελευταία 15 χρόνια σε πολλές μεγάλες πόλεις, έχει διανεμηθεί και εγκατασταθεί σε πολλά νοικοκυριά. Αλλά δεδομένου ότι το μέσο εισόδημα έχει μειωθεί και οι τιμές έχουν αυξηθεί, ακόμη και το φυσικό αέριο, φαίνεται να είναι ένα ακριβό μέσο θέρμανσης.

γ) Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας τείνουν να καθιστούν τα κλιματιστικά και τους ηλεκτρικούς θερμαντήρες λιγότερο συχνά ή να χρησιμοποιούνται ως τελική λύση για μικρό χρονικό διάστημα. Στις έρευνές μας πριν από δέκα χρόνια (π.χ. 2014), όπως έχει καταδειχθεί στις αντίστοιχες εργασίες μας, έχει παρατηρηθεί η αναγκαστική προσαρμογή των νοικοκυριών στις νέες συνθήκες. Και φυσικά η κατάσταση επιδεινώθηκε τα επόμενα χρόνια. Την κατάσταση αυτή των νοικοκυριών στην Αθήνα, μετά από δέκα χρόνια οικονομικής κρίσης, φαίνεται πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής και του Εργατικού Κέντρου Αθηνών [16]. Ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα έρευνας στην οποία, μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι “…Ένα στα δύο νοικοκυριά της περιοχής αντιμετωπίζει οικονομικό πρόβλημα με αποτέλεσμα να μην μπορεί να πληρώσει εγκαίρως τους λογαριασμούς του (ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο, νερό, κοινόχρηστα ή το ενοίκιο) και το 43% δηλώνει ότι δεν μπορεί να εξασφαλίσει επαρκή θέρμανση στο σπίτι του”. Συγκριτικά, τα φετινά αποτελέσματα της έρευνάς μας δείχνουν ότι η κατάσταση, όσον αφορά την καθημερινότητα των πολιτών, έχει αλλάξει προς το καλύτερο. Ένα άλλο ενδιαφέρον ζήτημα είναι η αλλαγή στάσης απέναντι στην αισθητική του περιβάλλοντος σχετικά με την εγκατάσταση πάρκων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε όλη τη χώρα. Κατά τη διάρκεια ορισμένων προηγούμενων ερευνών (π.χ. 2012, 2014), πολλοί συμμετέχοντες (>20%) φάνηκαν να τάσσονται σταθερά κατά των εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας, με κύριο επιχείρημα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Σήμερα, οι άνθρωποι φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για την εγκατάσταση Α.Π.Ε., τόσο φωτοβολταϊκά σε κτίρια και χωράφια, όσο και ανεμογεννήτριες σε σέλες βουνών, φαίνεται να είναι πιο αποδεκτές σε σχέση με τις αντίστοιχες προηγούμενες έρευνές μας (αισθητικοί λόγοι). Συμπερασματικά, φτάνουμε στο σημείο ότι η «ενεργειακή φτώχεια» μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί με σωστή θερμική θωράκιση των κτιρίων, με φύτευση και βλάστηση, με εφαρμογή και χρήση συστημάτων και συσκευών που απαιτούν την ελάχιστη ενέργεια για τη λειτουργία τους, άρα και χαμηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και φυσικά, με τη μέγιστη εφαρμογή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Είναι πλέον απολύτως σαφές ότι ο εντοπισμός προβλημάτων σε σχέση με τη συνειδητοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων της χώρας μας, και ιδιαίτερα η αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, μπορεί να συμβάλει άμεσα και πλήρως στη βελτίωση της “ευημερίας” των πολιτών.