H αγορά και οι καλλιέργειες στο έλεος της κλιματικής αλλαγής

Είναι ευδιάκριτο φέτος το καλοκαίρι το γεγονός τόσο της έλλειψης γεωργικών προϊόντων στους πάγκους των λαϊκών αγορών, στα σουπερμάρκετ και στα παντοπωλεία, όσο και οι υψηλές τιμές των λιγοστών προϊόντων που πωλούνται. Από που προέρχεται αυτή η πρωτόγνωρη εικόνα; Οι πολλαπλές επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην αγροτική καλλιέργεια.

Επιστήμονες προειδοποιούν ότι η κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνεπάγονται απειλούν την επισιτιστική ασφάλεια, δημιουργώντας έναν “αόρατο, σιωπηλό θάνατο”. Τα υψηλά ρεκόρ θερμοκρασίας που καταγράφονται τόσο σε ξηρές περιοχές όσο και στους ωκεανούς, η τήξη των πάγων, καθώς και η επίμονη ξηρασία δημιουργούν μια ανησυχητική κατάσταση.

Ποιες περιοχές έχουν πληγεί περισσότερο από την αλλαγή;

Οι ακραίοι καύσωνες, ιδίως στη Νότια Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και μεγάλο μέρος της Ασίας, έχουν οδηγήσει τους ειδικούς να κηρύξουν το φετινό καλοκαίρι ως ένα τα πιο ζεστά στην ιστορία. Αυτά τα φαινόμενα έχουν αντίκτυπο στη γεωργική παραγωγή και την κτηνοτροφία, αυξάνοντας το κόστος των τροφίμων.

Επιστήμονες και οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο “heatflation” για να περιγράψουν αυτές τις συνέπειες του καύσωνα στο παγκόσμιο κόστος, καθώς ανάγεται σε πελώριο ζήτημα μέσα από τη μειωμένη παραγωγή των αγροτών ενώ ταυτόχρονα η ζήτηση ολοένα και αυξάνεται.

Με την ανεξάντλητη ενέργειά της, η Μεσόγειος αποτελούσε πάντοτε μια πηγή εξαιρετικών τροφίμων και προϊόντων που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του παγκόσμιου γευστικού χάρτη. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή δεν άφησε ανέπαφη αυτήν τη γεωργική υπερδύναμη.

Από ακραίες θερμοκρασίες και ασταθείς βροχοπτώσεις, μέχρι προβλήματα στην εδαφική συγκράτηση του νερού, η μεταβολή του κλίματος έχει οδηγήσει σε αναδιαμόρφωση των προϋποθέσεων της γεωργίας και της παραγωγής. Ομολογουμένως μέσα σε αυτό το πρόβλημα δεν εξαιρείται και ο ελλαδικός χώρος, ο οποίος πλήττεται βάναυσα.

Ανατιμήσεις προϊόντων

Οι τιμές των αγροτικών προϊόντων εμφανίζουν όλο και συχνότερα αυξητικές τάσεις και γίνονται όλο και πιο δυσπρόσιτες για την τσέπη του μέσου καταναλωτή. Πιο συγκεκριμένα αυτό έχει επηρεάσει το κόστος των γαλακτοκομικών προϊόντων (γάλα, τυριά όπως η φέτα και η γραβιέρα με 13 και 15 ευρώ το κιλό αντίστοιχα), την εκτόξευση των τιμών σε φρούτα και λαχανικά (ακόμα και το εξαιρετικά κάποτε φθηνό καρπούζι κοστίζει 1 ευρώ το κιλό), ενώ το ελαιόλαδο σύμφωνα με εκτιμήσεις αναμένεται να φτάσει στα 13 ευρώ το κιλό στο λιανικό εμπόριο. Μη εξαιρετέα είναι η αναφορά και στις αυξήσεις τιμές στα σιτηρά και στο αλεύρι (η τιμή του έχει αυξηθεί κατά 72% το κιλό σε σχέση με τις τιμές υπήρχαν στα ράφια πριν 2 χρόνια).

Πώς εξηγείται αυτή η νέα γοργή αύξηση τιμών και γιατί αναλαμβάνει πρωτεύοντα ρόλο η κλιματική αλλαγή; Μιλήσαμε με ειδικούς επί του θέματος ώστε να μας δώσουν τη δυνατότητα να αναλύσουμε με μεθοδικότητα το μείζον αυτό ζήτημα.

Η επίδραση στις καλλιέργειες και τα ζώα

Ο κ. Βασίλης Ασχονίτης, ο οποίος είναι γεωπόνος ερευνητής στο Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ) με δηλώσεις του στην parallaxi σημειώνει:

«Τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί σοβαρές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα αγροτικά συστήματα ετήσιων εαρινών καλλιεργειών των περιοχών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Για παράδειγμα, η μετατόπιση των περιόδων έντονων βροχοπτώσεων και η αυξημένη έντασή τους κατά τις περιόδους Μαΐου-Ιουνίου μετά τη βασική λίπανση και τη σπορά έχουν ως αποτέλεσμα την έκπλυση των λιπασμάτων και τη μείωση της αποτελεσματικότητας βλάστησης της σποροκλίνης ενώ αντίστοιχα κατά τις περιόδους συγκομιδής Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της ποιότητας και της ποσότητας του συγκομιζόμενου προϊόντος».

Οι κλιματικές επιδράσεις δεν επηρεάζουν μόνο τα φυτά, αλλά και τα ζώα γύρω πάντα από το σύνθετο ζήτημα των καλλιεργειών. «Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει αφενός την παραγόμενη ποσότητα και αφετέρου την παραγόμενη ποιότητα των ζωοτροφών. Τα παραγωγικά ζώα (πρόβατα, κατσίκια, αγελάδες, γουρούνια και κότες) είναι αυτά των οποίων τα προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούμε εμείς οι άνθρωποι. Καθώς λοιπόν βρισκόμαστε στο πρόβλημα μειωμένης ποσότητας και της χειρότερης ποιότητας ζωοτροφών, προσπαθούμε να βρούμε εναλλακτικές ώστε να διατηρούμε σταθερή την ποσότητα και ποιότητα των ζωοτροφικών προϊόντων» σημειώνει από την πλευρά της η Μαρία Καρατζιά, ερευνήτρια γεωπόνος – ζωοτέχνης στο ίδιο Ινστιτούτο (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ).

Επίσης, προσθέτει: «Οι βοσκήσιμες περιοχές μειώνονται πολλή σε έκταση αλλά και η απόδοσή τους σε βιομάζα (το χορτάρι το οποίο τρώνε τα ζώα). Άρα έχουμε περιορισμένες γαίες σε ποσότητα και σε έκταση. Τα ζώα χρειάζονται μεγαλύτερη περιοχή για να βοσκίσουν ώστε να χορτάσουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα κοπάδια να μεταναστεύουν πιο ψηλά στα βουνά καθώς οι εκτάσεις κοντά σε κατοικίες δεν είναι αποδοτικές. Επίσης, το νερό είναι μεγάλο θέμα. Δίνουμε τροφή με υψηλό ποσοστό υγρασίας ώστε να μην ψάχνουν να βρουν νερό τα ζώα στη βοσκή, διότι δεν υπάρχει νερό καλής ποιότητας. Παράλληλα έχουμε τη θερμική καταπόνηση των ζώων, ενώ ταυτόχρονα ταλαιπωρούνται και έτσι εγείρεται και ηθικό θέμα».

«Τα αμπέλια υποφέρουν»

Για να διαπιστωθεί και να κατανοηθεί καλύτερα το κραταιό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και των (αλληλ)επιδράσεών της, δεν αρκεί μόνο η εμπεριστατωμένη άποψη ενός ειδικού αλλά και η διεπαφή με ανθρώπους στην αγορά, όπως οι οινοποιοί. Η parallaxi επικοινώνησε και με τον εξαιρετικό οινοποιό και γενήτορα του κτήματος Γεροβασιλείου, κ. Βαγγέλη Γεροβασιλείου ο οποίος αναφέρθηκε στο πώς έχουν επηρεαστεί οι οινοκαλλιέργειες.

«Η αλήθεια είναι πως το αμπέλι υποφέρει από την επίδραση της κλιματικής αλλαγής. Διαπιστώνονται αλλαγές στα μοτίβα βροχής που μπορούν να προκαλέσουν έλλειψη νερού για τα αμπέλια. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη των φυτών και την ποιότητα των σταφυλιών, καθώς το νερό είναι υπεραπαραίτητο στις καλλιέργειες σε ορισμένες συνθήκες. Χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός της υπερβολικής ξηρασίας του Ιουλίου λόγω του καύσωνα που αντιμετωπίσαμε στη χώρα. Υπερβολική θερμότητα μπορεί να οδηγήσει σε υπερώριμα σταφύλια και αλλοίωση των αρωμάτων».

Έπειτα συμπλήρωσε: «οι ξενικές ποικιλίες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κρασιού στην Ελλάδα όπως η γαλλική ποικιλία Merlot έχουν μικρότερες αντοχές. Η υπερευαισθησία του στην ξηρασία απαιτεί συνεχή άρδευση καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάπτυξής του. Εν αντιθέσει με τις ξενικές ποικιλίες, οι ελληνικές έχουν αρκετά μεγαλύτερες αντοχές και φαίνεται να ανταπεξέρχονται στις δυσκολίες που προκαλούνται από την επίδραση της κλιματικής αλλαγής.

Ονομαστική αναφορά αξίζει τόσο το Ασύρτικο όσο και το Λημνιό, το οποίο θεωρείται ίσως το αρχαιότερο όλων αφού το αναφέρει ακόμα και ο Αριστοφάνης στα έργα του. Αυτές οι διαφορές στις ποικιλίες συμβαίνουν λόγω της διαφορετικής προσαρμοστικότητας που έχει το κάθε φυτό. Τελευταίο αλλά μη εξαιρετέο είναι οι αυξημένες θερμοκρασίες σε συνδυασμό με υγρασία μπορούν να ευνοήσουν την εξάπλωση ασθενειών των αμπελιών όπως ο περονόσπορος, αλλά οι έμπειροι αμπελουργοί ξεπέρασαν αυτό το εμπόδιο».

*με πληροφορίες από: Washington Post, ΕΡΤ, kathimerini.gr, ot.gr