Η λειψυδρία απειλεί την Ευρώπη: Έρευνα σοκ για τα υδάτινα αποθέματα – Τα μέτρα που λαμβάνει η Ελλάδα

Με λειψυδρία απειλείται η Ευρώπη καθώς μια ανάλυση δορυφορικών δεδομένων δύο δεκαετιών αποκαλύπτει δραματική μείωση των υδάτινων αποθεμάτων από την Ισπανία και την Ιταλία έως τη Γερμανία, την Πολωνία και τμήματα της Βρετανίας.

Η έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από επιστήμονες του University College London (UCL) σε συνεργασία με το Watershed Investigations και την βρετανική εφημερίδα The Guardian, καταγράφει τις μικροσκοπικές μεταβολές στο βαρυτικό πεδίο που προκαλούνται από την απώλεια ή αύξηση νερού σε υπόγεια στρώματα, λίμνες, ποτάμια και εδάφη.

Όλο και πιο ξηρός ο Νότος της Ευρώπης, πιο υγρός ο Βορράς

Τα δορυφορικά δεδομένα, δείχνουν μια έντονη ανισορροπία: ενώ ο βορράς και η βορειοδυτική Ευρώπη –μεταξύ των οποίων η Σκανδιναβία και ορισμένες περιοχές της Βρετανίας και της Πορτογαλίας– γίνονται σταδιακά πιο υγρές, ο νότος και η κεντρική Ευρώπη ξηραίνονται με ταχύ ρυθμό και απειλούνται έντονα με λειψυδρία.

Ο καθηγητής Μοχαμάντ Σαμσουντούχα από το UCL τονίζει ότι οι τάσεις αυτές συσχετίζονται άμεσα με τα κλιματικά δεδομένα. «Δεν μιλάμε πια για περιορισμό της θέρμανσης στον 1,5°C. Οδεύουμε προς τους 2°C και βλέπουμε ήδη τις συνέπειες», προειδοποιεί.

Σήμα κινδύνου για τα υπόγεια νερά Απομονώνοντας τα δεδομένα των υπόγειων υδάτων, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ακόμη και αυτά, που θεωρούνται πιο ανθεκτικά στην μεταβολή του κλίματος, μειώνονται.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το δυτικό τμήμα γίνεται πιο υγρό, ενώ το ανατολικό παρουσιάζει σαφή τάση ξήρανσης, με έντονες καλοκαιρινές περιόδους ξηρασίας και πιο σύντομες περιόδους εμπλουτισμού των υδροφόρων στρωμάτων τον χειμώνα.

Στη νοτιοανατολική Αγγλία, όπου το 70% του πόσιμου νερού προέρχεται από υπόγεια αποθέματα, οι αλλαγές αυτές απειλούν άμεσα την υδροδοτική ασφάλεια.

Αυξανόμενη πίεση σε κατανάλωση και υποδομές

Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος δείχνουν ότι, μολονότι η συνολική άντληση νερού στην ΕΕ μειώθηκε μεταξύ 2000 και 2022, οι αντλήσεις υπόγειων υδάτων αυξήθηκαν κατά 6%, κυρίως λόγω των αναγκών ύδρευσης και γεωργίας. Σε πολλές χώρες, τα υπόγεια νερά καλύπτουν πάνω από το 60% των αναγκών δημόσιας παροχής.

Η Κομισιόν προωθεί μια στρατηγική για «υδατική ανθεκτικότητα», επιδιώκοντας αύξηση της αποδοτικότητας κατά τουλάχιστον 10% έως το 2030 και μείωση των τεράστιων απωλειών από γηρασμένα δίκτυα, που κυμαίνονται μεταξύ 8% και 57% στα κράτη-μέλη.

Προειδοποιήσεις ειδικών για σοβαρές ελλείψεις νερού στην Ευρώπη

Ειδικοί στην υδρολογία, όπως η καθηγήτρια Χάνα Κλοουκ του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ, προειδοποιούν ότι η Ευρώπη μπορεί να βρεθεί σύντομα αντιμέτωπη με αυστηρούς περιορισμούς νερού, εάν ο χειμώνας δεν φέρει επαρκείς βροχοπτώσεις.

Στην Αγγλία, η Υπηρεσία Περιβάλλοντος έχει ήδη προειδοποιήσει ότι η ξηρασία ενδέχεται να παραταθεί έως το 2026.

Παρά τις κυβερνητικές εξαγγελίες για δημιουργία νέων ταμιευτήρων ειδικοί επισημαίνουν ότι απαιτούνται άμεσα μέτρα, όπως ανακύκλωση νερού, περιορισμός κατανάλωσης και ένταξη φυσικών λύσεων.

«Οι συνέπειες θα είναι μακροπρόθεσμες και εκτεταμένες»

Η συρρίκνωση των υδάτινων αποθεμάτων στην Ευρώπη αναμένεται να πλήξει τη γεωργία, την επισιτιστική ασφάλεια και ευαίσθητα οικοσυστήματα που εξαρτώνται από τα υπόγεια νερά.

Η Ισπανία, ήδη αντιμέτωπη με σοβαρή κρίση αποθεμάτων, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: η μείωση της παραγωγής της μπορεί να επηρεάσει άμεσα και την τροφοδοσία χωρών όπως το Ηνωμένο Βασίλειο.

Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι τα φαινόμενα που για δεκαετίες παρατηρούνταν στον παγκόσμιο Νότο βρίσκονται πλέον «πολύ πιο κοντά» σε εμάς.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ξηρασία πλήττει ήδη περιοχές από τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία έως τη Νότια Αμερική, τις δυτικές ΗΠΑ και τον Καναδά. Στο Ιράν, η Τεχεράνη πλησιάζει την ημέρα «μηδέν», με την κυβέρνηση να εξετάζει ακόμη και πιθανή εκκένωση της πρωτεύουσας λόγω της λειψυδρίας.

Ώρα για δράση

«Πρέπει να αποδεχτούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ, μας αφορά άμεσα και απαιτεί νέες, ακόμη και ανορθόδοξες λύσεις», τονίζει ο καθηγητής Σαμσουντούχα, προτείνοντας ακόμη και γενικευμένη συλλογή βρόχινου νερού σε χώρες όπως η Βρετανία.

Το μήνυμα των επιστημόνων είναι σαφές: η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μια βαθιά μεταμόρφωση του υδατικού της τοπίου και το παράθυρο για αποτελεσματική προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα στενεύει ταχύτατα.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα -Τα μέτρα που λαμβάνονται

Στην Ελλάδα ολοκληρώθηκε η διαδικασία κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, λόγω λειψυδρίας, σε Λέρο, Πάτμο και Αττική. Όπως έχει κάνει γνωστό η ΕΥΔΑΠ ΑΕ., η κύρια αιτία είναι η δραματική μείωση των αποθεμάτων στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν την Αττική.

Για παράδειγμα, το επίπεδο της στάθμης του νερού στον ταμιευτήρα του Ευήνου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ακόμα χαμηλότερα από αυτά του 2008, ενώ το γεγονός ότι η ξηρασία φαίνεται να είναι πιο έντονη στην, κρίσιμη από πλευράς υδροφορίας, λεκάνη του Ευήνου, και σε κάθε περίπτωση έχει αξιοσημείωτα μεγάλη διάρκεια, δικαιολογεί πλήρως την αυξημένη ανησυχία από πλευράς ΕΥΔΑΠ ΑΕ.

Η παραπάνω πτώση οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων. Η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει τους ρυθμούς μείωσης αποθεμάτων νερού. Μέχρι το 2021 τα αποθέματα στους ταμιευτήρες ήταν σταθερά, στο 1,1 δισ. κυβικά μέτρα. Δεν μειώνονταν. Από το 2022 άρχισε η μείωση των αποθεμάτων που αγγίζει τα περίπου 250 εκατ. κυβικά μέτρα ανά έτος. Επιπλέον, σημειώνεται μείωση των βροχοπτώσεων κατά περίπου 25%, αύξηση της ετήσιας εξάτμισης κατά περίπου 15% και αύξηση της κατανάλωσης κατά περίπου 6%.

Όλα αυτά τα στοιχεία συντείνουν στο ότι η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει, μετά την Κύπρο, το υψηλότερο υδατικό στρες στη νότια Ευρώπη. Ως υδατικό στρες εννοούμε το ποσοστό του διαθέσιμου νερού μιας περιοχής που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση – στη χώρα μας αυτό φτάνει το 70%.

Η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει, μετά την Κύπρο, το υψηλότερο υδατικό στρες στη νότια Ευρώπη. Ως υδατικό στρες εννοούμε το ποσοστό του διαθέσιμου νερού μιας περιοχής που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση – στη χώρα μας αυτό φτάνει το 70%.

Η Αττική και η Θεσσαλονίκη, αντιπροσωπεύοντας πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας σε κατανάλωση πόσιμου νερού, βρίσκονται στο επίκεντρο.

Όλα αυτά οδήγησαν σε μια σειρά από επιστημονικές μελέτες που καταδεικνύουν ότι διανύουμε μια περίοδο έντονης ξηρασίας, συγκρίσιμης μόνο με την ξηρασία της περιόδου 1988-1994, αν και όχι εξίσου ακραίας.

Τι σημαίνει «κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας»;

Σημαίνει ότι, λόγω της σημαντικής μείωσης των αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες της Αττικής, το ΥΠΕΝ -με τη γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), κατόπιν αιτήματος της ΕΥΔΑΠ- αναγνωρίζει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη για διαχείριση των υδατικών πόρων.

Η κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας είναι μια διαδικασία που στηρίζεται σε υδρολογικά δεδομένα και επιστημονικά κριτήρια, ενώ στην πράξη δίνει προτεραιότητα στην υλοποίηση κρίσιμων έργων υποδομής (ταμιευτήρες, δίκτυα, ενίσχυση αποθεμάτων), έτσι ώστε να θωρακιστεί η επάρκεια νερού μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη εξυπηρέτηση της ύδρευσης και της άρδευσης.

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης αποτελεί την ύστατη ευκαιρία της Πολιτείας να ολοκληρώσει με ταχύτητα και αποφασιστικότητα έργα αντιμετώπισης λειψυδρίας και να θωρακίσει την Αττική πριν να είναι πολύ αργά.

Πόσο επηρεάζει τον πολίτη;

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν συνοδεύεται από μέτρα περιορισμού που αφορούν τους πολίτες. Ο συναγερμός σηματοδοτεί τις ενέργειες της Πολιτείας, προκειμένου να θέσει σε ακόμα πιο υψηλή προτεραιότητα την άμεση έναρξη των απαραίτητων έργων.

Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η εξέλιξη αυτή κάνει ακόμα πιο ξεκάθαρη την ευθύνη που έχουμε όλοι ως πολίτες σχετικά με την προστασία του πολύτιμού αυτού πόρου.

Ο κόκκινος συναγερμός δεν σημαίνει περικοπές ή περιορισμούς. Σημαίνει υπεύθυνη στάση από όλους.

Μπορεί να έχει έρθει η ώρα των αποφάσεων για τα μεγάλα έργα που πρέπει να υλοποιηθούν, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να βελτιωθεί σημαντικά το ποσοστό ευαισθητοποίησης και χρήσης του νερού.

Παρά το γεγονός ότι δεν έχουν ληφθεί έκτακτα μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης, η συνειδητή και υπεύθυνη αξιοποίηση των υδάτινων πόρων μας είναι σημαντική, ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι τα αποθέματα είναι περιορισμένα.

Ήδη η ΕΥΔΑΠ έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα της αναλυτικές πληροφορίες για την εξοικονόμηση νερού στο σπίτι.

Τι σημαίνει πρακτικά η επιτάχυνση των διαδικασιών;

Η ενεργοποίηση του αρ. 55 του νόμου 5215/25 σημαίνει ότι η διαδικασία των ωριμάνσεων γι’ αυτά τα -απαιτούμενα- μεγάλα έργα γίνεται μέσα από τη Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασία του Υπερταμείου. Μπαίνουν, δηλαδή, σε προτεραιότητα και σε διαδικασία επιτάχυνσης.

Σε κάθε περίπτωση, τηρούνται απαρέγκλιτα όλες οι διαδικασίες διαφάνειας και προφανώς νομιμότητας, με την εγγύηση του PPF, όπως εξάλλου συμβαίνει σε δεκάδες κρίσιμα για τη χώρα μας έργα.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα; 

Έχει ήδη υπάρξει μια μεγάλη μελέτη και σχεδιασμός από την ΕΥΔΑΠ, σε συνεργασία με την Πολιτεία και με την κατεύθυνση των αρμοδίων, για μια σειρά από απαραίτητα έργα και παρεμβάσεις. Τα έργα αυτά έχουν παρουσιαστεί ήδη στη δημόσια συζήτηση. Πέρα από τη μελετητική τους ωρίμανση πλέον, προκειμένου να ξεκινήσει τάχιστα η υλοποίηση, αυτό που έχει επίσης σημασία είναι να υπάρξει η απαραίτητη ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων και η διαβούλευση, η κατανόηση των προκλήσεων και των επιλογών που υπάρχουν.

Πηγή: iefimerida.gr