Η υπεραλίευση μυδιών ερημοποιεί τον Κόλπο της Καλλονής

Tον Κόλπο της Καλλονής Λέσβου τον γνωρίζουμε ως έναν από τους σημαντικότερους ψαρότοπους της Ελλάδας με παγκόσμια φήμη για τα υπέροχα αλιεύματά του και κυρίως για τη γνωστή-μοναδική σαρδέλα του και ως ένα σπουδαίο, εξίσου παγκόσμιας φήμης, οικοσύστημα του δικτύου Natura με εξαιρετικά πλούσια βιοποικιλότητα.

Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ότι ο έκτασης περίπου 110 τετραγωνικών χιλιομέτρων Κόλπος Καλλονής στερεύει από αλιεύματα και απειλείται άμεσα με ερημοποίηση από τη χρόνια, καταστροφική, παράνομη και αυθαίρετη αλιεία οστράκων και συγκεκριμένα του είδους των χαβάρων (άγριων γενειοφόρων μυδιών).

Είναι γνωστό -αλλά απ’ ό,τι φαίνεται αδιάφορο στις Αρχές (τοπικές και κεντρικές)- ότι όλος ο Κόλπος της Καλλονής οργώνεται κάθε χρόνο, απ’ άκρη σ’ άκρη, καθημερινά και για μήνες, από τις αρχές Νοεμβρίου έως και τα τέλη Μαρτίου, από το αλιευτικό μεταλλικό συρόμενο εργαλείο «αργαλειός» (ή δράγα ή λαγκάμνα ή μάγγανο).

Το οικοσύστημα

Αυτό το διχτυωτό αλιευτικό εργαλείο, υπό τη μορφή σάκου, που σέρνεται στον βυθό από μια βάση με οδόντωση και στην κυριολεξία τον οργώνει, καταστρέφει τα πάντα στο πέρασμά του και μαζί το σύνολο των έμβιων οργανισμών που ζουν και αναπτύσσονται στον βυθό, με ανυπολόγιστες επιπτώσεις για το οικοσύστημα, το οποίο υποβαθμίζεται και καταστρέφεται, ακυρώνοντας κάθε δυνατότητα αναγέννησής του.

Αν και το συγκεκριμένο αλιευτικό εργαλείο χρησιμοποιείται διαχρονικά και επί δεκαετίες για την αλίευση των οστράκων στον Κόλπο της Καλλονής είτε χειροκίνητα είτε υδραυλικά συρόμενο πίσω από το σκάφος, οι μεγαλύτερες αλιευτικές δυνατότητες σε σχέση με το παρελθόν άλλαξαν καταλυτικά την κατάσταση. Παλιότερα, η αλίευση γινόταν υποχρεωτικά με το αλιευτικό σκάφος αγκυροβολημένο σε ένα σημείο και η όποια καταστροφή ήταν χωρικά μικρή (100 μέτρα περιμετρικά του σκάφους) και τοπική.

Σήμερα, η αλίευση γίνεται από σκάφη με πολύ μεγαλύτερη ιπποδύναμη (ουσιαστικά πρόκειται για ανεμότρατες), τα οποία μπορούν και σέρνουν το εν λόγω εργαλείο για πολλά χιλιόμετρα, επί ώρες και με συνεχόμενα πήγαινε-έλα στον βυθό του κόλπου. Εξαφανίζοντας έτσι κάθε μορφή ζωής, όπως φαίνεται στα σχετικά βίντεο που μπορείτε να δείτε στην efsyn.gr. Μεταξύ αυτών, αυγά σουπιών, καλαμαριών, ψαριών, υδρόβια φυτά και φύκη, άλλα είδη οστράκων και πολλούς ακόμη ζωντανούς οργανισμούς, αρκετοί από τους οποίους είναι προστατευόμενα είδη.

Κέρδος για λίγους

Τι κι αν δεν υπάρχει σχεδόν κανένας λόγος υπεραλίευσης αυτού του είδους μυδιού, αφού μόνο οι Ιταλοί φαίνεται να το επιζητούν, και έτσι η υπεραλίευση του χάβαρου, εκτός της μεγάλης οικολογικής-περιβαλλοντικής καταστροφής, έχει επιφέρει και οικονομική ζημιά, δεδομένου ότι οι σημερινές τιμές στο κιλό του χάβαρου είναι πολύ κατώτερες (στο 1/3) απ’ αυτές που δίνονταν για το ίδιο προϊόν πριν από 12 έτη;

Ουσιαστικά, αυτή η καταστροφή συντελείται στο όνομα του αλόγιστου-αχαλίνωτου κέρδους για λίγους μόνο και, εκτός του οικοσυστήματος, συντελείται σε βάρος και των αλιέων του κόλπου που ψαρεύουν με δίχτυα και βλέπουν το μεροκάματό τους να συρρικνώνεται επικίνδυνα λόγω της συνεχούς υποβάθμισης που έχει επιφέρει τη δραματική μείωση των αλιευμάτων στον κόλπο.

Αίτημα προς όλους τους αρμοδίους, συμπεριλαμβανομένων των εισαγγελικών αρχών, για την άμεση και πλήρη απαγόρευση αλίευσης οστράκων (κυρίως χαβάρων) εντός του Κόλπου της Καλλονής με τη χρήση του καταστροφικού «αργαλειού» κατέθεσε ο αλιέας Δημήτρης Μπίρης, ο οποίος μας περιέγραψε με μελανά χρώματα την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στον κόλπο εξαιτίας της υπεραλίευσης των μυδιών.

Οι επιπτώσεις

«Η εξαγωγή των οστράκων είναι καταστροφική διότι, εκτός του ότι καθαρίζουν-φιλτράρουν το νερό, αποτελούν τροφή για τα ψάρια, ειδικά ο γόνος τους που επιπλέει για είκοσι ώς τριάντα μέρες στον αφρό από τον οποίο ζουν τα μικρά ψαράκια. Εχουν βγάλει το 99% των οστράκων, δεν έχει μείνει τίποτα, αλλά, έχει – δεν έχει, δεν τους ενδιαφέρει και καταστρέφουν τον βυθό, φτάσαμε στο σημείο να μην πηγαίνουμε για δουλειά», μας λέει.

«Ψάρια το καλοκαίρι δεν είχε τίποτα, παρά λίγα κιλά σαρδέλα από τους τόνους που πιάναμε. Εγώ κάνω και αλιευτικό τουρισμό και γυρίζω όλο τον κόλπο και βλέπω τι γίνεται. Παντού οι ψαράδες δεν βγάζουν τίποτα. Η αλιεία της σουπιάς φέτος δεν ήταν ούτε το ένα τρίτο της περσινής χρονιάς. Με 5.000 μέτρα δίχτυα, δυόμισι κιλά μπαρμπούνια, ενώ βγάζαμε 30 με 40 κιλά.

»Σαρδέλα έβγαζε από 300 κιλά έως και έναν τόνο το κάθε σκάφος. Τώρα, τρία με τέσσερα κιλά. Φανταστείτε ότι φέτος η σαρδέλα έφτασε μέχρι 18 ευρώ το κιλό. Και τώρα είμαστε σε κατάσταση να γελάτε. Τα ψάρια τα βάζουν μέσα σε τσάντες πια, όχι σε τελάρα, ενώ παλιά έρχονταν τα αυτοκίνητα δυο φορές την ημέρα για να προλάβουν να τα πάρουν και να τα μοιράσουν». Και αυτά συμβαίνουν ενώ ο Κόλπος της Καλλονής υπάγεται εξ ολοκλήρου στο δίκτυο Natura 2000, που περιλαμβάνει τον κόλπο και τα χερσαία παράκτια και Ζώνη Ειδικής Προστασίας.

Η ποσειδωνία

Το εν λόγω οικοσύστημα υποστηρίζει πολλά προστατευόμενα είδη (μεσογειακή φώκια, θαλάσσια χελώνα Caretta-Caretta, πράσινη θαλασσοχελώνα, τα υδρόβια πτηνά λαμπροβούτι, ποταμογλάρονο, χειμωνογλάρονο κ.ά.), απειλούμενα είδη (όπως το δίθυρο πίνα που απειλείται με ολική εξαφάνιση στη Μεσόγειο Θάλασσα και διασώζεται και στον Αμβρακικό Κόλπο), ζώα και φυτά. Επίσης, ο κόλπος περιέχει εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με ποσειδωνία και ρηχούς υφάλους, είδη σημαντικότατης οικολογικής αξίας εν όψει και της κλιματικής αλλαγής.

Ομως, παρά το αυστηρό καθεστώς προστασίας του, σοβαρές παραλείψεις και οφειλόμενες ενέργειες της διοίκησης που δεν έγιναν άφησαν παντελώς ανεξέλεγκτη την καταστροφική υπεραλίευση οστράκων. Με το Ειδικό Προεδρικό Διάταγμα 17/1995 για την προστασία του Κόλπου Καλλονής, η χρήση του «αργαλειού» απαγορεύτηκε στη συγκεκριμένη περιοχή.

Εντούτοις, με δύο γενικής φύσεως Προεδρικά Διατάγματα το 1998 και το 2003 σχετικά με την αλίευση οστράκων σε όλη την επικράτεια, η διοίκηση κατήργησε το Ειδικό Π.Δ. του 1995 και, παρά τα αντίθετα Πρακτικά Επεξεργασίας (Π.Ε.) του Συμβουλίου της Επικρατείας, τα διατάγματα αυτά επανέφεραν τη χρήση του «αργαλειού» ως αλιευτικού εργαλείου εντός του κόλπου.

Η βιοποικιλότητα

Επίσης, ενώ το καθεστώς προστασίας του κόλπου ήταν αυστηρά καθορισμένο από την ευρωπαϊκή και την εθνική νομοθεσία, εντούτοις δεν ορίστηκε ποτέ φορέας διαχείρισης για το προστατευτέο αυτό οικοσύστημα, δεν συντάχθηκε Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη, δεν εκπονήθηκε διαχειριστικό σχέδιο και, επιπλέον, η διοίκηση δεν κατέγραψε, μελέτησε και χαρτογράφησε (ως όφειλε) το οικοσύστημα αυτό, ώστε στη συνέχεια να ληφθούν τα απαιτούμενα μέτρα για την προστασία του.

Δηλαδή, με ευθύνη της διοίκησης -και στην προκειμένη της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου- δεν έχουν χαρτογραφηθεί/καταγραφεί οι ασβεστοφυκικοί βυθοί (ονομαζόμενοι και καπαλιές, που είναι οι σωροί από ψόφια στρείδια και άλλα όστρακα, που κάποτε έζησαν στα βαθιά του κόλπου και χρησίμευσαν στη φύση για να οικοδομηθούν ανεπανάληπτοι βιότοποι στον λασπώδη βυθό). Ούτε και τα κοραλλιογενή ενδιαιτήματα (υβώματα – ατραγάνες) που απαντώνται παντού στον Κόλπο της Καλλονής και είναι εξαιρετικοί βιότοποί του, καθώς και οι υπόλοιποι βιότοποι του εν λόγω κόλπου.

Αν είχαν τηρηθεί τα προαναφερόμενα και κατ’ εφαρμογή του άρθρου 9 («Ρυθμίσεις για την προστασία και διαχείριση των περιοχών του Δικτύου Natura 2000») του νόμου 3937/2011 για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, σύμφωνα με το οποίο «απαγορεύεται η αλιεία με δίχτυα τράτας, δράγες, πεζότρατες ή παρόμοια δίχτυα και με στατικά δίχτυα πάνω από κοραλλιογενή ενδιαιτήματα και ασβεστοφυκικούς βυθούς», θα έπρεπε στον Κόλπο της Καλλονής να απαγορεύεται ρητά και εν γένει η χρήση του «αργαλειού».

Αντ’ αυτού, η διοίκηση χρησιμοποιεί τις παραπάνω παραλείψεις της ως άλλοθι για να μη λαμβάνονται τα αναγκαία προστατευτικά μέτρα. Ομως, αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τη νομολογία του Ε’ Τμήματος ΣτΕ (Π.Ε.185/1997), όπου υπάρχει βιότοπος, η διοίκηση υποχρεούται να ρυθμίσει το ιδιαίτερο καθεστώς διαχείρισής του, η ρύθμιση αυτή πρέπει να γίνει εντός εύλογου χρόνου και, αν αυτό δεν συμβεί, τότε ο βιότοπος αυτός υπάγεται στο αυστηρότερο καθεστώς προστασίας του νόμου για την προστασία του περιβάλλοντος (1650/86) και ως εκ τούτου απαγορεύεται κάθε εν γένει δραστηριότητα.

Ο Αριστοτέλης

Περαιτέρω η διοίκηση δεν προβαίνει, ως οφείλει, σε ενέργειες κατάργησης του «αργαλειού», αψηφώντας τις πρόσφατες απόψεις τόσο του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) για τη μη χρήση του εν λόγω εργαλείου στον Κόλπο Καλλονής όσο και της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, σύμφωνα με την οποία κάθε δράση αλίευσης βυθού στον Κόλπο Καλλονής με συρόμενα εργαλεία απειλεί τον οικότοπο και δημιουργεί μη αναστρέψιμες βλάβες.

Η τραγική ειρωνεία είναι ότι οι αλυκές και ο Κόλπος της Καλλονής είναι γνωστά διεθνώς και ως «Aristotle’s Lagoon», δηλαδή η Λιμνοθάλασσα του Αριστοτέλη. Και αυτό γιατί ο μεγάλος φιλόσοφος της αρχαιότητας, που θεωρείται και θεμελιωτής αρκετών επιστημών, πέρασε χρόνο εκεί και μελέτησε τα ζώα, τα πουλιά και τα πλάσματα της θάλασσας.

Τα συμπεράσματά του αποτυπώθηκαν στο περίφημο βιβλίο «Περί τα ζώα ιστορίαι». Εντούτοις, οι σημερινοί απόγονοί του που βρίσκονται σε θέσεις λήψης αποφάσεων δεν προχωρούν στις αναγκαίες μελέτες στον κόλπο που θα εξασφάλιζαν την προστασία του, αλλά αντίθετα κάνουν τα στραβά μάτια, συνηγορώντας στην καταστροφή του.

Πηγή: Τάσος Σαράντης / efsyn