«Καμπανάκι» από τους ειδικούς για «μέγα – ξηρασίες» και τις επιπτώσεις τους

Τα επεισόδια σοβαρής ξηρασίας που διαρκούν χρόνια ή δεκαετίες έχουν πολλαπλασιαστεί από το 1980 και θα συνεχίσουν να αυξάνονται καθώς η κλιματική αλλαγή ανεβάζει τη θερμοκρασία, προειδοποιεί μελέτη που εξέτασε δεδομένα των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών.

«Από το 1980, οι περιοχές που πλήττονται από ξηρασία επεκτείνονται κατά επιπλέον 50.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα τον χρόνο κατά μέσο όρο, περίπου όσο η έκταση της Σλοβακίας» δήλωσε η Φρανσέσκα Πελιτσιότι του αυστριακού Ινστιτούτου Επιστήμης και Τεχνολογίας, μέλος της ομάδας που υπογράφει τη μελέτη στο Science.

Η ανάλυση υποδεικνύει ότι οι πολυετείς ξηρασίες αφορούν όλο τον πλανήτη και γίνονται όλο και συχνότερες, θερμότερες και μεγαλύτερες σε έκταση.

Η Χιλή διανύει σήμερα το 15ο έτος συνεχούς ξηρασίας

Η τάση αυτή απειλεί τόσο το περιβάλλον όσο και τις ανθρώπινες κοινωνίες, καθώς η ξηρασία μειώνει τις σοδειές και την παραγωγικότητα των οικοσυστημάτων και επηρεάζει την παραγωγή ενέργειας σε υδροηλεκτρικά έργα και σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής που χρειάζονται νερό για ψύξη.

Η αυστριακή μελέτη έρχεται να προστεθεί σε έκθεση του ΟΗΕ που προειδοποιούσε τον Δεκέμβριο ότι, λόγω των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, περισσότερο από τα τρία τέταρτα της ξηράς στον πλανήτη έγιναν ξηρότερα τις τελευταίες δεκαετίες.

Νωρίτερα, τον Νοέμβριο, μελέτη της NASA προειδοποιούσε ότι συνολική ποσότητα γλυκού νερού στη Γη άρχισε να πέφτει απότομα από τον Μάιο του 2014 και έκτοτε παραμένει σε ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα.

Η νέα μελέτη έρχεται επίσης λίγο μετά την επιβεβαίωση ότι το 2024 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί, με τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη να υπερβαίνει τα προβιομηχανικά επίπεδα κατά περισσότερο από 1,5 βαθμούς.

«Μεγα-ξηρασίες»

Η μελέτη στο Science εξετάζει αυτό που οι ερευνητές ονομάζουν «πολυετείς ξηρασίες», ή «μεγα-ξηρασίες», επεισόδια ξηρασίας που αφορούν μεγάλες περιοχές και μπορούν να διαρκέσουν δεκαετίες.

Η Χιλή, για παράδειγμα, διανύει σήμερα το 15ο έτος μιας συνεχούς ξηρασίας που έχει συρρικνώσει τα αποθέματα νερού και επηρεάζει πλέον την οικονομία.

Πέρα από τέτοιες περιπτώσεις που έρχονται στην επικαιρότητα λόγω των οικονομικών συνεπειών τους, αποκαλύπτει η μελέτη, υπάρχουν και «μεγα-ξηρασίες» που μένουν απαρατήρητες, για παράδειγμα επειδή επηρεάζουν απομονωμένες περιοχές.

Οι ερευνητές εξέτασαν παγκόσμια μετεωρολογικά δεδομένα για την περίοδο 1980-2018 και χαρτογράφησαν 13,176 πολυετείς ξηρασίες, επεισόδια στα οποία η εξάτμιση του νερού και η διαπνοή της βλάστησης ξεπερνούσε τις βροχοπτώσεις.

Η ανάλυση έδειξε ότι τα τελευταία 40 χρόνια τέτοια επεισόδια έχουν εκδηλωθεί σε όλες τις ηπείρους.

«Η μέθοδός μας όχι μόνο χαρτογράφησε τις καλά τεκμηριωμένες ξηρασίες, αλλά επιπλέον έριξε φως σε ακραίες ξηρασίες που ξέφυγαν από τα ραντάρ, όπως αυτή που έπληξε το τροπικό δάσος του Κογκό από το 2010 έως το 2018» δήλωσε ο Ντικ Κάργκερ του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Έρευνας Δασών, Χιονιού και Τοπίων.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ξηρασίες αυτές πλήττουν πιο έντονα τους λιβαδότοπους από ό,τι τα εύκρατα ή τροπικά δάση, τα οποία γενικά έχουν μεγαλύτερες αντοχές επειδή συγκρατούν περισσότερη υγρασία και δημιουργούν το δικό τους μικροκλίμα.

Τα λιβάδια των Δυτικών ΗΠΑ, τη Μογγολία και ιδιαίτερα τη νοτιοανατολική Αυστραλία είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα απωλειών.

Από την άλλη, όμως οι λιβαδότοποι επανέρχονται πολύ γρήγορα όταν επιστρέψουν οι βροχές, σε αντίθεση με τα εύκρατα και τροπικά δάση που έχουν μικρότερες δυνατότητες ανακάκαμψης αν τελικά υποκύψουν στην ξηρασία.

«Η βλάστηση του βορρά θα χρειαστεί τον περισσότερο χρόνο να ανακάμψει από μια τέτοια κλιματική καταστροφή» είπε ο Κάργκερ.

Όπως τόνισε η Πελιτσιότι, οι σημερινές πολιτικές για την αντιμετώπιση των ξηρασιών είναι ανεπαρκείς. «Οι σημερινές στρατηγικές εν πολλοίς θεωρούν τις ξηρασίες ετήσια ή εποχικά φαινόμενα, κάτι που έρχεται σε σαφή αντίθεση στις πιο παρατεταμένες και έντονες μεγα-ξηρασίες που θα αντιμετωπίσουμε στο μέλλον».

Οι επιπτώσεις της ξηρασίας και της ερημοποίησης είναι εδώ και απαιτούν άμεση αντιμετώπιση

Στα τέλη του προηγούμενου έτους (2 έως 13 Δεκεμβρίου 2024) πραγματοποιήθηκε στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας, η 16η Ανώτατη Σύνοδος (COP16) στα πλαίσια της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (UNCCD) την οποία παρακολούθησαν 20.000 αντιπρόσωποι από 200 χώρες.

Η UNCCD θεσπίσθηκε το 1994 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και υπογράφεται σήμερα από 197 χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η Σύμβαση αυτή είναι η μόνη δεσμευτική από νομική πλευρά διεθνής συμφωνία για την ορθή διαχείριση της γης. Μέσω συμπράξεων, τα 197 μέρη της Σύμβασης πρέπει να συνεργάζονται για την προληπτική διαχείριση των κινδύνων ξηρασίας συμβάλλοντας μέσω της ορθής διαχείρισης της γης στην έγκαιρη επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης, στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι της κλιματικής αλλαγής και στην αποτροπή της απώλειας της βιοποικιλότητας.

Με βάση την αποτύπωση της σημερινής κατάστασης του πλανήτη σε ό,τι αφορά τη ξηρασία και την ερημοποίηση, όπως περιγράφεται στην τελευταία έκθεση του ΟΗΕ1, οι ξηρές περιοχές αυξήθηκαν σε βαθμό που καλύπτουν πλέον το 41% της χερσαίας γης, στις οποίες ζουν 2,3 δισ. άνθρωποι οι συνθήκες διαβίωσης των οποίων υφίστανται σοβαρές επιπτώσεις. Στην έκθεση επισημαίνεται επίσης ότι η αυξανόμενη ξηρασία επιδρά έντονα στην αύξηση της φτώχειας, τη λειψυδρία, την υποβάθμιση της γης και την ανεπάρκεια παραγωγής τροφίμων. Οι παράγοντες αυτοί συνδέονται με τη σειρά τους άμεσα με την αύξηση των ποσοστών ασθενειών και θανάτων -ιδιαίτερα μεταξύ των παιδιών και γυναικών σε όλο τον κόσμο, προκαλούν σημαντική αύξηση της μετανάστευσης και των ροών κλιματικών προσφύγων και υποβαθμίζουν δραματικά τα γεωργικά συστήματα στο 40% περίπου των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της Γης, με αποτέλεσμα να διαμορφώνονται συνθήκες που απειλούν σαφώς την επισιτιστική ασφάλεια στον πλανήτη.

Ποια ήταν όμως τα αποτελέσματα της Συνόδου; Ο εκτελεστικός Γραμματέας της UNCCD Ibrahim Thiaw στο τέλος της συνόδου δήλωσε ότι “τα μέρη χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να συμφωνήσουν σχετικά με το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση του κρίσιμου ζητήματος της ξηρασίας”, εκφράζοντας με άρρητο αλλά εντέλει σαφή τρόπο την πλήρη αποτυχία της Συνόδου COP16. Τελικά, το θέμα της αντιμετώπισης της ξηρασίας παραπέμφθηκε στην επόμενη σύνοδο κορυφής COP17 το 2026 στην Μογγολία. Το μέλος του ευρωπαϊκού think tank για το κλίμα TMG Research, Jes Weigelt, δήλωσε μετά το πέρας των εργασιών της συνόδου ότι “φοβάμαι ότι η COP 16 της UNCCD είχε την ίδια μοίρα με τις φετινές COP για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα. Απέτυχε να φέρει αποτελέσματα2“.

Στην τελική έκθεση3 οι διοργανωτές της συνόδου, περιέλαβαν 19 σημεία, στα οποία ύστερα από βαρύγδουπες διαπιστώσεις για τη μεγάλη ανησυχία που προκαλούν οι σημαντικές απειλές και οι παγκόσμιες αρνητικές τάσεις αύξησης της ερημοποίησης και υποβάθμισης της γης, προβαίνει μόνο σε επισημάνσεις (noting), αναγνωρίσεις (recognizing), παραδοχές (acknowledging), υπογραμμίσεις (emphasizing), επαναβεβαιώσεις (reaffirming) και τελικά μόνο “ενθαρρύνεις” (encouraging), ή καλεί (invites), ή παροτρύνει (urges), ή υπενθυμίζει (recalls), ή προτείνει (recommends) στους εταίρους της σύμβασης σε διάφορες αποφάσεις και δράσεις, χωρίς όμως καμία δέσμευση (commitment) για καμία από αυτές, καθιστώντας τις αποφάσεις της συνόδου ένα ευχολόγιο, το οποίο από ό,τι φαίνεται θα επαναληφθεί το 2026 στην επόμενη COP17 στη Μογγολία.

Το πιο εμφατικό σημείο όμως που αποκαλύπτει την υποκρισία των ανεπτυγμένων χωρών, είναι αυτό που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση των δράσεων για την αντιμετώπιση της ξηρασίας και της ερημοποίησης. Ενώ οι σχετικές αναλύσεις της ίδιας της UNCCD εκτιμούν ότι το κόστος μέχρι το 2030 για την αποκατάσταση του 1 και πλέον δισ. εκταρίων υποβαθμισμένης γης και για την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας στη ξηρασία ανέρχεται σε 2,6 τρισ. δολάρια -που ισοδυναμεί σε 1 δισεκ. ημερησίως- οι δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν στη σύνοδο είναι μόλις 12,5 δισ. δολαρίων για τη στήριξη 80 από τις πιο ευάλωτες χώρες του κόσμου.

Ποια είναι όμως η τοποθέτηση της Ελλάδας σε σχέση με τις εργασίες της Συνόδου; Η χώρα μας ως γνωστόν, βρισκόμενη στη Μεσόγειο, αποτελεί περιοχή που πλήττεται έντονα από την ξηρασία και την ερημοποίηση, η οποία έχει επεκταθεί σε πολλές περιοχές που καλύπτουν ποσοστό τουλάχιστο 30% της συνολικής έκτασης της χώρας. Σημειώνεται ότι το φαινόμενο της ερημοποίησης της γης που εντείνεται από τις μακράς διάρκειας ξηρασίες, έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς, όπως της γεωργίας (απώλεια γεωργικής παραγωγής, μείωση διαθέσιμων εκτάσεων), του περιβάλλοντος (μείωση δέσμευσης άνθρακα, ευτροφισμό των νερών, απώλεια βιοποικιλότητας) και της κοινωνίας (εγκατάλειψη γης και ερήμωση της υπαίθρου). Είναι αλήθεια ότι φέτος, ίσως για πρώτη φορά, συμμετείχαμε ως χώρα σε σύνοδο της UNCCD, κάτι που πρέπει να θεωρηθεί θετικό. Θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ότι επιτέλους κάτι αλλάζει, αφού η μέχρι σήμερα δραστηριοποίηση στο πλαίσιο αυτών των συνόδων ήταν ανύπαρκτη, όπως αναλύθηκε σε άλλο άρθρο μας4, με το οποίο επισημάναμε τις τεράστιες ευθύνες για την αδιαφορία των αρμόδιων και τη μη εφαρμογή διεθνών υποχρεώσεων της χώρας. Η χώρα μας διαχρονικά δεν τηρεί τη δέσμευσή της να έχει σε λειτουργία Εθνική Επιτροπή Για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης, δεν εφαρμόζει το Εθνικό Σχέδιο για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης που συνέταξε η πρώτη Εθνική Επιτροπή το 2001, η οποία έχει καταργηθεί και δεν ανταποκρίνεται στις στοιχειώδεις οικονομικές υποχρεώσεις της έναντι της σύμβασης UNCCD, δηλαδή την καταβολή ετήσιας συνδρομής ποσού €25.000 έχοντας συσσωρεύσει χρέη 20 και πλέον ετών. Σημειώνεται μάλιστα ότι η συμμετοχή της ελληνικής αντιπροσωπείας στην COP16 δεν αφορούσε μέτρα που πρέπει να λάβει η χώρα για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης και της ξηρασίας. Οι παρεμβάσεις των αντιπροσώπων της Ελλάδας (8/12/24) περιορίστηκαν στο κεφάλαιο «Ανθρώπινα δικαιώματα: Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων”.

Τι πρέπει όμως να γίνει; Οι απαντήσεις που αφορούν τη διαχείριση το σοβαρού προβλήματος της αντιμετώπισης της ερημοποίησης βρίσκονται στο “Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης-ΕΕΣΔΚΕ)5“, που πρέπει να επανενεργοποιηθεί αφού πρώτα επικαιροποιηθεί με βάση τα νέα δεδομένα που μεσολάβησαν από την ημερομηνία σύνταξής του (2001) μέχρι σήμερα. Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν το φαινόμενο σχετίζονται με το κλίμα, τη φυσιογραφία, τη γεωλογία, το έδαφος, την υδρολογία και τη διαχείριση των φυσικών πόρων έδαφος και νερό. Όλες οι διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την εξέλιξη του φαινομένου σχετίζονται με τις αιτίες που μειώνουν το βάθος του εδάφους (κυρίως η διάβρωση με νερό) και συνακόλουθα τη μείωση του διαθέσιμου νερού στα φυτά ή και τη χημική υποβάθμιση του εδάφους (αλάτωση – αλκαλίωση, ρύπανση) που οδηγεί στα ίδια αποτελέσματα. Τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης, όπως περιγράφονται στο ΕΕΣΔΚΕ περιλαμβάνουν την καταγραφή των απειλούμενων περιοχών, με γενική και λεπτομερή οριοθέτηση, τον ορισμό πιλοτικών περιοχών στις οποίες θα πρέπει να αρχίσει άμεσα η εφαρμογή των συγκεκριμένων μέτρων αντιμετώπισης της ερημοποίησης, όπως περιγράφονται λεπτομερώς στο σχέδιο για τις γεωργικές και δασικές γαίες, στους τομείς της πανίδας, των υδατικών πόρων και τους κοινωνικοοικονομικούς τομείς. Για όλα αυτά η εκ νέου δημιουργία της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης είναι άμεση εθνική ανάγκη, που δυστυχώς φαίνεται να αγνοείται ή να απαξιώνεται συνειδητά από την κυβέρνηση.

Πηγές: in.gr, news247.gr