Κάθε χρόνο θεατές και θύματα στα ίδια χάλια

Λέξεις: Σταμάτης Σεκλιζιώτης

Πλημμύρες, φυτά, διαπερατά δάπεδα, συγκομιδές νερού επιφανειακά και υπόγεια και πολιτική βούληση για αντιπλημμυρική “στρατηγική”.

Έβγαλε η γλώσσα μας μαλλί…

Κάθε φορά που αποφασίζει ο καιρός να φέρει νερό (μπόλικο νερό….) τότε αποκαλύπτεται πόσο οργανωμένες, μάλλον ανοργάνωτες, πόλεις και ύπαιθρο διαθέτουμε, αλλά βγαίνει στο φως και η ικανότητα ή η ανικανότητα όλων αυτών των αιρετών που τους “εξουσιοδοτούμε” να λύνουν προβλήματα…

Δεν θα αρχίσω να περιγράφω το τι ακριβώς γίνεται σε άλλες χώρες και πως το κράτος αλλά και οι ΟΤΑ είναι οργανωμένες για αντιμετώπιση ακραίων καταστάσεων και κυρίως των πλημμυρών…

Θα αναφέρω όμως ένα πολύ καλό παράδειγμα και υπόδειγμα Οργάνωσης όπως το Βρετανικό Υπουργείο Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων το γνωστό ως DERFA… (Department for Environment, Food and Rural Affairs) όπου συνυπάρχουν Υπηρεσίες τελείως άγνωστες εδώ στη χώρα των “καιρικών” εκπλήξεων, των οποίων η επαναληπτικότητα δεν τις καθιστά και τόσο εκπλήξεις.

Οι άνθρωποι διαθέτουν Στρατηγικές Αντιμετώπισης όπως το LFRMS (Local flood risk management strategies), έχουν έτοιμα σχέδια Διαχείρισης Πλημμυρικών φαινομένων (Flood Risk Management Plans ή FRMPs), διαθέτουν Υπηρεσίες Διαχείρισης Κινδύνου (Risk Management Authorities), κλπ, κλπ…

Και όλα αυτά γιατί έπαθαν και έμαθαν…

Όταν όμως παθαίνεις και δεν μαθαίνεις τότε καταστρέφεσαι πιο εύκολα, πνίγεσαι, καίγεσαι, κατολισθαίνουν οι πλαγιές και τα βουνά σου, χάνονται άνθρωποι και περιουσίες, καλλιέργειες, επιχειρήσεις, παραγωγικά ζώα και εκατομμύρια τόνοι ξεπλυμένου γόνιμου εδάφους βάφει τη θάλασσα πριν χαθεί οριστικά,

Οι Βρετανοί δεν έχουν ένα παραπεταμένο Υπουργείο Γεωργίας σαν το αχούρι της Αχαρνών, “ελληνικής επινόησης”, αλλά ένα αξιπρόσεκτο Υπερυπουργείο Υπαίθρου και Περιβάλλοντος (ας το σημειώσουν αυτό οι δικοί μας, οι κολλημένοι σε καταστάσεις του περασμένου αιώνα…)

Κάθε χρόνο όμως γινόμαστε θεατές και θύματα στα ίδια χάλια, τ’ αδιόρθωτα και στα χειρότερα.

Θα περιοριστώ σε δυο τρία αυτονόητα τα οποία όμως ούτε αυτά αποτελούν ενασχόληση των αρμοδίων.

Οι αρμόδιοι στη χώρα τούτη, ενδιαφέρονται μόνο για την προσωπική τους εικόνα σε συνθήκες “ηλιόλουστης μέρας” βγαίνουν έξω να ποζάρουν στις κάμερες μόνο όταν έχουμε καλοκαιρία, στην κακοκαιρία κρύβονται, συντάσσουν δελτία τύπου “ελάφρυνσης” της θέσης τους με αφηγήματα της πλάκας περί “κλιματικής αλλαγής”, αιφνιδιαστικής “σφοδρότητας” των φαινομένων και διάφορες σάλτσες που δεν τις πιστεύει πια κανένας…

Ως γνωστόν τους απασχολούν μόνο τα “επικοινωνιακά”, ώστε να επισημαίνουν την ύπαρξή τους και να προβάλουν το οποιοδήποτε “έργο” τους, συνήθως δύσκολα έως καθόλου ορατό στην πράξη.

Σκοπός να ξεγελούν τον κόσμο μέσα από τα δήθεν, τα δευτερεύοντα, τα εύκολα και τα πανηγυρτζίδικα.

Στην Ελληνική επικράτεια εδώ και δεκαετίες έχει γίνει μια ανεπανάληπτη ζημιά.

Στην μεν ύπαιθρο χιλιάδες εκατομμύρια στρέμματα έχουν αποψιλωθεί από φωτιές, από αιολικά, από φωτοβολταϊκά, αστικές επεκτάσεις, ορυχεία, τα λατομεία και τα έργα οδοποιίας τα οποία είναι εξαιρετικά μεν και χρήσιμα για την εθνική οικονομία, αλλά δεν αποκαθίσταται πλήρως το τοπίο που αλλοιώνεται κατά μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων πρανών και γυμνού εδάφους, με φυτεύσεις μαζικού πρασίνου και σοβαρές δενδροφυτεύσεις, όπως επιβάλλεται.

Στις πόλεις, το έγκλημα έχει εξελιχθεί σε μάστιγα, όπου κυριαρχούν το μπετόν, ή άσφαλτος, τα πλακόστρωτα, η φίμωση και το διαχρονικό μπάζωμα των ρεμάτων, τα παράνομα νυχτερινά περιαστικά μπαζώματα, οι μαζικές κοπές δένδρων και η πυκνή δόμηση…

Μια εικόνα από πόλεις τσιμεντωμένες με αποχετευτικά δίκτυα ομβρίων βουλωμένα ή με μικτό παντορροϊκό σύστημα (συχνά με κοινό αγωγό αποχέτευσης για υγρά λήμματα και βρόχινα νερά), με 0-2% πράσινες επιφάνειες ανά κάτοικο και 95-98% σκληρά υλικά και σκληρές επιφάνειες από μέταλλο, πλαστικό, γυαλί και μονωμένες ταράτσες, με κλίσεις και ανάγλυφο τόπων που ευνοούν χειμαρρικά φαινόμενα και βίαια “αστικά ποτάμια” τα οποία παρασύρουν ότι βρεθεί μπροστά τους, φαινόμενα που εάν δεν υπάρξει σοβαρή πολιτική, δεν θα μπορούν να δουν απολύτως καμία λύση στο μέλλον…

Οι τεχνικές λύσεις υπαρκτές, μακροπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες, συνοψίζονται σε επτά σημεία : (και δεν είναι τα μοναδικά… – περισσότερα για το ζήτημα μία άλλη φορά)

1. Δημιουργία αστικού τοπίου “σφουγγαριού” που θα μπορεί να συγκρατεί, να καθαρίζει και να αποστραγγίζει το νερό με φυσικό τρόπο – χρησιμοποιώντας οικολογική προσέγγιση» (sponge city). Αντί δηλαδή η πόλη να διοχετεύει το νερό της βροχής μακριά με ρέματα που θα πλημμυρίζουν, θα ξεχειλίζουν, ή θα καταλήγουν στη θάλασσα, μια πόλη “σφουγγάρι” θα μπορεί να το μαζεύει, να το αποθηκεύει και να το διατηρεί για δική της χρήση, εντός των ορίων της. Οι χρήσεις που θα τροφοδοτούνται από τις αποθηκευμένες ποσότητες θα μπορούσαν να είναι η άρδευση αστικού πρασίνου, κήπων και πάρκων, δενδροστοιχιών και αστικών ή περιαστικών αγροκτημάτων (urban farming), η επαναφόρτιση εξαντλημένων υδροφορέων, αντικατάσταση ή αναπλήρωση του νερού που χρησιμοποιείται για την καθαριότητα δημόσιων και ιδιωτικών χώρων, αλλά και η επεξεργασία του, ώστε να μπορεί να είναι αρκετά καθαρό για να χρησιμοποιείται ως πόσιμο.

2. Οι πράσινες στέγες (στέγες που θα καλύπτονται από χαμηλή έως και ανώτερη βλάστηση). Τέτοιες κατασκευές από τη φύση τους απορροφούν το νερό της βροχής και συμβάλλουν στον μετριασμό των πλημμυρών. Έχουν γίνει πολύ δημοφιλείς σε όλη την Ευρώπη και στην Αμερική. Τα οφέλη, καθώς σχετίζονται με το νερό, είναι ξεκάθαρα: για τον ιδιοκτήτη του κτιρίου, η φυτεμένη στέγη είναι ένα εργαλείο διαχείρισης όμβριων υδάτων, αλλά και για την κοινότητα, συμβάλλει στο να μειώνει την απορροή όμβριων υδάτων. Για το περιβάλλον, αποτρέπει το υπερβολικό υδάτινο φορτίο και την συνδυασμένη υπερχείλιση της αποχέτευσης, εξουδετερώνει το φαινόμενο της όξινης βροχής να φτάνει μέχρι τον αστικό χώρο όπου ζει και κινείται ο άνθρωπος, απομακρύνοντας τις ρυπαντικές ουσίες και ανεπιθύμητα στοιχεία από τα νερά της βροχής.

3. Υπήρξε μια εποχή που υπήρχαν οι πλημμυρικές πεδιάδες, κάτι σαν εκτεταμένες λομνοδεξαμενες ή “κοιλότητες στάθμευσης μεγάλων ποσοτήτων νερού”, που κάλυπταν μεγάλες εκτάσεις κατά μήκος των ευρωπαϊκών τοπίων αλλά και εντός αστικών περιοχών, μετά από διαπλατύνσεις, εκβαθύνσεις, δημιουργίες λιμνοδεξαμενών σε πάρκα και κατά μήκος αστικών ρεμάτων και ποταμών…, γεγονός που θα απάλλασσε μεγαλουπόλεις σαν την Αθήνα από καύσωνες και ξηρασίες, τροποποιώντας το μικροκλίμα, κάτι που πετυχαίνουν μόνο το νερό και η βλάστηση… Σήμερα, λόγω της ασυγκράτητης αστικής εξάπλωσης, έχουν απομείνει λιγότερα από τα μισά παρόμοια παραδείγματα στην Ευρώπη για να παραπέμψει κανείς σ’αυτά.. Υπάρχει ήδη μια κινητικότητα οργανώσεων των πολιτών, για την αποκατάσταση και δημιουργία τέτοιων διευκολύνσεων στις πόλεις, αλλά και πλημμυρικών πεδιάδων λόγω του σημαντικού ρόλου τους στην αντιπλημμυρική προστασία, τη διαχείριση των υδάτων και την προστασία της φύσης (π.χ. θα μπορούσε “θεωρητικά”, η λεκάνη του ελαιώνα της Αθήνας να μεταμορφωθεί σε ένα τεράστιο Central Park με δημιουργία εκτεταμένης λίμνης και άφθονο πράσινο που θα εμπλουτίζεται από τα όμβρια και τα ρέματα, και μαζί με μικρότερες υδατοσυλλογές θα “ηρεμούσαν” την βιαιότητα του νερού σε μια πόλη που υποφέρει και το πράσινο είναι ελάχιστο… Τέτοιες αστικές, περιαστικές ή και μικρολίμνες σε τοπικό επίπεδο συγκρατούν και απορροφούν (διηθίζουν) ποσότητες νερού στα βαθύτερα του εδάφους, προστατεύοντας τις πόλεις από τις επιπτώσεις έντονων βροχοπτώσεων.

4. Επίσης δεν νοείται διαχείριση όμβριων υδάτων χωρίς τις νέες τεχνολογίες, όπως π.χ. μια βιώσιμη λύση εξασθένησης της ορμής (συγκράτησης) και τεχνικές διείσδυσης του νερού με ειδικές αρθρωτές κατασκευές σε υπόγειες δεξαμενές και εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα γρήγορα και εύκολα (Βλ. : https://www.youtube.com/watch?v=nrCft-j9O2k&t=132s). Οι μονάδες αυτές έχουν σχεδιαστεί με ειδικά ελαφρά υλικά, από παρθένο πολυπροπυλένιο, για χρήση μετά από χωροθέτηση στις κατάλληλες τοποθεσίες, όπου καταγράφονται μεγάλες απορροές στην πόλη.

5. Καθαρισμός φρεατίων και δικτύου αποχέτευσης ομβρίων… Ένα ζήτημα – πρόβλημα που έχει πολυσυζητηθεί στη χώρα μας και δεν παύει να παραμένει άλυτο και μετακινείται από περιοχή σε περιοχή, αναλόγως του πόσο ασχολούνται οι Δήμοι…. Σχετίζεται άμεσα με τις δημοτικές αρχές και τους τρόπους διαχείρισης. Όσο πιο καθαρή η πόλη, τόσο λιγότερη η ανάγκη για καθαρισμό φρεατίων και αποχετεύσεων.

6. Σε πολλές αστικές περιοχές της χώρας μας, ο χώρος πρασίνου θεωρείται πολυτέλεια από αρχές, δυστυχώς και από μερίδα πολιτών.. Όπως είπαμε, στο έδαφος και στις στέγες, υπάρχει τόσο πολύ μπετόν, πλάκες, ασφαλτικά υλικά και μονώσεις. Το σκυρόδεμα, η άσφαλτος και η πλακόστρωση δεν είναι διαπερατά υλικά. Δεν απορροφούν το νερό της βροχής. Αυτό το υλικό δεν συγκρατεί, δεν εμποδίζει το νερό και το ανακατευθύνει στα συστήματα αποχέτευσης τα οποία με τη σειρά τους είναι λίγα σε σχέση με τον όγκο της βροχής, συχνά βουλώνουν και στη συνέχεια ξεχειλίζουν στους δρόμους και στα πεζοδρόμια. Η έννοια της “βιώσιμης αποστράγγισης” είναι σχετικά καινούργια αλλά και απολύτως λογική. Ως μέρος των περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών που βρίσκονται σε εξέλιξη στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο, οι τάσεις που ακολουθούνται είναι οι αδιαπέραστες επιφάνειες να αντικατασταθούν από διαπερατά υλικά, όπως το γρασίδι, πορώδη υλικά διάστρωσης, κυψελοειδή δάπεδα με χώμα και χλοοτάπητα και γενικώς εκτεταμένες φυτεμένες επιφάνειες. Αυτό θα επιτρέπει στο νερό της βροχής να διηθείται στο έδαφος. Κατασκευές π.χ, των λεγόμενων Rain Gardens, με ανοίγματα των κράσπεδων κατά σημεία, όπου οι κλίσεις του οδοστρώματος το επιτρέπει, κατευθύνει τα νερά της βροχής ώστε να διαχέονται μέσα στις πράσινες νησίδες και τα πάρκα…, σε κήπους, προκήπια και παρτέρια πρασίνου στην πόλη, όπου τα νερά θα σταθμεύουν προσωρινά ή θα απορροφούνται και θα ξαναγεμίζουν… Η διαδικασία, χρησιμεύει επίσης για τη διατήρηση της ζωής των φυτών.. με φυσικό πότισμα και την δημιουργία μικρών οικοσυστημάτων κοντά στον άνθρωπο της πόλης.

7. Για περιοχές όπου ο πλημμυρικός κίνδυνος είναι αυξημένος, ίσως θα πρέπει να αλλάξει ριζικά ο τρόπος κατασκευής κτιρίων, οι τεχνικές εγκατάστασης των ηλεκτρικών δικτύων και εξοπλισμού (π.χ. σε κάποιο ύψος από το έδαφος), κατάλληλα φρεάτια στράγγισης και απομάκρυνσης νερού σε περίπτωση εισόδου υδάτων σε ισόγεια και εγκαταστάσεις, κλπ.

Οι Ασυντόνιστοι και οι Απρογραμμάτιστοι

Η αντιπλημμυρική στρατηγική πόλης αλλά και υπαίθρου, δεν σχεδιάζεται, ούτε μπαίνει σε εφαρμογή σε μία ή δύο Κυβερνητικές ή “δημαρχιακές” θητείες, και επομένως ελάχιστα ενδιαφέρει τους “ντόπιους” αιρετούς… Από εκεί άλλωστε ξεκινάει το πρόβλημα… Το ίδιο αφορά και τις Περιφέρειες αλλά και τις Αντιπεριφέρειες (πρώην Νομαρχίες).

Όλοι τους διαθέτουν Διευθύνσεις υδάτινων πόρων, γραφειοκρατικού περιεχομένου ή αλλιώς “χαρτοπόλεμου”, αλλά ο συντονισμός, ο προγραμματισμός, η πράξη σε σύντομους χρόνους χωρίς εξοργιστικές και ύποπτες καθυστερήσεις και η διεκπεραίωση έργων μακράς πνοής, δεν φαίνεται εκ του αποτελέσματος να αποτελούν συνείδηση από τις κατά τόπους αρχές, αυτά πάντα με εξαιρέσεις αλλά ελάχιστες.

Το ζήτημα του “νερού” παραμένει πολιτικό. Χωρίς πολιτική στρατηγικού σχεδιασμού, θα παραμένει πολιτικό και ανάπηρο.

Η επιστήμες και τέχνες της Αρχιτεκτονικής Τοπίου (Landscape Architecture) των Γεωπονοδασoλογικών Επιστημών (Agrofotestry & Urban Forestry Sciences) και του Αστικού Σχεδιασμού (Urban Design) και των Ειδικών Μηχανικών, προσφέρουν αστείρευτες ιδέες και λύσεις στον σχεδιασμό και την υλοποίηση.

Η Επιστήμη της Υδρολογίας και της Μετεωρολογίας συμβάλλουν παράλληλα και αποφασιστικά, αρκεί στη χώρα μας να μάθουμε να στήνουμε ομάδες πολυδιάστατης γνώσης.

Απουσιάζουν η πολιτική βούληση, η οργάνωση, η βαθιά επιθυμία για “εξευρωπαϊσμό” και η περιβαλλοντική παιδεία σε όλα τα επίπεδα και για όλες τις ηλικίες…

*Ο Σταμάτης Σεκλιζιώτης είναι Γεωπόνος (ΑΠΘ), Αρχιτέκτονας Τοπίου και πρώην Β’ Ακόλουθος Γεωργικών υποθέσεων Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ. Έχει τιμηθεί δυο φορές (2002, 2009) με τα Βραβεία Αριστείας για το Αγροτικό Ρεπορτάζ (Honorary Awards «Excellence in Reporting») του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ.