Κάτω από το επιτρεπτό όριο η στάθμη της Λίμνης Κερκίνης – Οι ευθύνες και η επόμενη μέρα

Τα τελευταία τριάντα χρόνια, περισσότερες από τις μισές από τις μεγαλύτερες λίμνες του κόσμου έχουν χάσει σημαντικά αποθέματα νερού, με κύριο υπεύθυνο την κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, περίπου το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε περιοχές γύρω από λίμνες που στεγνώνουν, γεγονός που καθιστά το φαινόμενο ιδιαίτερα ανησυχητικό. Στην Ελλάδα, η φετινή πτώση της στάθμης της λίμνης Κερκίνης έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία, δείχνοντας ότι και τοπικά τα οικοσυστήματα και οι κοινότητες επηρεάζονται από τις αλλαγές αυτές.

Η Κερκίνη, εκεί που το φως απλώνεται στα νερά και τα πελεκάνια χαράζουν κύκλους πάνω από τα καλάμια, δείχνει φέτος πιο γυμνή από ποτέ. Η στάθμη του νερού κατέβηκε επικίνδυνα αυτή τη χρονιά, φτάνοντας στα 31,10 μέτρα, δηλαδή σχεδόν ένα μέτρο κάτω από το ελάχιστο επιτρεπτό όριο των 32,00 μέτρων που προβλέπεται για περιβαλλοντικούς λόγους, σύμφωνα με τα στοιχεία που πρόσφατα διαβάσαμε στη συνάντηση του Προέδρου του ΤΟΕΒ Νιγρίτας Σερρών, Δημήτρη Χύτα, με εκπροσώπους της τοπικής πρωτοβουλίας “Ενεργοί Πολίτες Σερρών – Myseety”.

Κάτω από αυτή τη γραμμή, οι ισορροπίες που κρατούν τη λίμνη ζωντανή αρχίζουν να σπάνε. Και η Κερκίνη, ένα από τα σπουδαιότερα φυσικά καταφύγια της χώρας, βρίσκεται μπροστά σε μια σιωπηλή, αλλά υπαρκτή κρίση.

Η λίμνη δημιουργήθηκε τεχνητά, στις δεκαετίες του ’30 και του ’50, για να συγκρατεί τα νερά του Στρυμόνα. Κανείς τότε δεν φανταζόταν πως αυτό το έργο θα μετατρεπόταν με τα χρόνια σε έναν από τους σημαντικότερους υγροτόπους της Ευρώπης. Σήμερα, η Κερκίνη είναι καταφύγιο για περισσότερα από 300 είδη πουλιών, χώρος ζωής για ψάρια, αμφίβια, θηλαστικά, αλλά και σημείο αναφοράς για επιστήμονες, φωτογράφους και φυσιολάτρες. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αναπνέει με τον ρυθμό του νερού του.

Όταν η στάθμη πέφτει τόσο χαμηλά, αυτός ο ρυθμός διακόπτεται. Κάθε εκατοστό που χάνεται από τη λίμνη έχει συνέπειες. Οι υγροτοπικές εκτάσεις που συνήθως σφύζουν από ζωή αποξηραίνονται, οι περιοχές όπου γεννούν τα ψάρια μετατρέπονται σε λάσπη, και οι πελεκάνια αναγκάζονται να ψάχνουν αλλού για τροφή.

Η θερμοκρασία του νερού ανεβαίνει, το οξυγόνο μειώνεται, και η ποιότητα του νερού υποβαθμίζεται. Όταν το νερό λιγοστεύει, το οικοσύστημα δεν “μικραίνει” απλώς, αλλά αλλάζει μορφή.

Μελέτες έχουν δείξει ότι κάτω από τα +32 μέτρα η οικολογική ισορροπία διαταράσσεται. Κάτω από τα +31 μέτρα, οι υγρότοποι παύουν να λειτουργούν όπως τους ξέρουμε.

Η πίεση του ανθρώπου και το αποτύπωμα της κλιματικής αλλαγής

Η χαμηλή στάθμη δεν είναι τυχαίο φαινόμενο. Οφείλεται εν μέρει στην υπεράντληση νερού για άρδευση. Οι αγρότες της πεδιάδας του Στρυμόνα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη λίμνη για τις καλλιέργειές τους — αλλά όταν η ζήτηση υπερβαίνει τις φυσικές εισροές, το νερό δεν προλαβαίνει να ανανεωθεί.

Προστίθεται και η κλιματική πίεση: λιγότερες βροχές, πιο θερμά καλοκαίρια, μικρότερες χιονοπτώσεις στα βουνά που τροφοδοτούν τον Στρυμόνα. Οι προβλέψεις για τις επόμενες δεκαετίες δεν είναι ενθαρρυντικές· μιλούν για μείωση έως και 14 % της επιφάνειας της λίμνης και ως και 38 % του όγκου του νερού ως το τέλος του αιώνα, αν δεν αλλάξει η διαχείριση.

«Τα 3,70 είναι υπεραρκετά για τις καλλιέργειες μας»

Τη δική του εκδοχή για την πτώση της στάθμης της Λίμνης Κερκίνης, δίνει στην Parallaxi ο Πρόεδρος του ΤΟΕΒ Νιγρίτας Σερρών, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Καταστρατηγήθηκε το οικολογικό όριο της λίμνης, το οποίο είναι τα 32 μέτρα. Ένα όριο που δεν πρέπει να πέφτει γιατί έτσι προστατεύονται τα πουλιά, τα αυγά τους και τα λοιπά. Φέτος, κατεβήκαμε κάτω από αυτά τα 32 μέτρα δυστυχώς. Εμείς, ήδη αρχίσαμε σε συνεννόηση με την Διεύθυνση Τεχνικών Έργων, να κλείνουμε τα σημεία που παίρνουμε οι αγρότες νερό και αρχίσαμε να μαζεύουμε τώρα νερό στο φράγμα της λίμνης. Στόχος αυτής της ενέργειας, είναι πριν την αρδευτική περίοδο το ύψος του φράγματος να είναι 35,70 ως μεγάλο ύψος κι αυτό το επιδιώκουμε κάθε χρονιά. Αυτά τα 3,70 είναι υπεραρκετά για τις καλλιέργειες μας», συμπληρώνοντας στο τέλος της επικοινωνίας μας πως στις Σέρρες, «ευτυχώς έχουμε τον Στρυμόνα και αυτό το Φράγμα που σας περιέγραψα και μας σώζει» μιλώντας κυρίως για τη χρήση του νερού για τις γεωργικές εργασίες της ευρύτερης περιοχής.

Ένα οικοσύστημα που δεν αντέχει

Η Κερκίνη δεν είναι απλώς ένας όμορφος προορισμός. Είναι ένα ζωντανό εργαστήριο ισορροπίας. Το νερό της ρυθμίζει τη ζωή των πουλιών, τη γεωργία της περιοχής, ακόμη και το μικροκλίμα. Αν η στάθμη συνεχίσει να πέφτει, κινδυνεύουν οι ζώνες φωλιάσματος και τροφοληψίας δεκάδων ειδών πουλιών, οι πληθυσμοί ψαριών και αμφιβίων, η ποιότητα του νερού που χρησιμοποιείται για άρδευση καθώς και η ίδια η εικόνα της λίμνης, που κινδυνεύει να μετατραπεί σε ρηχό, στάσιμο υδάτινο σώμα. Η οικολογική ισορροπία δεν έχει “πολυτέλεια ανοχής”. Αν το νερό χαθεί, δεν επανέρχεται εύκολα.

Πώς μπορεί να σωθεί η λίμνη

Η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά είναι γνωστή και είναι η ορθολογική διαχείριση του νερού και σεβασμός στα όρια του οικοσυστήματος. Οι ειδικοί προτείνουν ένα σύστημα παρακολούθησης της στάθμης, περιορισμό των υδροληψιών όταν το επίπεδο πέφτει κάτω από τα 32 μέτρα και αποκατάσταση των υποβαθμισμένων υγροτοπικών περιοχών.

Πάνω απ’ όλα όμως, χρειάζεται συνειδητοποίηση. Ότι η Κερκίνη δεν είναι ανεξάντλητη. Ότι κάθε κυβικό νερό που φεύγει αδικαιολόγητα είναι μια ανάσα λιγότερη για ένα ολόκληρο οικοσύστημα.

Το στοίχημα της επόμενης μέρας

Η λίμνη Κερκίνη δεν είναι μόνο ένα φυσικό θαύμα της Μακεδονίας· είναι μια υπενθύμιση του πόσο εύθραυστη είναι η ισορροπία ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο. Η πτώση της στάθμης κάτω από το περιβαλλοντικό όριο ασφαλείας είναι ένα καμπανάκι κινδύνου. Αν το αγνοήσουμε, κινδυνεύουμε να χάσουμε όχι απλώς μια λίμνη, αλλά ένα από τα πιο ζωντανά κομμάτια της φυσικής μας κληρονομιάς.

Παρά το γεγονός ότι οι λίμνες καλύπτουν μόλις το 3% της επιφάνειας της Γης, συγκρατούν σχεδόν το 90% του υγρού επιφανειακού γλυκού νερού και αποτελούν ζωτικής σημασίας πηγές πόσιμου νερού, άρδευσης και ενέργειας, προσφέροντας παράλληλα καταφύγιο σε πλήθος ζώων και φυτών. Ωστόσο, η σταθερότητα τους δεν είναι δεδομένη: η στάθμη των υδάτων τους μπορεί να αυξομειώνεται λόγω φυσικών κλιματικών διακυμάνσεων, αλλά όλο και περισσότερο επηρεάζεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Σήμερα, η πτώση της στάθμης της λίμνης Κερκίνης αναδεικνύει με τον πιο δραματικό τρόπο την ευαισθησία των οικοσυστημάτων αυτών και υπογραμμίζει την άμεση ανάγκη για μέτρα προστασίας και βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων.