Όταν οι τουρμπίνες αντικαθιστούν τα δέντρα

Όταν ο José Luis Iguarán βγαίνει από το σπίτι του στη Λα Γκουαχίρα, στη βόρεια Κολομβία, αντικρίζει μια σειρά από 10 πελώριες ανεμογεννήτριες που εκτείνονται μέσα από το τοπίο γεμάτο κάκτους προς τη Θάλασσα της Καραϊβικής. Η ιθαγενής ομάδα των Γουαγιού, στην οποία ανήκει, ζει στην άνυδρη αυτή χερσόνησο εδώ και αιώνες, ασχολούμενη με την εκτροφή κατσικιών, τη γεωργία, την εξόρυξη αλατιού και την αλιεία.

Η Λα Γκουαχίρα, με τους ισχυρότερους ανέμους της Κολομβίας, είναι πλέον το επίκεντρο της προσπάθειας της χώρας να περάσει από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ωστόσο, αυτή η “πράσινη μετάβαση” έχει συναντήσει τόσο αντίσταση όσο και περισυλλογή από τους ντόπιους, των οποίων η γη είναι βαθιά συνδεδεμένη με την κουλτούρα, την παράδοση και μια ισχυρή σχέση με τη φύση.

«Ξυπνάς και ξαφνικά δεν βλέπεις πια τα δέντρα. Αντί γι’ αυτά, βλέπεις και ακούς τις τουρμπίνες», λέει ο κ. Iguarán.

Κοινωνικο-περιβαλλοντικές συνέπειες του έργου για την κοινότητα των Γουαγιού: Η κοινότητα του κ. Iguarán πλέον μοιράζεται τη γη της με το Guajira 1 – ένα από τα δύο ενεργά αιολικά πάρκα στην Κολομβία. Άλλα 15 βρίσκονται υπό κατασκευή στη Λα Γκουαχίρα, με σχέδια για δεκάδες ακόμη.

«Τη νύχτα, ο θόρυβος από τις τουρμπίνες διαταράσσει τα όνειρά μας. Για εμάς, τα όνειρα είναι ιερά», προσθέτει ο κ. Iguarán.

Οι Γουαγιού, που αριθμούν περίπου 380.000 στην Κολομβία και επεκτείνονται και στη Βενεζουέλα, έχουν ξεχωριστές παραδόσεις και πεποιθήσεις. Τα όνειρα λειτουργούν ως γέφυρα με τον πνευματικό κόσμο, μέσω των οποίων λαμβάνουν μηνύματα από τους προγόνους τους – μηνύματα που ερμηνεύονται συλλογικά στην οικογένεια.

Παρά τις πολιτισμικές αναταράξεις, ο κ. Iguarán αναγνωρίζει ότι η κοινότητά του έχει ωφεληθεί από το Guajira 1. Η εταιρεία πίσω από το έργο, η κολομβιανή Isagen (θυγατρική της καναδικής Brookfield), τους έχει εξασφαλίσει πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, καλύτερους δρόμους και ανθεκτικά σπίτια από τούβλα, τα οποία αντικατέστησαν κάποια από τα παραδοσιακά σπίτια από λάσπη και κάκτους.

Η Isagen πληρώνει επίσης ετήσιο τέλος σε τρεις τοπικές κοινότητες για την παρουσία του αιολικού πάρκου, ένα ποσοστό από τα ετήσια έσοδα του ρεύματος, καθώς και 20% από τις πωλήσεις πιστωτικών μονάδων άνθρακα. Αυτές αγοράζονται από εταιρείες που επιθυμούν να αντισταθμίσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που προκαλούν.

Ο κ. Iguarán πιστεύει ότι τέτοια ενεργειακά έργα μπορούν να φέρουν αναγκαία ανάπτυξη στη δεύτερη φτωχότερη περιοχή της Κολομβίας. Όμως δεν συμμερίζονται όλοι τον ενθουσιασμό του.

«Τα αιολικά πάρκα παράγουν καθαρή ενέργεια, αλλά δημιουργούν διχασμό στις κοινότητες των Γουαγιού», εξηγεί ο Aaron Laguna, ψαράς από την παράκτια κοινότητα Cabo de la Vela.

Η κοινότητά του βρίσκεται σε στάδιο συζητήσεων για την κατασκευή ενός νέου αιολικού πάρκου στην περιοχή. Ο ίδιος έχει δει άλλες κοινότητες να επηρεάζονται αρνητικά από παρόμοια έργα, με παράπονα για έλλειψη διαφάνειας, ανεπαρκείς αποζημιώσεις, ασέβεια προς πολιτισμικούς κανόνες και φαινόμενα διαφθοράς.

«Γίνονται κακές διαπραγματεύσεις και οι πόροι που μας δίνονται δεν διαχειρίζονται σωστά από τους τοπικούς φορείς», προσθέτει.

Αυτές οι ανησυχίες έχουν οδηγήσει σε συγκρούσεις με τις ενεργειακές εταιρείες, ορισμένοι αντιτίθενται στα έργα, ενώ άλλοι αισθάνονται αποκλεισμένοι από διαπραγματεύσεις που θα μπορούσαν να τους αποφέρουν οφέλη.

«Υπάρχει ακόμα αυτή η ιδέα ότι αν κάτι είναι “πράσινο”, είναι αυτόματα καλό», σχολιάζει η Joanna Barney, διευθύντρια Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κοινοτήτων στο κολομβιανό think tank Indepaz, που έχει μελετήσει εκτενώς την ενεργειακή μετάβαση και τις επιπτώσεις της στους Γουαγιού.

«Στην Κολομβία… δεν υπάρχει ένα στιβαρό νομικό πλαίσιο για την ουσιαστική αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων – και οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι αμέτρητες.»  Τον Δεκέμβριο του 2024, η ισπανική εταιρεία EDP Renováveis εγκατέλειψε τα σχέδιά της για την κατασκευή δύο αιολικών πάρκων στη Λα Γκουαχίρα, δηλώνοντας ότι τα έργα δεν ήταν πλέον οικονομικά βιώσιμα.

Ένας βασικός λόγος ήταν η διπλασίαση του αριθμού των ιθαγενών κοινοτήτων που δήλωσαν ότι θα επηρεαστούν από τα έργα και, κατά συνέπεια, θα χρειάζονταν αποζημιώσεις – από 56 σε 113.

Η απόφαση της EDP ακολούθησε την αποχώρηση, τον Μάιο του 2023, της ιταλικής πολυεθνικής Enel από ένα άλλο σχεδιαζόμενο αιολικό πάρκο στην περιοχή. Η Enel απέδωσε την απόφασή της στις «συνεχείς διαμαρτυρίες», οι οποίες εμπόδισαν την κατασκευή για περισσότερο από τις μισές εργάσιμες ημέρες μεταξύ 2021 και 2023.

Ακόμα και το Guajira 1 έχει αντιμετωπίσει μορφές διαμαρτυρίας στη Λα Γκουαχίρα από κατοίκους της περιοχής.

Το ερευνητικό ινστιτούτο Indepaz έχει καταγράψει περιστατικά επιθέσεων εναντίον εργαζομένων ενεργειακών εταιρειών, περιλαμβανομένων ένοπλων ληστειών και απαγωγών. Σε ορισμένες περιοχές έχουν αναφερθεί ακόμη και εκτοπισμοί και βίαιες συγκρούσεις μεταξύ τοπικών κοινοτήτων που διαφωνούν για τα γειτονικά αιολικά πάρκα.

«Το αποκαλούμε ‘τους πολέμους του ανέμου’», λέει η Joanna Barney

Για τον Κολομβιανό ανθρωπολόγο Wieldler Guerra, η απόσταση ανάμεσα στους Γουαγιού και τις εταιρείες αιολικής ενέργειας είναι ξεκάθαρη, «Υπάρχουν δύο κόσμοι που μιλούν, και δεν έχουν καταφέρει να καταλάβουν ο ένας τον άλλον», λέει χαρακτηριστικά.

Αυτή η απόσταση επεκτείνεται μέχρι και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον άνεμο – το στοιχείο που βρίσκεται στο επίκεντρο των έργων αυτών, «Για τους Γουαγιού, οι άνεμοι είναι πρόσωπα. Δεν είναι “ο άνεμος”, αλλά “οι άνεμοι”. Υπάρχουν οκτώ διαφορετικοί άνεμοι στην κουλτούρα των Γουαγιού – μυθολογικές και προγονικές οντότητες, που διαμορφώνουν το περιβάλλον και πρέπει να γίνονται σεβαστές».

Αντιθέτως, οι εταιρείες και η κολομβιανή κυβέρνηση βλέπουν τον άνεμο ως πόρο που μπορεί να αξιοποιηθεί για περιβαλλοντική πρόοδο, κέρδος και την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της χώρας.

Αν και η Κολομβία διαθέτει σχετικά καθαρό εσωτερικό ενεργειακό μείγμα – σχεδόν τα δύο τρίτα της ηλεκτρικής ενέργειας προέρχονται από υδροηλεκτρικά – παραμένει ευάλωτη σε περιόδους χαμηλών επιπέδων νερού στα φράγματα, κάτι που δημιουργεί τον κίνδυνο ενεργειακών ελλείψεων. Η αιολική ενέργεια συνεισφέρει αυτή τη στιγμή μόλις 0,1% στο συνολικό ενεργειακό μείγμα.

η AES Colombia, υποστηρίζει ότι διατηρεί ανοιχτό διάλογο με τις κοινότητες, προσφέροντας δίκαιες αποζημιώσεις και οφέλη, όπως πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και μερίδιο από τα έσοδα των πιστωτικών μονάδων άνθρακα. Ωστόσο, σημειώνει ότι οι καλές σχέσεις με τις κοινότητες δεν αρκούν από μόνες τους.

Στην ανεμοδαρμένη παραλία του Cabo de la Vela, ο κ. Laguna υπενθυμίζει ότι η Λα Γκουαχίρα ιστορικά έχει παραμεληθεί από το κράτος. Η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη είναι ανεπαρκείς, ενώ οι περισσότερες αγροτικές κοινότητες δεν διαθέτουν τρεχούμενο νερό. Κάποιοι άνθρωποι εξακολουθούν να περπατούν ώρες κάθε μέρα για να συλλέξουν νερό από τα jagüeys – ταμιευτήρες γεμάτους με νερό της βροχής.

Το σχέδιο προβλέπει ότι η ηλεκτρική ενέργεια από το αιολικό πάρκο θα μεταφέρεται αλλού, ενώ το ίδιο το χωριό θα συνεχίσει – τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα – να εξαρτάται από γεννήτριες.

Παρότι το μέλλον φαίνεται φωτεινό για την καθαρή ενέργεια, πολλοί Γουαγιού ανησυχούν ότι οι ίδιοι θα μείνουν… στο σκοτάδι.

πηγή: BBC