Πες μου γιατί συμβαίνει έκλειψη ηλίου!

της Λίας Καραμπατέα

Με αφορμή την πολυσυζητημένη έκλειψη ηλίου που συνέβη πριν μόλις λίγες μέρες, εμπνευστήκαμε το επόμενο θέμα μας. Τι είναι έκλειψη ηλίου, αφορά και άλλους πλανήτες, είναι όντως κάτι επικίνδυνο, πόσο συχνά συμβαίνει;

Αυτό με το οποίο λίγο – πολύ είμαστε οι περισσότεροι εξοικειωμένοι, είναι ότι το φαινόμενο της έκλειψης αφορά μια αλλαγή στη συμπεριφορά κάποιων (?) πλανητών όσον αφορά τη φωτεινότητά τους… Πόσο σωστή είναι όμως αυτή η διατύπωση και γενικότερα η τοποθέτηση;

Μιας που ξεκινάμε με τη φωτεινότητα, θυμίζουμε το εξής. Αυτόφωτα είναι τα σώματα που είναι σε θέση να εκπέμπουν από μόνα τους φως και θερμότητα. Αντίθετα, ετερόφωτα, είναι αυτά που χρειάζονται άλλες πηγές ενέργειας προκειμένου να φωτιστούν. Στο ηλιακό μας σύστημα, ο Ήλιος, αποτελεί το μοναδικό μεγάλο και αυτόφωτο ουράνιο σώμα, που φωτίζει και θερμαίνει τα υπόλοιπα, διατηρώντας μάλιστα και την ίδια τη ζωή στον πλανήτη μας.

Το φαινόμενο της έκλειψης αφορά τη μεταβολή της φωτεινότητας ενός ουράνιου σώματος, είτε επειδή κάποιο άλλο σώμα έχει μπει ανάμεσα σε εμάς και αυτό, είτε επειδή το ουράνιο σώμα βρέθηκε σε σκιά κάποιου άλλου σώματος.

Μερική και ολική έκλειψη έχουμε όταν «κρύβεται» μέρος ή ολόκληρο το ουράνιο σώμα για κάποιο χρονικό διάστημα, αντίστοιχα. Από το γνωστό μας παράδειγμα με την έκλειψη ήλιου και σελήνης, συμπεραίνουμε πως η έκλειψη εν τέλει είναι μια μορφή συζυγίας, και προϋποθέτει την ύπαρξη τριών ουράνιων σωμάτων, εκ των οποίων το ένα τουλάχιστον, πρέπει να είναι αυτόφωτο.

Παρόλο που έκλειψη μπορεί να συμβεί με διάφορα ουράνια σώματα, ακόμη και με διπλούς αστέρες, «δημοφιλέστερο» φυσικό φαινόμενο αποτελεί ο Ήλιος και η Σελήνη. Όταν λέμε πως έχουμε έκλειψη Σελήνης λοιπόν, αυτό που έχει συμβεί είναι πως η Γη μας έχει βρεθεί ανάμεσα στον Ήλιο και τη Σελήνη, δηλαδή η «σκιά» μας πέφτει στη Σελήνη. Το φαινόμενο μπορεί να παρατηρηθεί βράδυ σε φάση πανσέληνου. Όταν αντίστοιχα έχουμε έκλειψη Ηλίου, η Σελήνη έχει βρεθεί ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο, με αποτέλεσμα να κρύβεται ένα μέρος του Ήλιου, ή και ολόκληρος, και να βλέπουμε έτσι τη στεφάνη του.

Δεδομένης της ατέρμονης κίνησης των πλανητών βέβαια, το κατά πόσο και για πόσο γίνονται αντιληπτά τα φαινόμενα αυτά έχει να κάνει με διάφορες συγκυρίες (φάση Σελήνης, περιστροφή Γης, ακόμη και καιρικές συνθήκες βέβαια), με αποτέλεσμα να ακούμε σχολιασμούς για το από ποιες περιοχές του πλανήτη είναι περισσότερο ορατό το φαινόμενο που λαμβάνει χώρα.

Αν η τροχιά περιστροφής της Σελήνης γύρω από τη Γη ταυτιζόταν με την τροχιά περιστροφής της Γης γύρω από τον Ήλιο, θα μπορούσαμε να έχουμε εκλείψεις μία φορά κάθε μήνα! Ωστόσο, επειδή κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, λόγω του πλήθους των περιπτώσεων «συνάντησης» των δύο τροχιών μέσα σε ένα έτος, μπορούμε να έχουμε μέχρι 5 ηλιακές και 3 σεληνιακές εκλείψεις. Οι ηλιακές εκλείψεις συμβαίνουν πιο συχνά αλλά με μικρότερη διάρκεια και ορατότητα από λιγότερα μέρη της Γης. Οι σεληνιακές αντίθετα, αν και πιο σπάνιες, διαρκούν περισσότερο και είναι ορατές από περισσότερα μέρη.

Όσο για την «επικινδυνότητα» του φαινομένου και διάφορες «απαγορεύσεις» που σχολιάστηκαν για την επίμαχη μέρα, δεν μπορεί κάποιος να εκφέρει μια αμιγώς ιατρική άποψη χωρίς να έχει λάβει υπ’ όψιν του την φυσική υπόσταση του φαινομένου. Η απευθείας όραση του ήλιου με γυμνά μάτια είναι όντως επιβλαβής. Ωστόσο, υπάρχουν ποικίλοι και εύκολοι τρόποι να ενημερωθεί καθένας μας και αντί να απέχει, να παρακολουθήσει με ενδιαφέρον τέτοιου είδους φαινόμενα όταν αυτά συμβαίνουν…