Ποια είναι τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης στα ακραία καιρικά φαινόμενα

Λέξεις: Κώστας Λαγουβάρδος

Με αφορμή τις πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία αλλά και τις καταστροφικές πυρκαγιές του Ιουλίου-Αυγούστου 2023, αναδείχθηκαν για μια ακόμα φορά τα προβλήματα με την προσαρμοστικότητα της ελληνικής κοινωνίας αλλά και των Αρχών στην κλιματική αλλαγή και των συνοδών φαινομένων της.

Τα έντονα καιρικά φαινόμενα στη χώρα μας γίνονται συχνότερα, αναδεικνύοντας την επιτακτική ανάγκη για την άμεση εκκίνηση των διαδικασιών λειτουργίας συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, με έμφαση στην εφαρμογή τους σε περιφερειακό επίπεδο. 

 Έντονα καιρικά φαινόμενα

Παρόλο που στη χώρα μας έντονα και ακραία καιρικά φαινόμενα πάντα υπήρχαν, η συχνότητα και η ένταση τους αυξάνεται σημαντικά με το χρόνο. Η μονάδα ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών την οποία έχω την τιμή να συντονίζω, παρακολουθεί συστηματικά και καταγράφει όλα τα έντονα καιρικά φαινόμενα με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις από το 2000 και μετά.

Το σχήμα που ακολουθεί δίνει την ετήσια κατανομή 580 καιρικών επεισοδίων με σημαντικές επιπτώσεις στη χώρα μας, όπου σαφώς διακρίνεται η αυξητική τάση τους τα τελευταία χρόνια.

Αν εξετάσουμε πιο αναλυτικά τον αριθμό τους μέσα σε δύο δεκαετίες (2000-2009 και 2010-2019) διαπιστώνουμε ότι:

2000-2009: 167 έντονα καιρικά επεισόδια

2010-2019:  295 έντονα καιρικά επεισόδια

ενώ αν απομονώσουμε τα πιο σημαντικά και καταστροφικά  από τα επεισόδια αυτά, διαπιστώνουμε ότι:

2000-2009: 60 καιρικά επεισόδια

2010-2019: 90 καιρικά επεισόδια

Η αυξητική αυτή τάση δυστυχώς συνεχίζεται και από το 2020 και μετά.

Επομένως, η ανησυχητική αύξηση του αριθμού των επεισοδίων αυτών επιτάσσει την άμεση λειτουργία συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης.

Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης

Ακολουθώντας τις πρόσφατες οδηγίες τόσο του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού όσο και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, είναι πλέον επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας και λειτουργίας συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, τόσο σε κεντρικό αλλά και σε  περιφερειακό επίπεδο. Σχετικά με τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και λειτουργία αυτών των συστημάτων οι προτάσεις μας κωδικοποιούνται στα ακόλουθα πέντε σημεία:

1. Επενδύσεις σε μετρητικά δίκτυα για την πληρέστερη παρακολούθηση των έντονων και ακραίων καιρικών φαινομένων
2. Ενσωμάτωση της καινοτομίας, ακολουθώντας την επιστημονική πρόοδο στον τομέα της παρακολούθησης και πρόγνωσης καιρού
3. Διαμόρφωση και προσαρμογή των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης σε περιφερειακό επίπεδο
4. Δημιουργία μόνιμης διεπιστημονικής ομάδας εργασίας για την υποστήριξη, σε διαρκή βάση, των αναγκών πολιτικής προστασίας
5. Εκπαίδευση των τοπικών στελεχών πολιτικής προστασίας αλλά και των εθελοντικών ομάδων στη χρήση των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης

Ας δούμε εν συντομία τα παραπάνω πέντε σημεία.

1. Επενδύσεις σε μετρητικά δίκτυα, κυρίως μετεωρολογικά ραντάρ και αυτόματους μετεωρολογικούς σταθμούς: Δίκτυο ραντάρ δεν λειτουργεί σήμερα στη χώρα μας, ενώ η αξία της ύπαρξης πυκνού δικτύου σταθμών (όπως αυτό που λειτουργεί το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών) αποδεικνύεται σε κάθε μεγάλη (αλλά και μικρή) κακοκαιρία, επιτρέποντας τη λεπτομερή αποτύπωση των καιρικών φαινομένων κατά τη διάρκεια εκδήλωσή τους. Τα δίκτυα αυτά πρέπει να επεκταθούν και να υποστηρίζονται συστηματικά από την πολιτεία, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.
2. Επιχειρησιακή αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων σε θέματα παρατήρησης και πρόγνωσης καιρού, με ενσωμάτωση της καινοτομίας στις επιχειρησιακές αποφάσεις. Έχουμε ανάγκη από εξειδικευμένες προγνώσεις που θα εστιάζουν στη χρήση αριθμητικών μοντέλων πρόγνωσης καιρού υψηλής χωρικής ανάλυσης. Οι προγνώσεις αυτές μπορούν πλέον να δώσουν αξιόπιστες εκτιμήσεις π.χ. για το ύψος βροχής που αναμένεται σε μια περιοχή, για την πιθανότητα ή όχι εκδήλωσης χαλαζόπτωσης και έντονης κεραυνικής δραστηριότητας.
3. Λειτουργία των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Είναι πλέον απαραίτητα η ολοκληρωμένη και άμεση ενημέρωση των περιφερειακών και τοπικών αρχών, με ταυτόχρονη διασύνδεση τους με τη ροή των πληροφοριών (παρατηρήσεις και προγνώσεις).  Σήμερα η ροή των σχετικών πληροφοριών σε τοπικό επίπεδο δεν υφίσταται, ενώ είναι προφανές ότι η καλύτερη ενημέρωση πριν και κατά τη διάρκεια εξέλιξης ενός έντονου καιρικού φαινομένου θα βοηθήσει στην καλύτερη προετοιμασία και ετοιμότητα των τοπικών δυνάμεων πολιτικής προστασίας αλλά και των πολιτών.
4. Δημιουργία μόνιμης διεπιστημονικής επιτροπής/task force σε περιφερειακό επίπεδο. Η επιστημονική αυτή επιτροπή θα βρίσκεται σε μόνιμη συνεργασία με τους επιστημονικούς φορείς για την ανάπτυξη νέων εργαλείων παρατήρησης και πρόγνωσης του καιρού και θα υποστηρίζει τις τοπικές αρχές πριν και κατά τη διάρκεια εξέλιξης ενός έντονου καιρικού φαινομένου. 
5. Εκπαίδευση των τοπικών στελεχών στη χρήση των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης και ταυτόχρονη αξιοποίηση εθελοντικών ομάδων στις δράσεις κατά της διάρκεια εξέλιξης ενός έντονου καιρικού φαινομένου. Στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να αξιοποιηθούν όχι μόνοι οι υπάρχουσες πιστοποιημένες εθελοντικές ομάδες, αλλά και ομάδες πολιτών, σε συνεργασία με τις Περιφέρειες και τους Δήμους.

Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και μας δείχνει, συχνά με δραματικό τρόπο, την επίπτωσή της στη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων. Επομένως πρέπει να δράσουμε άμεσα, συντονισμένα και συνεργατικά ώστε να προστατεύσουμε τις ζωές και τις περιουσίες των πολιτών με τον  καλύτερο τρόπο.

*Ο Κώστας Λαγουβάρδος είναι Μετεωρολόγος-Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών