Πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία σκοτώνει τα θαλάσσια θηλαστικά

Εικόνα εξωφύλλου: Στιγμιότυπο από το βίντεο του United 24

Ένα νέο και ανησυχητικό φαινόμενο παρατηρείται στην ακτογραμμή της Μαύρης Θάλασσας στη νοτιοδυτική Ουκρανία τους μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

H Alix Kroeger γράφει στο πρόσφατο άρθρο της για το bbc.com ότι δελφίνια και φώκαινες ξεβράζονται νεκρά στην παραλία σε ασυνήθιστα μεγάλο βαθμό.

Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρει αλλού ότι 2.500 νεκρά δελφίνια ξεβράστηκαν στην ακτή μέχρι τον Μάιο του 2022.  Σε αυτά δεν συνυπολογίζονται τα νεκρά δελφίνια που βυθίζονται στη θάλασσα και τα οποία δεν καταμετρώνται ποτέ.

Η Kroeger δείχνει στο άρθρο της ποιος και τι κρύβεται πίσω από το δυσάρεστο γεγονός. Μάλιστα, δίνει τις απαντήσεις επικαλούμενη ειδικούς, σοβαρές πηγές και μαρτυρίες.

Διαβάστε αναλυτικά παρακάτω όσα αναφέρονται στο δημοσίευμά της:

Κάθε πρωί, τα ξημερώματα, ο Ιβάν Ρούσεφ περπατά κατά μήκος της ακτογραμμής της Μαύρης Θάλασσας στη νοτιοδυτική Ουκρανία. Το φθινόπωρο, παρακολουθούσε εκατομμύρια αποδημητικά πουλιά να ξεκινούν για το νότο. Ο τελευταίος από τους πελεκάνους αναχώρησε στα τέλη Σεπτεμβρίου και δεν θα επιστρέψει παρά τον Μάρτιο.

Την ώρα που αυτές οι μεταναστεύσεις συνεχίζονται, η πορεία άλλων άγριων ζώων στην περιοχή προκαλεί ανησυχία. Τους μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, ο Ρούσεφ παρατήρησε ένα νέο και ανησυχητικό φαινόμενο: δελφίνια και φώκαινες ξεβράζονταν νεκρά στην παραλία σε ασυνήθιστα μεγάλο βαθμό. Όταν ο ίδιος είχε βρει στο σημείο νεκρά ζώα τα προηγούμενα χρόνια, πολλά έφεραν σημάδια στο σώμα που υποδηλώνουν ότι είχαν πιαστεί σε αλιευτικά εργαλεία. Τα τελευταία όμως θαλάσσια θηλαστικά δεν είχαν κανένα τέτοιο σημάδι.

Ο Rusev είναι επικεφαλής της έρευνας στο Εθνικό Φυσικό Πάρκο Tuzly, στη νοτιοδυτική Ουκρανία, που δεν απέχει πολύ από τα σύνορα με τη Μολδαβία. Σε ένα κανονικό έτος, λέει, βρίσκει ίσως τρία ή τέσσερα νεκρά δελφίνια κατά μήκος των 44 χιλιομέτρων της ακτογραμμής στο πάρκο. Μόλις άρχισε ο πόλεμος, το μεγαλύτερο μέρος της ακτογραμμής έκλεισε από τον στρατό. Από τις 24 Φεβρουαρίου του 2022 έως τα τέλη Αυγούστου, αυτός και οι συνάδελφοί του εντόπισαν περί τα 35 νεκρά κητώδη κατά μήκος των 5 χιλιομέτρων της ακτογραμμής που ήταν ακόμα προσβάσιμη.

2.500 νεκρά δελφίνια ξεβράστηκαν στην ακτή μέχρι τον Μάιο του 2022. Επειδή ωστόσο τα περισσότερα νεκρά δελφίνια απλώς βυθίζονται στη θάλασσα και δεν καταμετρώνται ποτέ, ο Rusev πιστεύει πως ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος. Άλλοι οργανισμοί γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα έχουν επίσης παρατηρήσει σχετική αύξηση.

Ο κύριος ένοχος, υποστηρίζει ο Rusev, είναι το ακουστικό τραύμα που προκαλείται από την αυξημένη χρήση σόναρ κυρίως από ρωσικά υποβρύχια.

“Όταν τα δελφίνια λαμβάνουν αυτή την πίεση από το σόναρ, καταστρέφεται το ακουστικό τους σύστημα πλήρως. Μόλις είδαμε δελφίνια χωρίς σημάδια. Όταν βλέπαμε δελφίνια πριν τον πόλεμο, παρατηρούσαμε [σημάδια] από δίχτυα στο σώμα τους ή κομμένα πτερύγια», λέει.

Τα δελφίνια και οι φώκαινες χρησιμοποιούν έναν συγκεκριμένο τρόπο για να πλοηγούνται και να επικοινωνούν. Υπάρχουν τώρα σημαντικά στοιχεία που υποδηλώνουν μια σχέση μεταξύ της ναυτικής χρήσης σόναρ και του ακουστικού τραύματος στα κητώδη. Το 2000, μετά από μια μαζική προσάραξη στις Μπαχάμες, το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ διαπίστωσε για πρώτη φορά ότι η αιτία ήταν το σόναρ που χρησιμοποιήθηκε σε ασκήσεις.

Παρόλα αυτά, το στρατιωτικό απόρρητο έχει εμποδίσει μερικές φορές την έρευνα για το πρόβλημα. Σε μια έκθεση του 2021, το Accobams (η Συμφωνία για τη Διατήρηση των Κητωδών της Μαύρης Θάλασσας, της Μεσογείου και της περιοχής του Ατλαντικού) κατέληγε στο εξής: «Είναι δύσκολο να παρέχουμε μια σαφή εικόνα της κατάστασης σχετικά με τη χρήση ναυτικών σόναρ στην Accobams περιοχή λόγω του εμπιστευτικού Για ορισμένους ειδικούς, η σύμπτωση του προσάραξης των δελφινιών στη Μαύρη Θάλασσα με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι πολύ μεγάλη για να αγνοηθεί.

«Είναι πολύ σημαντικό ότι οι μαζικοί αποκλεισμοί ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως μετά τη ρωσική επίθεση», λέει ο Πάβελ Γκόλντιν, του Ινστιτούτου Ζωολογίας Schmalhausen, που εδρεύει στο Κίεβο. Επιβεβαιώνει ότι το μοτίβο σημαντικών μαζικών προσάραξης ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά τη ρωσική επίθεση. “Λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη την υπόθεση του ακουστικού τραύματος. Έχουμε καταβάλει μεγάλη προσπάθεια για την ανίχνευση και την έρευνα ακουστικού τραύματος.”χαρακτήρα των στρατιωτικών επιχειρήσεων […]».

Για ορισμένους ειδικούς, η κατάσταση με τα δελφίνια στη Μαύρη Θάλασσα και η σχέση με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δε γίνεται να αγνοηθεί.

«Λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη την υπόθεση του ακουστικού τραύματος. Έχουμε καταβάλει μεγάλη προσπάθεια για την ανίχνευση και έρευνα ακουστικού τραύματος», λέει ο Πάβελ Γκόλντιν, του Ινστιτούτου Ζωολογίας Schmalhausen, που εδρεύει στο Κίεβο.

Είναι άλλο πράγμα να υποψιάζεσαι ότι το ακουστικό τραύμα μπορεί να ευθύνεται για τους θανάτους των δελφινιών και άλλο να το αποδεικνύεις. Η βλάβη στο εσωτερικό αυτί των κητωδών μπορεί να ανιχνευθεί μόνο σε δείγματα που εξετάστηκαν εντός 24 ωρών από τον θάνατο. Τα περισσότερα πτώματα δελφινιών ξεβράζονται στην ακτή πολύ μετά, όταν έχουν ήδη αρχίσει να αποσυντίθενται. Στη συνέχεια, τα δείγματα πρέπει να σταλούν σε εργαστήρια στην Ιταλία ή τη Γερμανία για νεκροψία.

«Συνήθως το σόναρ δεν τα σκοτώνει άμεσα, αλλά οδηγεί σε βλάβες στο εσωτερικό αυτί, που ως αποτέλεσμα περιορίζει την ικανότητα του ζώου να προσανατολιστεί, να ταϊστεί», λέει ο Dimitar Popov, υπεύθυνος για τη διατήρηση των κητωδών στο Green Balkans, μια βουλγαρική μη κερδοσκοπική οργάνωση. «Συνήθως μπορεί είτε να εγκλωβιστούν ζωντανά είτε απλώς να πεθάνουν από την πείνα».

Ωστόσο, υπάρχει ένα άλλο στοιχείο που υποδεικνύει το ρόλο του σόναρ σε ό,τι συμβαίνει, λέει ο Goldin. Εκτός από τα νεκρά δελφίνια, υπήρξαν τουλάχιστον δύο ζωντανά που προσάραξαν στις ουκρανικές ακτές εφέτος. Μετά από μια μέρα περίπου, τα ζώα συνήλθαν και επέστρεψαν στη θάλασσα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η έρευνα δείχνει ότι είναι πιθανό να αντιστραφεί η βλάβη που προκαλείται από την υπερβολική έκθεση σε ηχητικό τραύμα.

Όταν ξέσπασε γενικός πόλεμος τον Φεβρουάριο, η Μαύρη Θάλασσα αποτέλεσε ένα από τα κομβικά σημεία. Η Ρωσία θεωρεί τη Μαύρη Θάλασσα και τα λιμάνια με τα ζεστά νερά της ως απαραίτητα για την ασφάλειά της.

Το Royal United Services Institution λέει ότι τα έξι υποβρύχια της Μαύρης Θάλασσας της Ρωσίας «ξεπερνούν σημαντικά τα περιφερειακά αναπτυγμένα υποθαλάσσια μέσα» άλλων ναυτικών στην περιοχή. Τα υποβρύχια έχουν εξαπολύσει πυρά προς την Ουκρανία. Αυτά τα πυρά είναι μια επιπλέον πηγή ακουστικής διαταραχής για τα ζώα. Το ίδιο ισχύει και για τους κινητήρες ελικοπτέρων, τις υποβρύχιες εκρήξεις και τις νάρκες. Η Ρωσία έχει εκτοξεύσει εκατοντάδες πυραύλους από τη Μαύρη Θάλασσα και όποιος έπεφτε σε αυτήν θα είχε εκτοπίσει τα κητώδη, λέει ο Ποπόφ.

«Τα ζώα… κατανέμονται βάσει ενός μοτίβου», λέει ο Popov. Αυτό το μοτίβο έχει σπάσει και κινούνται νοτιότερα. Γι’ αυτό στα βουλγαρικά ύδατα, υπήρχε τόσο μεγάλη πυκνότητα. Αυτή η πρόσθετη πυκνότητα διευκόλυνε επίσης την εξάπλωση των ασθενειών», προσθέτει.

Την πρώτη ημέρα της εισβολής (στις 24 Φεβρουαρίου), το ρωσικό ναυτικό κινήθηκε αμέσως με τρόπο ώστε να καταλάβει το Snake Island, 50 χιλιόμετρα (31 μίλια) υπεράκτια από το Εθνικό Φυσικό Πάρκο Tuzly. Η Ουκρανία κατόρθωσε να βυθίσει το Moskva, τον αερομεταφορέα κατευθυνόμενων πυραύλων και ναυαρχίδα του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, τον Απρίλιο και ανακατέλαβε το Snake Island τον Ιούνιο.

Είναι αυτή η περιοχή που ο Rusev θέλει να ορίσει η Ουκρανία ως προστατευόμενη ώστε να είναι ασφαλή τα δελφίνια. Έχει υποβάλει την πρότασή του στο υπουργείο Περιβάλλοντος, που έχει υποστηρίξει την ιδέα.

Σε ανακοίνωσή του, το υπουργείο λέει στο BBC Future ότι ήδη σκέφτεται πώς να αποκαταστήσει τον πληθυσμό των δελφινιών και να ιδρύσει το κέντρο επαναπροσαρμογής των δελφινιώνafalina της Μαύρης Θάλασσας στο εθνικό πάρκο Tuzly.

Μέχρι τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η ανάκτηση του αριθμού των κητοειδών στη Μαύρη Θάλασσα θεωρείτο κάτι σαν περιβαλλοντική επιτυχία. Υπάρχουν τρία κύρια είδη: το κοινό δελφίνι, η φώκαινα και το δελφίνι afalina. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, οι πληθυσμοί παρουσίαζαν μείωση. Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν ιστορικά στοιχεία, αλλά οι επιστήμονες που πήραν συνέντευξη για αυτό το άρθρο υπολόγισαν ότι υπήρχαν πιθανώς μεταξύ ενός εκατομμυρίου και δύο εκατομμυρίων δελφινιώνκαι φώκαινων στη Μαύρη Θάλασσα το 1900. Μέχρι το 1945, εκτιμούν δε ότι ο αριθμός είχε μειωθεί σε περίπου 100.000. Το κυνήγι ήταν η μεγαλύτερη απειλή, αλλά το 1966 απαγορεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση (συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Γεωργίας), της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας. Η Τουρκία ακολούθησε το παράδειγμα το 1983.

Άλλες απειλές παραμένουν όπως η ρύπανση. Μια από τις ιδιαιτερότητες της Μαύρης Θάλασσας είναι ότι είναι τεχνικά νεκρή κάτω από ένα βάθος περίπου 180 μέτρων (590 πόδια): κανένα οξυγόνο δεν περνά στα βάθη της. Η θαλάσσια ζωή συγκεντρώνεται στο ανώτερο στρώμα.

Η πιο έγκυρη έρευνα μέχρι σήμερα πραγματοποιήθηκε το 2019 από την Accobams. Υπολογίστηκε ότι υπήρχαν περίπου 253.000 κητώδη στη Μαύρη Θάλασσα: 118.328 κοινά δελφίνια. 94.219 φώκαινες στο λιμάνι και 72.369 Ρινοδέλφινα. Η έρευνα κάλυψε σχεδόν όλη τη Μαύρη Θάλασσα, εκτός από μια περιοχή γύρω από την κατεχόμενη από τους Ρώσους Κριμαία. Παρά τη μερική ανάκαμψη σε αριθμούς, και τα τρία είδη παραμένουν στην κόκκινη λίστα των απειλούμενων ειδών που διατηρεί η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN).

Στα χαρτιά, τουλάχιστον, ορισμένα μέρη της Μαύρης Θάλασσας προστατεύονται ήδη. Η Βουλγαρία έχει περίπου 15 Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές αναγνωρισμένες από την ΕΕ, με άλλες τρεις να αναμένουν έγκριση, ενώ η Ρουμανία έχει δύο. Η Τουρκία, η οποία είναι επίσημα υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ, έχει επίσης έξι τοποθεσίες που ορίζονται βάσει της σύμβασης Ραμσάρ. Στην πράξη τα πράγματα διαφέρουν.

«Τα προστατευόμενα είδη είναι πολύ καλά προστατευμένα στα χαρτιά», λέει ο Goldin. Η επιβολή είναι πάντα προβληματική. Η Μαύρη Θάλασσα είναι ακόμη πιο προβληματική λόγω της παράνομης αλιείας στην περιοχή. Τόσο μεγάλο μέρος της αλιείας είναι αόρατο που είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, να ελεγχθεί και να καταπολεμηθεί».

Η πλήρης έκταση της ζημιάς που έχει προκληθεί στη Μαύρη Θάλασσα και στη θαλάσσια άγρια ζωή της θα εκτιμηθεί με σαφή τρόπο μόλις τελειώσει ο πόλεμος. Και δεν υπάρχει κανένα σημάδι ότι αυτό θα συμβεί σύντομα. Προς το παρόν, είναι απλώς πολύ επικίνδυνο για τους επιστήμονες να διεξάγουν έρευνα. Πολλές από τις οβίδες που εκτοξεύτηκαν προσγειώθηκαν σε παράκτιους υγροτόπους, δημιουργώντας βαθείς κρατήρες. Ό,τι δεν εξεράγη ακόμα συνεχίζει να αποτελεί κίνδυνο. Επιπλέον και οι δύο πλευρές έβαλαν νάρκες στη θάλασσα.

«Τουλάχιστον στις ακτές μας, δεν καταγράψαμε καμία άλλη αλλαγή στην ποιότητα του νερού, για παράδειγμα, ή στα είδη. Το μόνο που έφτανε στα αυτιά μου, είναι το γεγονός ότι λείπουν οι ψαράδες. Παραπονιούνται εδώ και αρκετούς μήνες ότι οι ποσότητες και ο [αριθμός] των ειδών μειώνονται», λέει από μέρους του ο Paiu.

Η Mare Nostrum χρειάστηκε να θέσει ορισμένες από τις έρευνές της σε αναμονή. Κάποιες χρειάστηκαν πολλά χρόνια σχεδιασμού. Ακόμη και όταν οι επιστήμονες μπορέσουν να αρχίσουν να εργάζονται εκ νέου, θα υπάρξουν αναγκαστικά και κάποια κενά στα δεδομένα.

«Φοβάμαι πολύ ότι θα ανακαλύψουμε τις σοβαρότερες απειλές όταν τελειώσει [εννοώντας ο πόλεμος]. Είναι σαφές ότι βρισκόμαστε ακριβώς στη μέση της διαδικασίας», λέει ο Goldin. «Φοβάμαι πολύ ότι αύριο ή μεθαύριο θα βρούμε μπροστά μας τις πιο θανατηφόρες επιπτώσεις του πολέμου».

Πηγή: Alix Kroeger, bbc.com