Πώς οι πόλεις μπορούν να ανακουφιστούν από την υπερβολική ζέστη

Ένα από τα τελευταία μέρη που θα θέλατε να βρίσκεστε στις 11 Ιουλίου ήταν το Χιούστον του Τέξας. Το Χιούστον ψηνόταν κάτω από έναν θερμικό θόλο, αφού η θερμοκρασία ξεπέρασε τους 40° C εκείνη την ημέρα, ενώ η πόλη συνεχίζει να ταλαιπωρείτε, εφόσον έχει ξεπεράσει τους 32°C τις 46 ημέρες του 2023.

Το Χιούστον δεν είναι, ωστόσο, η μόνη πόλη. Ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών έχουν σημειωθεί αυτό το καλοκαίρι στην Τουσόν της Αριζόνα, στην Τάμπα της Φλόριντα, στο Κόρπους Κρίστι του Τέξας, στο Στόκτον και στο Σακραμέντο της Καλιφόρνιας, όπου την 1η Ιουλίου έφτασαν δύο φορές 40ºC. Η κλιματική αλλαγή σίγουρα παίζει ρόλο στην άνοδο αυτής της καυστικής ζέστης, αλλά δεν είναι επίσης τυχαίο ότι τα μεγαλύτερα δεινά δεν έχουν υποστεί τα απομακρυσμένα προάστια, οι περιαστικές περιοχές ή η ύπαιθρος, αλλά τα κέντρα των πόλεων, που χαρακτηρίζονται, από αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν, “αστικές θερμικές νησίδες”.

Αν αφαιρέσετε τη φυσική κάλυψη από δέντρα και άλλα φυλλώματα, τοποθετήσετε ασφαλτοστρωμένους χώρους στάθμευσης και κορδέλες αυτοκινητοδρόμων, κατασκευάσετε κτίρια αρκετά ψηλά ώστε να αποκόψετε τη φυσική ροή του ανέμου, κάπως έτσι δημιουργείτε αστικούς φούρνους, οι οποίοι απορροφούν θερμότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας και την εκπέμπουν αργά τη νύχτα. Ακόμη και μετά τη δύση του ηλίου, δεν υπάρχει καμία ανακούφιση.

Κατά μέσο όρο, σύμφωνα με τον Οργανισμό Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA), οι πόλεις είναι κατά έναν έως επτά βαθμούς θερμότερες από την ύπαιθρο κατά τη διάρκεια της ημέρας και κατά δύο έως πέντε βαθμούς θερμότερες τη νύχτα. Και αυτό δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με τις διαφορές μέσα στις ίδιες τις πόλεις, ορισμένα τμήματα των οποίων είναι γεμάτα με δενδροφυτεύσεις και πάρκα, ενώ άλλα είναι απογυμνωμένα από το πράσινο και περικυκλωμένα από άσφαλτο και τσιμέντο.

Οι υπεύθυνοι προγραμματισμού έχουν αναγκαστεί να σκεφτούν διαφορετικά και πρωτότυπα, όταν πρόκειται για καινοτόμους τρόπους καταπολέμησης της ζέστης. Το Παρίσι, όπου οι πολίτες έχουν τον υψηλότερο κίνδυνο θανάτου από τη ζέστη στην Ευρώπη, δημιούργησε ένα διασυνδεδεμένο δίκτυο “δροσερών νησιών” όπου οι Παριζιάνοι μπορούν να βρουν καταφύγιο, από πάρκα και δάση μέχρι πισίνες και μουσεία. Τα νησιά αυτά συνδέονται με φυσικά δροσερούς διαδρόμους που καλύπτονται από δέντρα και είναι προσβάσιμα μέσω μιας εφαρμογής χαρτογράφησης που ονομάζεται Extrema, την οποία η πόλη ανέπτυξε το 2019.

Ορισμένα πάρκα θα είναι επίσης ανοιχτά 24 ώρες το 24ωρο, ενώ η πόλη τριπλασιάζει το υπόγειο δίκτυο κλιματισμού της. Αυτά τα σχέδια δράσης για τη ζέστη μπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά- μια μελέτη εξέτασε ένα σχέδιο που εφάρμοσε το Μόντρεαλ στον Καναδά μεταξύ 2004 και 2007 και διαπίστωσε ότι η στρατηγική οδήγησε σε μείωση των ημερήσιων θανάτων κατά 2,52 κατά μέσο όρο.

Στη Σεβίλλη της Ισπανίας, την πρώτη πόλη που άρχισε να κατονομάζει τους καύσωνες της, ο δήμαρχος διέταξε την εγκατάσταση περισσότερων τεντών σε όλη την πόλη στο πλαίσιο μιας “πολιτικής σκίασης”, καθώς και τη φύτευση 5.000 δέντρων ετησίως και την κατασκευή περισσότερων δημόσιων σιντριβανιών. Οι δημοτικοί υπάλληλοι στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας ελπίζουν να φυτέψουν πράσινη βλάστηση σε περισσότερα από 900.000 τετραγωνικά μέτρα (9,6 εκατομμύρια τετραγωνικά πόδια) σε στέγες, μια τακτική που βοηθά στην ψύξη των πόλεων.

Εντωμεταξύ, στην Αθήνα, η υπεύθυνη θερμότητας της πόλης Ελένη Μυριβήλη ηγείται ενός έργου για την ανακαίνιση ενός ιστορικού υδραγωγείου που χρονολογείται από τη ρωμαϊκή εποχή και διοχετεύει νερό μέσα στην πόλη- ενώ στις Αχαρνές, εφαρμόζονται ειδικά ανεπτυγμένες δροσερές στέγες και πεζοδρόμια, με πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα.

“Σε ορισμένες μελέτες”, λέει ο Χάντερ Τζόουνς, υπεύθυνος προγράμματος του Εθνικού Ενιαίου Συστήματος Πληροφόρησης για τη Θερμότητα στην Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (NOAA), “διαπιστώνουμε ότι διαφορετικά τμήματα της ίδιας πόλης έχουν διαφορές θερμοκρασίας έως και 20 βαθμούς”.

Οι εικόνες που καταγράφονται συνεχώς από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό δεν δείχνουν μόνο ακραίες θερμοκρασίες στην επιφάνεια της γης στις πόλεις, αλλά και δραματικά ψυχρότερες περιοχές που είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης πάρκων ή υδάτινων στοιχείων σε πυκνοκατοικημένες περιοχές. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι γειτονιές που βρίσκονται σε απόσταση 10 λεπτών με τα πόδια από ένα πάρκο είναι έως και 3 βαθμούς πιο δροσερές από τις περιοχές που βρίσκονται εκτός αυτής της περιοχής.

Το εργαλείο Ecostress συλλέγει δεδομένα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, καταγράφοντας τις πόλεις των ΗΠΑ μία φορά κάθε τέσσερις ημέρες και τις ευρωπαϊκές πόλεις περίπου μία φορά κάθε τρεις έως πέντε ημέρες. Η ομάδα επικεντρώνεται σε 10 πόλεις σε όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων είναι το Λονδίνο, το Παρίσι, η Αθήνα, η Βομβάη και η Μελβούρνη. Τον περασμένο Ιούνιο, συνεργάστηκαν με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος για τη συλλογή δεδομένων από το Παρίσι, την Πράγα και το Μιλάνο κατά τη διάρκεια ενός ιδιαίτερα ακραίου καύσωνα.

Παράλληλα, επιστήμονες στο Πεκίνο χρησιμοποίησαν τα δεδομένα αυτών των δορυφορικών χαρτών θερμότητας για να διερευνήσουν τις ψυκτικές επιδράσεις των αστικών πάρκων σε μια μελέτη του 2022. Η έκθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα πάρκα θερμαίνονται πιο αργά από ό,τι οι αστικές περιοχές κατά τη διάρκεια της ημέρας και ότι οι πράσινοι δημόσιοι χώροι που περιέχουν νερό έχουν καλύτερο αποτέλεσμα ψύξης τόσο στο εσωτερικό του πάρκου όσο και στη γύρω περιοχή.

“Οι αρχές των πόλεων μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους χάρτες για να προγραμματίσουν καλύτερα ένα σχέδιο σε περιόδους καύσωνα, καθώς είναι ένας σαφής δείκτης για το πόσο αποτελεσματικές μπορούν να είναι οι απλές προσαρμογές στο τοπίο, και καθώς οι θανατηφόροι καύσωνες θα γίνονται όλο και πιο συχνοί λόγω της κλιματικής αλλαγής, αυτοί οι χάρτες θερμότητας θα είναι όλο και πιο σημαντικοί για την ψύξη των πόλεων”, δηλώνει η Μάρτα Ολαζαμπάλ, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας προσαρμογής στο Βασκικό Κέντρο για την Κλιματική Αλλαγή στην Ισπανία. “Αυτοί οι χάρτες είναι εξαιρετικά χρήσιμοι για τη διάγνωση της θέσης συγκεκριμένων αστικών χώρων που είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι στη ζέστη”, λέει η ίδια, προσθέτοντας ότι είναι “απαραίτητο” να συνδυαστούν οι πληροφορίες με δεδομένα για ευάλωτους πληθυσμούς και υποδομές – μια μέθοδος που χρησιμοποιεί ήδη το Όστιν του Τέξας.

Το Χιούστον είναι μια μελέτη περίπτωσης. Μόνο το 18% της πόλης έχει αξιοσημείωτη δενδρώδη βλάστηση, οπότε δεν έχουν όλοι οι κάτοικοι του Χιούστον πρόσβαση σε αυτό: Υπάρχει μια διαφορά 14% μεταξύ της πράσινης κάλυψης στα πλουσιότερα τμήματα της πόλης σε σύγκριση με τα φτωχότερα. Για να το διορθώσει αυτό, το Χιούστον στοχεύει να φυτέψει περισσότερα από 4,6 εκατομμύρια δέντρα μέχρι το 2030.

Μέχρι τότε, για να αντιμετωπίσει το σημερινό κύμα καύσωνα, το Χιούστον έχει εφαρμόσει το σχέδιο έκτακτης ανάγκης λόγω καύσωνα ανοίγοντας 22 κέντρα ψύξης (όπως βιβλιοθήκες, YMCAs και κοινοτικά κέντρα), όπως και προτρέποντας τη χρήση περίπου δύο δωδεκάδων δημοτικών πισινών, προειδοποιώντας τους κατοίκους για τη σημασία της ενυδάτωσης και της αποφυγής της καφεΐνης και του αλκοόλ, που προκαλούν αφυδάτωση, και ενθαρρύνοντας τους ηλικιωμένους, τους νέους και όσους πάσχουν από χρόνια ασθένεια να παραμένουν σε κλιματιζόμενα κτίρια μεταξύ 13:00 και 17:00.

Οι προσπάθειες αυτές μπορεί να βοηθήσουν βραχυπρόθεσμα, αλλά σίγουρα μπορούν πόλεις όπως το Χιούστον να συμβάλλουν περισσότερο για την καταπολέμηση του φαινομένου της θερμικής νησίδας. “Το πρώτο βήμα για πολλές πόλεις”, δηλώνει ο Τζόουνς, “είναι η φύτευση δέντρων και η δημιουργία πάρκων όπου είναι δυνατόν. Οι ανακλαστικές στέγες μπορούν να μειώσουν την ποσότητα θερμότητας που απορροφούν τα κτίρια κατά τη διάρκεια της ημέρας. Επίσης, η επικάλυψη των επιφανειών σκυροδέματος και ασφάλτου με διοξείδιο του τιτανίου -το οποίο βρίσκεται επίσης στα αντηλιακά- μπορεί να βοηθήσει να διατηρηθεί η θερμοκρασία τους σε χαμηλά επίπεδα.”

“Υπάρχουν και διάφορες άλλες επιστρώσεις που έχουν αναπτυχθεί και μπορούν να αντανακλούν μεγάλο μέρος αυτής της [ηλιακής] ενέργειας”, λέει ο Τζόουνς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η απλή βαφή των δρόμων σε μια ανακλαστική γκρι απόχρωση μπορεί επίσης να βοηθήσει.

Για να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η ζέστη επηρεάζει τις πόλεις, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση μελετά το φαινόμενο της θερμικής νησίδας. Από το 2017, η NOAA διεξάγει μια εκστρατεία χαρτογράφησης της θερμικής νησίδας από πολίτες-επιστήμονες, στο πλαίσιο της οποίας εθελοντές με αισθητήρες θερμότητας στα αυτοκίνητά τους ή στα ποδήλατά τους ταξιδεύουν στις γειτονιές τους το πρωί, το απόγευμα και το βράδυ, καταγράφοντας την τοποθεσία και τις μετρήσεις της θερμοκρασίας και στέλνοντάς τες πίσω στη NOAA για αντιπαραβολή και ενδεχόμενη διορθωτική δράση. Φέτος, η εκστρατεία πραγματοποιείται σε 15 διαφορετικές πόλεις σε 14 πολιτείες, ενώ από το 2017 έχουν χαρτογραφηθεί περισσότερες από 60 πόλεις.

“Ήταν μια πραγματικά φανταστική ευκαιρία να βοηθήσουμε τις κοινότητες στη συλλογή δεδομένων θερμοκρασίας και υγρασίας”, δηλώνει ο Τζόουνς. “Στη συνέχεια, χρησιμοποιούμε μηχανική μάθηση για να δημιουργήσουμε χάρτες που δείχνουν πού υπάρχει ένταση και η πιο σοβαρή θέρμανση”.

Το πρόβλημα των αστικών θερμικών νησίδων, ωστόσο, δεν πρόκειται να εξαλειφθεί σύντομα, και με το 56% του ανθρώπινου πληθυσμού να ζει σε πόλεις, επηρεάζει την πλειονότητα από εμάς.

Ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής είναι η απόλυτη, μακροπρόθεσμη, λύση.

Μέχρι να συμβεί αυτό, η προσαρμογή είναι η απάντηση στο χάος που δημιουργήσαμε και φυσικά η ταλαιπωρία είναι το αντίτιμο.

*με πληροφορίες από The Time και BBC