Βάζει η πανδημία σε δεύτερη μοίρα την κλιματική αλλαγή;

Τα προηγούμενα πέντε χρόνια ήταν τα χρόνια με τα υψηλότερα επίπεδα παραγωγής άνθρακα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ήταν όμως και τα πέντε χρόνια κατά τα οποία τα έθνη του κόσμου πήραν τις πιο φιλόδοξες αποφάσεις για τη μελλοντική περιβαλλοντική δράση.

Στη νοτιοδυτική Αμερική, πουλιά έπεσαν νεκρά από τον ουρανό από λιμοκτονία που προκλήθηκε λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στην Αφρική, 200 δισεκατομμύρια ακρίδες συνέρευσαν, δημιουργώντας ένα σύννεφο ίσο με μία ολόκληρη πόλη. Το σμήνος κατέβηκε σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις και μάσησε τόση τροφή όση τρώνε δέκα εκατομμύρια άνθρωποι μέσα σε μία μέρα.

Υπήρξαν και πυρκαγιές. Η πυρκαγιά στην Καλιφόρνια το 2020, ήταν μία από τις μεγαλύτερες που έχουν καταγραφεί στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στη Σιβηρία, οι «πυρκαγιές ζόμπι» εξακολουθούσαν να σιγοκαίουν καθ΄ όλη τη διάρκεια του Αρκτικού χειμώνα, ενώ στη Βραζιλία, το ένα τέταρτο του Pantanal, του μεγαλύτερου υγροτόπου στον κόσμο, αποτεφρώθηκε.

Στην Αυστραλία οι φωτιές προκάλεσαν τον θάνατο 3 δισεκατομμυρίων ζώων. Ο κόσμος δεν αντιλήφθηκε, λόγω των γεγονότων σχετικά με τη πανδημία, το μέγεθος της καταστροφής που προκλήθηκε τόσο από τον συσσωρευμένο αριθμό των πρόσφατων καταστροφών όσο και του αυξανόμενου συναγερμού κινδύνου για την κλιματική αλλαγή. Ήμασταν τόσο απασχολημένοι με τις καταστροφές που ήταν δύσκολο να δούμε την πιο απίθανη προφητεία που αναδύθηκε: ότι το έτος της πανδημίας έχει σηματοδοτηθεί για την αλλαγή του κλίματος, με μία στροφή προς το καλύτερο.

Αν η άφιξη του Τζο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο μοιάζει με μια νέα αρχή, μπορεί ως ένα βαθμό όντως να είναι. Παρ’ όλο που ο Μπάιντεν δεν ήταν η πρώτη επιλογή των περιβαλλοντολόγων, η νίκη του σηματοδοτεί ένα αποτελεσματικό τέλος της άρνησης και την αρχή μίας ρεαλιστικής εποχής για το κλιματικό ζήτημα, με αγώνες για πρόοδο.

Σήμερα, χάρη στη γρήγορη μείωση του άνθρακα, την επανάσταση για την τιμή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και σε μία παγκόσμια πολιτική για το περιβάλλον που δημιουργήθηκε από μία αφυπνισμένη γενιά, οι επιστήμονες προσδοκούν θετικές εξελίξεις. Αυτό που προβλεπόταν ήταν ότι, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα αυξηθεί ανά 5 ή 6 βαθμούς, αρκετοί για να γίνουν μεγάλες περιοχές της Γης μη κατοικήσιμες. Τώρα όμως, ο προσδοκώμενος αυτός αριθμός έχει πέσει στους 3. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθεί να υπάρχει η φοβία για ένα αβέβαιο μέλλον όσον αφορά τον τρόπο που θα διαχειριστούν οι άνθρωποι τις αλλαγές στο κλιματικό σύστημα και στη τεχνολογία. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαία μια επιφυλακτικότητα και μία δεύτερη ματιά στα δεδομένα.

Υπάρχουν δύο τρόποι για να εξεταστούν αυτά τα δεδομένα. Ο πρώτος είναι το γεγονός ότι η απόσταση μεταξύ του τι γίνεται και του τι πρέπει πραγματικά να γίνει, είναι μεγάλη. Το δεύτερο είναι ότι οι καμπύλες στα χρονοδιαγράμματα κάμπτονται αργά, όμως, προς τη σωστή κατεύθυνση. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας, θεώρησε  την ηλιακή ενέργεια «τη φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια στην ιστορία» και προέβλεψε ότι η Ινδία θα κατασκευάσει 86% λιγότερη νέα χωρητικότητα άνθρακα από όση νόμιζε  πριν από ένα χρόνο. Και οι δύο αυτές προοπτικές είναι πραγματικές. Όμως, η ανησυχία του κόσμου έχει μεταφερθεί προς τα κοινοβούλια και τις προεδρίες, τις εμπορικές συμφωνίες και τις διαφημιστικές επιχειρήσεις.

Ήδη, υπάρχει μεγάλη ανησυχία μεταξύ των ακτιβιστών ότι το κοινό δεν έχει καταλάβει τα όσα συμβαίνουν. Δεν πρόκειται για μια υπόσχεση για τερματισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, αλλά για μία μείωσή τους. Το ζήτημα δεν ήρθε στην επιφάνεια τώρα, τους τελευταίους μήνες λόγω του κορονοϊού. Αντίθετα, πρόκειται για μακροχρόνιες προσπάθειες αλλαγής στη χρήση του άνθρακα και για πολιτικές που ανατρέπονται. Οι αριθμοί είναι μεγάλοι και δείχνουν ότι, εν μέσω της πανδημίας, οι κανόνες των κρατικών δαπανών έχουν αναθεωρηθεί δραματικά και ίσως ακόμη και ανασταλεί.

Δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι τα πακέτα οικονομικής ανάκτησης για τη COVID. Η Αμερική έχει ήδη 12 τρισεκατομμύρια δολάρια. Θα μπορούσε να φτάσει τα 20 τρισεκατομμύρια δολάρια τους επόμενους 18 μήνες. Αυτό θα καθορίσει τις δομές, και σίγουρα την ένταση παραγωγής του άνθρακα τουλάχιστον για μια δεκαετία, αν όχι περισσότερο. Για όσους ονειρεύονταν την ανάκαμψη της κλιματικής αλλαγής, ο πρώτος γύρος δαπανών δεν ήταν τόσο ενθαρρυντικός. Η ΕΕ ήταν το κύριο πρότυπο, υποσχόμενη ότι το 30% των εναυσμάτων της θα διατεθεί για περιβαλλοντικούς σκοπούς. Τον Οκτώβριο, μία ομάδα ερευνητών υπολόγισε ότι μόλις το ένα δέκατο των δαπανών από τον κορονοϊό που έχουν διατεθεί σε όλο τον κόσμο για τα επόμενα πέντε χρόνια, θα είναι αρκετό για τον αγώνα στην αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια η τιμή της ηλιακής ενέργειας έχει μειωθεί εννέα φορές, όπως και η τιμή των μπαταριών λιθίου. Η αιολική ενέργεια είναι 40% φθηνότερη από αυτήν πριν από μια δεκαετία. Συνολικά, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι λιγότερο δαπανηρές από τη «βρώμικη» ενέργεια σχεδόν παντού στον πλανήτη. Η ζήτηση πετρελαίου και οι εκπομπές άνθρακα μπορεί να έχουν κάνει ρεκόρ φέτος. Το 80% των εργοστασίων άνθρακα που σχεδιάστηκαν στις αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας έχουν αποσυρθεί.

Για να φτάσει το νούμερο αύξησης της θερμοκρασίας μόνο στους 1,5 βαθμούς, θα πρέπει το 2021 το κάθε άτομο που θα αγοράζει νέο αυτοκίνητο να είναι ηλεκτρικό. Αυτό όμως, δεν είναι ρεαλιστικό. Το φθινόπωρο, το Ηνωμένο Βασίλειο δεσμεύτηκε να απαγορεύσει τις μη ηλεκτρικές συσκευές έως το 2030. Παρόμοια σχέδια ισχύουν τώρα σε 16 άλλες χώρες, καθώς και στη Μασαχουσέτη και την Καλιφόρνια. Ο Καναδάς αύξησε πρόσφατα τον φόρο άνθρακα κατά έξι φορές. Η Ιταλία μείωσε τις εκπομπές της στον τομέα της ενέργειας 65 τοις εκατό μεταξύ 2012 και 2019, και η Δανία στοχεύει τώρα να μειώσει τις συνολικές εκπομπές της κατά 70 τοις εκατό έως το 2030.

Το 2020 υπήρξαν τρεις λόγοι που μετέφεραν ελπίδα. Ο πρώτος ήταν το γεγονός ότι η εποχή της άρνησης της κλιματικής αλλαγής έχει τελειώσει, λόγω των ακραίων καιρικών φαινομένων και της πορείας της επιστήμης. Ο δεύτερος λόγος ήταν η άφιξη του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής στη παγκόσμια σκηνή. Την αυξανόμενη δηλαδή, συναίνεση σε κάθε μέρος του πλανήτη, σε επίπεδο κοινωνίας και διακυβέρνησης, της ιδεολογίας ότι ο κόσμος θα βελτιωθεί από την απαλλαγή του άνθρακα. Ο τρίτος λόγος αισιοδοξίας ήταν ότι τα δεδομένα στα χρονοδιαγράμματα έπεσαν σημαντικά. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι πρέπει να καθησυχαστούμε. Για να απανθρακωθεί γρήγορα ο πλανήτης και να επιτύχει αυτόν τον στόχο των 1,5 βαθμών, θα χρειαστεί να περιμένουμε περίπου μέχρι το 2035 .

Πριν μία δεκαετία, πολλοί από τους καπιταλιστές έκριναν ότι η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων ήταν πολύ δαπανηρή. Σήμερα, φαίνεται ότι είναι μία πολύ καλή συμφωνία που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Περίπου 9 εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώνονται ετησίως. Στην Ινδία, όπου περισσότερο από το 8 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος χάνεται λόγω της ρύπανσης, η κακή ποιότητα του αέρα ευθύνεται επίσης για τις 350.000 αποβολές μωρών κάθε χρόνο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο άνθρακας σκοτώνει ένα άτομο για κάθε χίλιους ανθρώπους.

Ήδη, ο πλανήτης είναι θερμότερος, κατά 1,2 βαθμούς από ό, τι υπήρξε ποτέ. Είναι σαν να έχουμε προσγειωθεί σε ένα διαφορετικό πλανήτη, με διαφορετικό κλίμα, και τώρα προσπαθούμε να προσδιορίσουμε ποιες πτυχές των πολιτισμών που έχουμε φέρει μαζί μας μπορούν να επιβιώσουν σε αυτές τις νέες συνθήκες. Δύο βαθμοί παραπάνω στη θερμοκρασία δεν αποτελεί ευχάριστο αποτέλεσμα. Αφρικανοί διπλωμάτες φοβόντουσαν στα συνέδρια για το τι θα σήμαινε αυτό για τη μοίρα της ηπείρου τους. Τα νησιωτικά έθνη το ονόμασαν «γενοκτονία». Με αύξηση δύο βαθμών, αναμένεται ότι 150 εκατομμύρια  άνθρωποι θα πεθάνουν από την ατμοσφαιρική ρύπανση, ότι καταιγίδες και πλημμύρες που χτυπούσαν μια φορά τον αιώνα θα έπλητταν κάθε χρόνο, και ότι πολλές πόλεις στη Νότια Ασία και τη Μέση Ανατολή θα γίνουν τόσο ζεστές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού που δεν είναι δυνατό να περπατήσει κάποιος έξω χωρίς να διακινδυνεύσει να πάθει θερμοπληξία.

Oπότε, τι μπορεί να γίνει για να αντέξουμε αυτόν τον δύσκολο χρόνο για τον πλανήτη μας;

Η απάντηση είναι η προσαρμογή. Όπως συμβαίνει εδώ και δεκαετίες στον κόσμο. Εάν δεν περιοριστούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η προσαρμογή μας στην κλιματική αλλαγή θα είναι αδύνατη για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας. Οι πολιτικοί δεν έχουν πλέον την πολυτέλεια να υποβαθμίζουν τη προσαρμογή στα νέα περιβαλλοντικά δεδομένα, επειδή οι καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν είναι πλέον στο μέλλον. Συμβαίνουν τώρα.

Οι προκλήσεις θα αυξηθούν: θερμική καταπόνηση, αύξηση της στάθμης της θάλασσας, πυρκαγιές, πλημμύρες , γεωργική παρακμή, οικονομική κρίση, μετανάστευση, συγκρούσεις και κατάρρευση των κρατών. Κατά κάποιο τρόπο, το παράδειγμα της αύξησης της στάθμης της θάλασσας μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε το τι εννοούμε προσαρμογή. Οι δραματικές επιπτώσεις της έρχονται αργά, δίνοντας στις γενιές χρόνο να προσαρμοστούν. Όμως η προσαρμογή θα πρέπει να είναι πολύ μεγαλύτερη. Ίσως το μισό της ακτογραμμής του κόσμου θα πρέπει να εγκαταλειφθεί, ενώ το άλλο μισό να προστατευτεί από υποδομές.

Υπάρχουν όμως, κάποιες πιθανές απαντήσεις στο πρόβλημα της θερμότητας: Πιο διαδεδομένα κέντρα κλιματισμού και δημόσιας ψύξης, καλύτερες εκστρατείες δημόσιας επικοινωνίας και πόσιμου νερού και επανεπεξεργασία των στοιχείων της αστικής υποδομής, όπως η άσφαλτος και οι μαύρες στέγες, που ενισχύουν τις υψηλές θερμοκρασίες. Αυτό εννοούν οι υποστηρικτές του περιβάλλοντος όταν μιλάνε για διαχείριση μίας προσαρμογής.

Η φύτευση δασών σε αρκετά μεγάλη κλίμακα έτσι ώστε να αλλάξει ουσιαστικά η τροχιά άνθρακα του πλανήτη, θα μπορούσε να αυξήσει τις τιμές των τροφίμων κατά 80 τοις εκατό. Η αναδάσωση μπορεί να απαιτεί, έκταση μεταξύ πέντε και 15 φορές το μέγεθος του Τέξας. Το να γίνει αυτό με μηχανήματα, θα απαιτούσε το ένα τρίτο της παγκόσμιας χρήσης ενέργειας σήμερα. Ακόμη και στο πιο αισιόδοξο σενάριο, δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα θα πρέπει να αφαιρούνται από τον αέρα κάθε χρόνο και σύμφωνα με λιγότερο αισιόδοξα σενάρια, θα απαιτούνται περισσότερα.

Και όμως, αυτό είναι το πρόσωπο του νέου κόσμου. Ή θα είναι, αν είμαστε τυχεροί. Αυτά τα μέτρα δεν είναι ασήμαντα. Στον αιώνα που έρχεται, ο οποίος θα καθοριστεί από τον τρόπο που θα αντιδράσει η ανθρωπότητα, ακόμα και η υπό όρους επιτυχία μπορεί να χρειαστεί παγκόσμια οικοδόμηση αλλά και διάσωση ολόκληρου του κόσμου.

ΠΗΓΗ: www.nymag.com