4 vegans για όσα περνάνε από το στομάχι, την ζωή και τις κουβέντες τους

Ένας στους πέντε, σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας της YouGov για την εταιρεία ThoughtWorks, δεν θα τρώει κρέας μέχρι το 2030 (δείτε εδώ, 2018). Ερευνητές ακόμη από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης υποστηρίζουν πως αποκλείοντας το κρέας και τα γαλακτοκομικά από την διατροφή του, κάποιος θα μπορούσε να μειώσει έως και 73% το αποτύπωμα άνθρακα (Independent).

Στην Γαλλία κρεοπώλες προσλαμβάνουν εταιρείες security για να προστατευθούν από τους vegan (ΑΠΕ ΜΠΕ, 2018) και στην Βρετανία κρεατοφάγος διαδηλωτής έφαγε απροκάλυπτα το κεφάλι ωμού χοίρου έξω από το VegfestUK Brighton (Dailymail, 2019). Στα ράφια των σούπερ μάρκετ κερδίζουν χώρο προϊόντα τύπου «vegan κρέας» και στους διαδρόμους διαμαρτυρίες vegan ακτιβιστών για την προστασία των ζώων.

Οι Χρυσές Σφαίρες φέτος ήταν vegan «εξαιτίας» Χοακίν Φίνιξ (δείτε εδώ, 2020) την ώρα που σύμφωνα με το Variety η λίστα των vegan διάσημων μεγαλώνει.

Στο πλαίσιο της τάσης και της κουβέντας που άνοιξε εντονότερα τα τελευταία χρόνια, τέσσερις vegans μιλάνε στην parallaxi για το πολυσυζητημένο lifestyle, τα ethics και τον ακτιβισμό που ακολουθούν ως στάση ζωής. Μεταξύ άλλων, απαντούν σε κοινές ερωτήσεις για τους μύθους και τις αλήθειες που περνούν από το στομάχι τους, το σπίτι, το γραφείο, το bar, αλλά και για το τι συνεπάγεται στην πράξη όταν δηλώνεις πως είσαι vegan.*

Σταυρούλα Οικονόμου / Σπούδασε Αγγλική Γλώσσα και Φιλολογία και η ανάγκη της να ασχοληθεί  με κάτι δημιουργικό την έστρεψε στο κόσμημα, δημιουργώντας το brand “Kirki“. Η σχέση της με τον βιγκανισμό δεν έχει κλείσει χρόνο, αλλά υπήρξε αφορμή για να αμφισβητήσει πολλές δομές του ανθρώπινου πολιτισμού που θεωρούσε δεδομένες και να εξερευνήσει τα όρια της δικής της ηθικής σε ένα κοινωνικό πλαίσιο που διαρκώς μεταβάλλεται. Όνειρό της είναι να μπορέσει κάποια στιγμή μέσα από την τέχνη της να στηρίζει οικονομικά καταφύγια και οργανισμούς που το έχουν ανάγκη. 

Πότε συνειδητοποιείς ότι θέλεις να γίνεις vegan; Ποια ήταν η δική σου αφορμή;

Η αγάπη μου για τα ζώα είναι αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μου από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Τα τελευταία χρόνια όμως άρχισα σιγά σιγά να συνειδητοποιώ ότι κάτι δεν πάει καλά μ’αυτήν την “αγάπη”, κάτι δε στέκει… Άρχισα να αναρωτιέμαι πόσο λογικό είναι να δηλώνω φιλόζωη, να σφίγγεται η καρδιά μου με κάθε κακοποίηση ανυπεράσπιστου πλάσματος που έρχεται στο φως, να με πιάνουν τα κλάματα κάθε φορά που αντικρίζω ένα κουτσό σκυλάκι ή ένα τυφλό γατάκι και μετά να τρώω μακαρόνια με κιμά ή φιλέτο κοτόπουλο και να πηγαίνω για καφέ με το δερμάτινό μου μπουφανάκι… Άρχισα να αντιλαμβάνομαι το πόσο ελλιπής, ανεπαρκής και κάλπικη είναι μια τέτοια αγάπη όταν δεν περιλαμβάνει κάθε αθώο πλάσμα αλλά μονάχα εκείνα που μια ανθρωποκεντρική κοινωνία όρισε ότι αξίζουν τη συμπόνοια μας. Μια κοινωνία που στηρίζει τεράστιο μέρος της οικονομίας της στην κρεατο/γαλακτοβιομηχανία και φροντίζει να γαλουχήσει τα μέλη της με τρόπο ώστε να πιστεύουν ότι έχουν αυτά τα προϊόντα της ανάγκη, φροντίζοντας παράλληλα να κρατά κρυφή τη βρωμιά, τον πόνο και τη βία πάνω στην οποία είναι δομημένη. Θέλω να πορεύομαι στη ζωή μου με κάποιες αξίες και ο σεβασμός απέναντι σε όλα τα ζώα, ανθρώπινα και μην είναι μια αρχή που πίστευα πως τηρούσα, καθώς κάποια πράγματα στον πολιτισμό μας είναι έτσι όμορφα πλασμένα ώστε ακόμη κι αν η αλήθεια βρίσκεται μπροστά σου, η συνήθεια, η βολή, ο εγωισμός και η κανονικότητα που σου έχουν επιβληθεί από γεννησιμιού σου δε σου επιτρέπουν να τη δεις. Πλέον όμως τίποτα δε μένει κρυφό για πολύ και η πληροφορία είναι παντού, αρκεί να θέλεις να τη ανακαλύψεις.

Παρ’όλο που για αρκετό καιρό έτρωγα με τύψεις κι ένιωθα άσχημα κάθε φορά που είχα στο πιάτο μου κρέας, αφορμή στο να στραφώ στην ολική χορτοφαγία ήταν μία είδηση που βρέθηκε τυχαία μπροστά μου και που φυσικά δεν ακούστηκε ποτέ σε κάποιο μεγάλο ΜΜΕ. Ήταν ένα περιστατικό που έλαβε χώρα σε μια μονάδα παραγωγής αυγών στην Αθήνα. Σ’αυτές τις μονάδες λοιπόν, κάποια από τα αυγά που γεννούν οι κοτούλες μέσα στα άθλια κλουβιά τους, εκκολάπτονται ώστε η μονάδα να χρησιμοποιήσει κι άλλες κοτούλες που θα πάρουν τη θέση των γηραιότερων που παύουν να είναι αποδοτικές. Τι γίνεται όμως με τα αρσενικά κοτόπουλα που γεννιούνται; Θεωρούνται άχρηστο προϊόν και τοποθετούνται σε κάτι μεγάλα μηχανήματα όπου πολτοποιούνται ζωντανά μαζικά, και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αλλαντικών ή ζωοτροφών. Σε ένα τέτοιο μηχάνημα μαζί με τα κοτοπουλάκια έπεσε κι ένας εργαζόμενος της συγκεκριμένης μονάδας που επέβλεπε τη διαδικασία. Ο εργαζόμενος αυτός, όπως και η πλειοψηφία των εργαζομένων σε τέτοιες μονάδες ήταν αλλοδαπός, ο οποίος προφανέστατα δεν είχε άλλη επιλογή εργασίας και κάπως έπρεπε να συντηρήσει την οικογένειά του. Για κάποιο λόγο αυτή η είδηση και το γεγονός ότι δεν προβλήθηκε πουθενά λειτούργησε σαν χαστούκι στη συνείδησή μου και από τη μέρα που τη διάβασα δεν ξαναάγγιξα κρέας και γαλακτοκομικά. Ήταν λοιπόν καθαρά ηθικοί οι λόγοι αυτής της μεταστροφής.

Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα ήθελες να ξέρει κάποιος μη βίγκαν για τον βιγκανισμό;

Ότι δεν είναι κάποια περίεργη σέχτα με κωδικό όνομα “βίγκαν λεσβίες μπαχαλοσατανίστριες” όπου τα μέλη της μαζεύονται και κάνουν θυσίες και βουντού στους κρεατοφάγους… Ότι σκοπός αυτής της στάσης ζωής δεν είναι να τους κάνει να νιώθουν ανήθικοι και υποκριτές αλλά να σταθεί ίσως αφορμή για συζήτηση, προβληματισμό και αμφισβήτηση ενός καταφανώς προβληματικού κατεστημένου. 

Είναι μύθος ή αλήθεια πως ο βιγκανισμός στην πράξη κοστίζει οικονομικά περισσότερο από τη συμβατική καθημερινότητα (διατροφή, προϊόντα); 

Είναι ξεκάθαρα μύθος. Μπορείς να έχεις μια απόλυτα ισορροπημένη διατροφή με ολικά μη επεξεργασμένα τρόφιμα (λαχανικά, δημητριακά, όσπρια) και να φτιάχνεις πεντανόστιμες συνταγές με αυτά. Δε χρειάζεται να τρως αβοκάντο, τόφου και κάσιους, ή πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα που κυκλοφορούν στην αγορά και είναι ακριβά. Έχω ακούσει να μου λένε ότι αυτό που κάνω είναι πολυτέλεια και πραγματικά λυπάμαι που υπάρχει τέτοια παραπληροφόρηση σε αυτό το κομμάτι, ειδικά όταν μπορείς τόσο εύκολα να ανακαλύψεις τι πραγματικά ισχύει. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Ινδία, μια χώρα πολύ φτωχότερη από αυτές της Δύσης που, σε μεγάλο βαθμό και εξαιτίας της οικονομίας της στηρίζεται κατά βάση στη χορτοφαγική διατροφή.

Είναι εύκολο να διατηρήσεις μία ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή ως vegan; Συμπεριλαμβανομένων όλων των ιχνοστοιχείων – βιταμινών κλπ που -ως μύθος τουλάχιστον- ακούγεται συχνά πως οι vegans “θυσιάζουν” ακολουθώντας τη φιλοσοφία τους;  

Όπως και με κάθε διατροφή, έτσι και μ’αυτήν πρέπει να προσέξεις ώστε να καλύπτεις τον οργανισμό σου στις καθημερινές του ανάγκες. Οι vegans δε θυσιάζουν απολύτως τίποτα πέρα από τις προηγούμενες συνήθειές τους και, ίσα ίσα επωφελούνται σε τεράστιο βαθμό από αυτήν τους την επιλογή. Η μόνη βιταμίνη που δεν μπορούν να προσλάβουν από τα φυτικά τρόφιμα, (κι αυτό γιατί δεν τα τρώμε κατευθείαν από το έδαφος) είναι η βιταμίνη B12 για την οποία κυκλοφορούν ωραιότατα συμπληρώματα. Οι κρεατοφάγοι προσλαμβάνουν αυτήν τη βιταμίνη πάλι μέσω συμπληρωμάτων αλλά με διαμεσολαβητές τα ζώα εκτροφής που τη χορηγούνται ενέσιμα μαζί με πληθώρα ορμονών και αντιβιοτικών. 

Πέραν της διατροφής, τι άλλο αλλάζει στην ζωή ενός vegan στη λογική του ακτιβισμού;

Ο βιγκανισμός και ο ακτιβισμός δεν είναι απαραίτητα αλληλένδετες έννοιες. Μπορεί κάποιος να επιλέξει την ολική χορτοφαγία για λόγους υγείας και να μην τον απασχολεί ή να μη θέλει να ασχοληθεί με το ηθικό κομμάτι. Από τη στιγμή όμως που οι λόγοι αυτής της απόφασης στηρίζονται στον σεβασμό απέναντι σε κάθε συναισθανόμενο ον, η σκληρή συνειδητοποίηση της αισχρής εκμετάλλευσης και κακοποίησης που υφίστανται τα ζώα εκτροφής έρχεται με την ευθύνη να παλέψεις για εκείνα με όποιον τρόπο μπορείς. Όπως δε θα σιωπήσω όταν έρθω αντιμέτωπη με μια κοινωνική αδικία, έτσι οφείλω να αντισταθώ και στην αδικία που υφίστανται τα ζώα αυτά.

Είναι στίγμα το ότι οι vegans συχνά γίνονται έντονα επικριτικοί απέναντι στους κρεατοφάγους ή έχει κάποια βάση; 

Θα πω την προσωπική μου εμπειρία. Από τη στιγμή που αποφάσισα να στραφώ στον βιγκανισμό και χωρίς να αναφέρομαι ποτέ πρώτη σ’αυτήν μου την απόφαση, έχω δεχτεί κατά κύριο λόγο ειρωνεία, επικριτικότητα κι επιθετικότητα και μάλιστα επανειλημμένα, τόσο από συγγενείς όσο και από φίλους και γνωστούς. Είναι τόσο γραφικός ο τρόπος που σε αντιμετωπίζει μεγάλο μέρος του κοινωνικού σου περίγυρου, είναι τόσο αναμενόμενες όλες οι αντιδράσεις και τα “επιχειρήματα” τύπου “και τα φυτά πονάνε”, που από κάποιο σημείο και μετά δεν μπορώ ούτε να θυμώσω. Νιώθω πως όσοι αντιδρούν έτσι το κάνουν γιατί κάπου βαθιά μέσα τους δε θέλουν να δεχτούν πως με το να κλείνουν τα μάτια αποτελούν απλώς μέρος του προβλήματος. Επιπλέον, όταν ανήκεις στη συντριπτική μειοψηφία του πληθυσμού, αποτελείς εύκολο “θύμα” της ανάγκης των άλλων να προβάλουν τις ανασφάλειές τους πάνω σου. Περισσότερο με απογοητεύουν όταν αντιδρούν έτσι άτομα με δήθεν προοδευτικές απόψεις, άτομα κατά του ρατσισμού, του φασισμού, των κοινωνικών αδικιών και των σχέσεων εξουσίας που για κάποιο λόγο επιλέγουν να σφυρίζουν αδιάφορα μπροστά στα σύγχρονα Νταχάου των σφαγείων. Παρ’όλο που με κουράζουν οι αντιπαραθέσεις, αν ανοίξει το θέμα θα πω ξεκάθαρα την άποψή μου, γιατί ακούω πολλούς να διατείνονται πως οι διατροφικές συνήθειες του καθενός είναι προσωπική επιλογή… πόσο προσωπική είναι όμως όταν κατά βάση περιλαμβάνει τον πόνο και τον θάνατο άλλων;

Επηρεάζει ο βιγκανισμός την κοινωνική σου ζωή ή τη δουλειά σου;

Θα έλεγα ότι επηρεάζει σε κάποιον βαθμό την κοινωνική μου ζωή γιατί αναπόφευκτα σε μια μάζωξη θα βρεθώ συχνά στη θέση εκείνου που πρέπει να εξηγήσει, να επιχειρηματολογήσει και να διαπληκτιστεί εν τέλει πολλές φορές. Είναι ωραίο να γίνεται διάλογος πάνω σε τέτοια θέματα αρκεί ο συνομιλητής να μην είναι προκατειλημμένος και προκλητικός. Επίσης, στη Θεσσαλονίκη δεν είναι αρκετά τα μέρη που μπορείς άνετα να βγεις για φαγητό, να έχεις επιλογές και να μη σε κοιτάνε περίεργα, οπότε έχω περιορίσει αρκετά τουλάχιστον τις επιλογές μου για φαγητό έξω. Έχω σταματήσει να ψωνίζω από μεγάλες αλυσίδες ρούχων και να στηρίζω τη γρήγορη μόδα κι επιλέγω να αγοράζω όσο μπορώ βιολογικά τρόφιμα που έχουν καλλιεργηθεί με σεβασμό προς το περιβάλλον. Όλα αυτά είναι πράγματα που έχουν αλλάξει αρκετά την καθημερινότητά μου. Στη δουλειά μου προσπαθώ να ψάχνω περισσότερο από που προέρχονται τα υλικά που χρησιμοποιώ και αναζητώ διαρκώς ηθικές πηγές, πράγμα που αποδεικνύεται αρκετά δύσκολο. Ζούμε σε έναν κόσμο που δημιουργεί διαρκώς πλασματικές ανάγκες, αρρωστημένα πρότυπα, επιβάλλει κανονικότητες που βολεύουν τους ισχυρούς και ωθεί σε μεγαλύτερη εξαθλίωση τους ήδη εξαθλιωμένους. Προφανώς, δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα τέλεια σ’έναν τέτοιο κόσμο. Είναι όμως αυτό δικαιολογία ώστε να αποφεύγουμε να κάνουμε όσα έστω περνούν απ’το χέρι μας; 

Ελίζα Δημητρά| Δηλώνει ακτιβίστρια από μικρό παιδί, έχει μεταπτυχιακό στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, δούλεψε εθελοντικά στην Ελλάδα και την Ολλανδία ως φροντίστρια άγριων ζώων και σε διασώσεις αδέσποτων ζώων. Σήμερα “τρέχει” το www.ethosandempathy.org μέσω του οποίου μπορείς να ενημερωθείς από άρθρα που μεταφράζονται στα ελληνικά, σχετικά με την οικολογία, τον σπισισμό και θέματα ηθικής. Παράλληλα δουλεύει ως ερευνήτρια σαν εξωτερικός συνεργάτης για την Animal Ethics.

Πότε συνειδητοποιείς ότι θέλεις να γίνεις vegan; Ποια ήταν η δική σου αφορμή;

Έγινα βίγκαν το 2016. Ήμουν ήδη πολλά χρονιά χορτοφάγος κι αυτό λόγω του ότι έβαλα να δω το Earthlings. Δεν τα κατάφερα όμως. Έβαλα τα κλάματα και το έκλεισα στο 20λεπτο. Έπειτα είδα το forks over knives κι έμαθα την αλήθεια, ότι τελικά οστεοπόρωση παθαίνεις από τα γαλακτοκομικά κι όχι ότι χρειάζεσαι αυτά για να μην πάθεις. Σοκαρίστηκα και νευρίασα πολύ με όλο το σύστημα, τους δικούς μου και την άγνοιά τους… όμως μου πήρε καιρό να γίνω βίγκαν γιατί δεν ήξερα ότι σφάζουν μώρα για να πάρουν από το τέταρτο στομάχι τους την πυτιά ώστε να πήξει το τυρί. Ούτε ότι βιάζουν τα θηλυκά ζώα κατ’ επανάληψη κ τους κλέβουν τα μωρά για να πάρουν το γάλα τους. Όταν τα έμαθα όλα κι είδα και το cowspiracy, έγινα βίγκαν.

Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα ήθελες να ξέρει κάποιος μη vegan για τον βιγκανισμό;

Ότι δεν περιορίζεται στη διατροφή, αλλά αφορά τα πάντα στη ζωή μας.

Είναι μύθος ή αλήθεια πως ο βιγκανισμός στην πράξη κοστίζει οικονομικά περισσότερο από την συμβατική καθημερινότητα;

ΔΕΝ είναι “ακριβό σπορ” όπως κυκλοφορεί. Όσπρια, λαχανικά, φρούτα και δημητριακά είναι όλα πιο οικονομικά από κρέατα/ψάρια/γαλακτοκομικά. ΔΕΝ χρειάζεσαι soya burger, ούτε τσία σπόρους, ούτε φυτικά τυριά για να ευημερείς -και τονίζω ευημερία κι όχι επιβίωση-.

Είναι εύκολο να διατηρήσεις μία ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή ως vegan; Συμπεριλαμβανομένων όλων των ιχνοστοιχείων – βιταμινών που -ως μύθος τουλάχιστον- ακούγεται συχνά πως οι vegans “θυσιάζουν”, ακολουθώντας την φιλοσοφία τους;

Ναι, είναι πολύ εύκολο. Όπως είπα ήδη, είμαι πιο υγιής από ποτέ. Δεν θυσιάζουμε τίποτα. Οι άλλοι θυσιάζουν ζώα στον βωμό της ικανοποίησης της απόλαυσης. Υπάρχει μια υπέροχη ιστοσελίδα μιας εξαιρετικής Ελληνίδας διατροφολόγου, plantbasednt.gr. Εκεί απαντώνται όλες οι σχετικές απορίες. Σαφώς και μπορείς να τρως vegan junk οπότε και θα αρρωστήσεις. Εγώ δεν τρώω επεξεργασμένα ούτε συσκευασμένα. Σπάνια.

Πέραν της διατροφής, τι άλλο αλλάζει στην ζωή ενός vegan στη λογική του ακτιβισμού;

Τα πάντα αλλάζουν. Τα προϊόντα με τα οποία πλένεσαι και καθαρίζεις (να μην πειραματίζονται σε ζώα), τα παπούτσια, τα προφυλακτικά, τα ελαστικά του αυτοκινήτου, τα γυαλιά… Αλλάζεις mindset και πλέον ρωτάς για τα πάντα τα συστατικά. Διότι όταν γίνεσαι vegan, συνειδητοποιείς πόσο διεστραμμένο είδος είμαστε και ότι παντού υπάρχει βία από πίσω. Για παράδειγμα σε αυτά που ανέφερα υπάρχει καζεΐνη…

Είναι στίγμα το ότι οι vegans γίνονται έντονα επικριτικοί απέναντι στους κρεατοφάγους ή έχει κάποια βάση; 

Έχω υπάρξει πολύ επικριτική στο παρελθόν. Πλέον το χειρίζομαι καλύτερα αλλά μερικές φορές το χάνω. Πώς να μη γίνεις όταν οι άλλοι γύρω σου αυτοαποκαλούνται φιλόζωοι αλλά τρώνε ζώα; Ας λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Οι μόνοι που δικαιολογούνται να μην είναι vegan είναι όσοι δεν έχουν πρόσβαση στην πληροφορία. Άμα μπαίνεις στο ίντερνετ, τελείωσε. Υπάρχουν πάρα πολλά ντοκιμαντέρ, άρθρα, ιστοσελίδες και κυρίως όσα δημοσιεύονται στα κοινωνικά δίκτυα… είναι παντού η πληροφορία. Γιατί να σκοτώσεις κάποιον που δε θέλει να πεθάνει αφού δεν χρειάζεται; Όσοι μας λένε επικριτικούς, να το συζητήσουν με την συνείδηση τους καλύτερα. Εμείς μιλάμε για να γίνει η σύνδεση. Αν θίγονται, πρέπει να σκεφτούν το γιατί. Η κατανάλωση ζωικών δεν αποτελεί επιλογή που οφείλουμε να σεβαστούμε όταν αυτή αφορά την ζωή ενός συναισθανόμενου όντος.

Επηρεάζει ο βιγκανισμός την κοινωνική σου ζωή ή την δουλειά; 

Πολύ. Εγώ δεν δέχομαι να κάτσω σε τραπέζι με διαμελισμένα ζώα και τις εκκρίσεις τους. Ούτε μπορώ να κάνω παρέα με κόσμο που ενώ ξέρει, αρνείται να αλλάξει. Και φυσικά δεν γίνεται να δουλέψω για τέτοια άτομα. Ο σπισισμός (σσ. από την αγγλική speciesism -species-, ειδισμός) είναι παντού οπότε όταν πρωτο-έγινα vegan, απομονώθηκα, σε μια δουλειά που με πήραν επίσης, ήταν αδύνατο να συνάψω σχέσεις με τους συνεργάτες… πάλι καλά όμως πλέον δουλεύω για αντισπισιστική οργάνωση κι είμαι πολύ ευγνώμων γι’ αυτό. Μου είναι αδύνατο να βάλω τις ανθρώπινες σχέσεις πάνω από τις αξίες μου. Όμοια, γνώρισα κόσμο με κοινές αξίες και ανησυχίες ή (ακόμη καλύτερα) επηρέασα φίλους/ες κι έγιναν χορτοφάγοι ή και vegan. Κι οι χορτοφάγοι προσπαθούν να γίνουν vegan!

Δήμουλας Κωνσταντίνος | Είναι vegan 12 χρονιά και τα τελευταία 6 ασχολείται με τη vegan κουζίνα. Το 2019 δημιούργησε το vegan food blog “Beets me” με σκοπό να δείξει πως ο vegan τρόπος ζωής δεν στερείται καθημερινών απολαύσεων. Ανήκει και στο δυναμικό της ομάδας του Vegan22 Greece, το οποίο αφορά μια πρόκληση 22 ημερών για όποιον θέλει να κάνει τη μετάβαση του στον βιγκανισμό.  

Πότε συνειδητοποιείς ότι θέλεις να γίνεις vegan; Ποια ήταν η δική σου αφορμή;

Το ταξίδι μου στον βιγκανισμό ξεκίνησε το 2008 όταν για λόγους υγείας χρειάστηκε να κόψω όλα τα ζωικά. Πολύ γρήγορα είδα βελτίωση σε θέματα που με ταλαιπωρούσαν χρόνια οπότε συνέχισα με μια αυστηρά χορτοφαγική διατροφή. Κάποια στιγμή μέσα στα επόμενα 2 χρόνια είδα ένα ντοκιμαντέρ, το earthlings, το οποίο υπήρξε καταλυτικό ώστε να συνειδητοποιήσω και πως ο βιγκανισμός αποτελεί μονόδρομο.

Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα ήθελες να ξέρει κάποιος μη vegan για τον βιγκανισμό;

Επειδή δυστυχώς υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που θα ήθελα να μάθει, θα του έλεγα απλά πως επειδή μεγαλώσαμε με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο, και πολλά από αυτά που μάθαμε είναι λάθος, καλό θα ήταν απλά να ακούσει αυτά που έχει να του πει ένας vegan, χωρίς να τον επικρίνει. Και αφού τον ακούσει να πάει να κάνει τη δική του έρευνα. Μόνο μέσα από τη δική του προσωπική έρευνα θα μπορέσει τελικά να δει την αλήθεια και τότε μπορεί να αποφασίσει το πώς θέλει να συνεχίσει.

Είναι μύθος ή αλήθεια πως ο βιγκανισμός στην πράξη κοστίζει οικονομικά περισσότερο από την συμβατική καθημερινότητα (διατροφή, προϊόντα);

Τα φρούτα, τα λαχανικά, τα σιτηρά, τα όσπρια και τα ζυμαρικά είναι ό,τι πιο οικονομικό υπάρχει στην αγορά για να τραφεί σωστά και υγιεινά ένας άνθρωπος. Σαφώς αν αγοράζει κάποιος μόνο επεξεργασμένα προϊόντα θα ξοδέψει παραπάνω χρήματα, αλλά το ίδιο ισχύει και σε μια παμφαγική διατροφή.

Είναι εύκολο να διατηρήσεις μία ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή ως vegan; Συμπεριλαμβανομένων όλων των ιχνοστοιχείων – βιταμινών κλπ που -ως μύθος τουλάχιστον- ακούγεται συχνά πως οι vegans “θυσιάζουν” ακολουθώντας την φιλοσοφία τους;

Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας η vegan διατροφή είναι κατάλληλη για όλους τους ανθρώπους και για όλα τα στάδια ζωής. Από ένα νήπιο και μια εγκυμονούσα μέχρι, ένα ηλικιωμένο άνθρωπο. Αντιθέτως όλο και περισσότερες έρευνες βγαίνουν προς τα έξω για τις αρνητικές επιπτώσεις των ζωικών προϊόντων στην υγεία των ανθρώπων.

Πέραν της διατροφής, τι άλλο αλλάζει στην ζωή ενός vegan στη λογική του ακτιβισμού;

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως ο βιγκανισμός δεν είναι κάποια διατροφική τάση. Είναι μια στάση ζωής η οποία αποκλείει την οποιαδήποτε μορφή εκμετάλλευσης και βίας απέναντι σε όλα τα πλάσματα αυτού του πλανήτη. Έχοντας αυτό στο μυαλό μας μπορούμε να κατανοήσουμε πως ένας vegan όχι μόνο δεν καταναλώνει ζωικά, αλλά ταυτόχρονα δεν φοράει δερμάτινα ή μάλλινα ρούχα, δεν χρησιμοποιεί προϊόντα περιποίησης για τα οποία έχουν γίνει πειράματα σε άλλα ζώα, δεν πηγαίνει σε ζωολογικούς κήπους ή θαλάσσια πάρκα και γενικά προσπαθεί στο μέτρο του εφικτού να αποκλείσει κάθε μορφή βίας από τη ζωή του.

Είναι στίγμα το ότι οι vegans γίνονται έντονα επικριτικοί απέναντι στους κρεατοφάγους ή έχει κάποια βάση;

Θεωρώ πως δεν γίνονται οι vegan επικριτικοί, αλλά οι άνθρωποι. Όσο επικριτικός μπορεί να είναι ένας κρεατοφάγος απέναντι σε ένα vegan άλλο τόσο μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο. Τα πάντα έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο. Ενδεχομένως το γεγονός ότι ο τρόπος ζωής ενός vegan έρχεται σε αντίθεση με όσα ξέρουμε και έχουμε διδαχθεί από μικρά παιδιά να “χτυπάει” πιο άσχημα και γι αυτό να υπάρχει και αυτό το στίγμα.

Επηρεάζει ο βιγκανισμός την κοινωνική σου ζωή ή την δουλειά σου;

Υπήρξαν αλλαγές στη ζωή μου αλλά προς το καλύτερο. Άρχισα να επικοινωνώ με περισσότερους ανθρώπους, διεύρυνα τον κοινωνικό μου περίγυρο και θα έλεγα πως απέκτησα περισσότερους φίλους απ’ όλη σχεδόν την Ελλάδα. Επαγγελματικά, ο βιγκανισμός υπήρξε η αφορμή ώστε να (ξανά) ασχοληθώ με την μαγειρική που τόσο αγαπούσα από μικρός, και έχοντας τη διάθεση να μοιραστώ όσα έμαθα στα πλαίσια της vegan κουζίνας να ξεκινήσω το blog μου και τη σελίδα μου στο facebook Beets me, όπου κάθε εβδομάδα μοιράζομαι vegan συνταγές.

Βέρα Μπογιάρη / Aσχολήθηκε ερασιτεχνικά με την vegan μαγειρική και έχει δουλέψει σε vegan εστιατόριο. Κάποια στιγμή αποφάσισε να συνδυάσει τον zero waste τρόπο ζωής και την προστασία του περιβάλλοντος με το αντικείμενο των σπουδών της πάνω στο σχέδιο μόδας, ξεκινώντας την εταιρεία της, το Wasteless Design, που παράγει επαναχρησιμοποιήσιμα υφασμάτινα προϊόντα.

Πότε συνειδητοποιείς ότι θέλεις να γίνεις vegan; Ποια ήταν η δική σου αφορμή;

Όταν σπούδαζα στην Αγγλία το 1ο έτος έμενα στις εστίες και εκεί μία από τις συγκατοίκους μου ήταν χορτοφάγος. Ήταν η πρώτη χορτοφάγος που γνώρισα ποτέ και μου κέντρισε το ενδιαφέρον ώστε να ψάξω περισσότερες πληροφορίες στο διαδίκτυο. Τότε πρωτοσυνάντησα τον όρο βίγκαν και διάβασα για αυτόν τον τρόπο ζωής τον οποίο και θαύμασα αλλά αμέσως σκέφτηκα ότι δε θα μπορούσα να γίνω ποτέ η ίδια βίγκαν. Η σκέψη παρέμεινε όμως στο πίσω μέρος του μυαλού μου και η λογική μου έλεγε πώς αφού δεν θα σκότωνα ποτέ η ίδια ένα ζώο ήταν υποκριτικό να τα τρώω και επίσης μου φαινόταν παράλογο ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που καταναλώνει το γάλα άλλου είδους. Παρόλα αυτά είχα κάποιους ενδοιασμούς για το αν η αυστηρά χορτοφαγική διατροφή ήταν επαρκής και δεν το πήρα απόφαση μέχρι το 2014 που αποφάσισα να συμμετέχω σε ένα ποδηλατικό ταξίδι στα νότια Βαλκάνια διάρκειας δυόμιση μηνών με συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο. Ο τρόπος ζωής ήταν συλλογικός και μαγειρεύαμε μόνο βίγκαν φαγητό για να μην αποκλείουμε κάποιο άτομο που είναι βίγκαν. Αφού κατάφερα να ποδηλατήσω περίπου 2.500 χιλιόμετρα τρώγοντας μόνο βίγκαν φαγητό πείστηκα ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα ως βίγκαν και δεν υπήρχε πλέον καμία δικαιολογία που να με σταματάει από το να εφαρμόσω αυτό που πιστεύω.

Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα ήθελες να ξέρει κάποιος μη vegan για τον βιγκανισμό;

Ότι δεν είναι κάτι ακραίο. Το ότι θεωρούμε ακραίο το να επιλέγεις μια αναίμακτη διατροφή, ενώ φυσιολογικό το να σουβλίζουμε αρνιά ή το να πίνουμε γάλα άλλων ειδών είναι ξεκάθαρα συνέπεια των κοινωνικών συνθηκών και συμβάσεων με τις οποίες έχουμε μεγαλώσει και γαλουχηθεί. Για αυτό τον λόγο μας φαίνεται εξίσου ακραίο το ότι σε κάποιες χώρες της Ασίας κάνουν φεστιβάλ με κρέας σκύλου και τρώνε ψητές ταραντούλες, ότι στον Καναδά σκοτώνουν τις φώκιες με ρόπαλα ή ότι στα νησιά Φερόες έχουν έθιμο το να σφάζουν φάλαινες. Πρέπει να αναθεωρήσουμε το τι θεωρούμε φυσιολογικό και γιατί.

Είναι μύθος ή αλήθεια πως ο βιγκανισμός στην πράξη κοστίζει οικονομικά περισσότερο από την συμβατική καθημερινότητα (διατροφή, προϊόντα); 

Μπορώ να σας διαβεβαιώσω απόλυτα ότι αυτό όχι μόνο δεν ισχύει, αλλά μάλιστα ισχύει το αντίθετο. Τον πρώτο χρόνο που έγινα vegan και δεν έτρωγα καθόλου επεξεργασμένες τροφές αλλά μια ποικιλία λαχανικών και φρούτων εποχής, οσπρίων, δημητριακών και σπόρων και ξηρών καρπών και ξόδευα πολύ λιγότερα χρήματα από ό,τι πριν. Επίσης θυμάμαι ότι και πριν τα πιο ακριβά προϊόντα στο καλάθι μου ήταν τα ζωικά. Αν δεν καταναλώνεις σε καθημερινή βάση φυτικές εναλλακτικές, όπως φυτικά γάλατα και γιαούρτια ή τόφου, vegan αλλαντικά κ.τ.λ., το κόστος είναι πολύ πιο χαμηλό. Επίσης αν έχεις την διάθεση μπορείς να φτιάξεις πολλές από αυτές τις τροφές μόνη ή μόνος στο σπίτι με πολύ μικρότερο κόστος, π.χ. το φυτικό γάλα γίνεται πολύ εύκολα και οικονομικά και με μεγάλη ποικιλία επιλογών σε γεύσεις και συνδυασμούς. 

Είναι εύκολο να διατηρήσεις μία ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή ως vegan; Συμπεριλαμβανομένων όλων των ιχνοστοιχείων – βιταμινών κλπ. που -ως μύθος τουλάχιστον- ακούγεται συχνά πως οι vegans “θυσιάζουν” ακολουθώντας την φιλοσοφία τους; 

Πλέον υπάρχει πληθώρα επιστημονικών πηγών και ερευνών από παγκόσμιους διατροφολογικούς και ιατρικούς οργανισμούς που επιβεβαιώνουν ότι όχι μόνο η αυστηρά φυτοφαγική διατροφή είναι κατάλληλη για όλες τις ηλικίες και τα στάδια ζωής, αλλά είναι και η μόνη που μπορεί να αναστρέψει ασθένειες που συγκαταλέγονται στις τοπ 10 αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Μια φυτική διατροφή βασισμένη σε μια ποικιλία ανεπεξέργαστων τροφών όπως ανέφερα και παραπάνω είναι απόλυτα επαρκής και πολύ πιο υγιεινή από την μέση δυτική διατροφή που δεν προσφέρει καμία διασφάλιση ότι παίρνει κανείς όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται. Δεν είναι τυχαίο ότι και όσα άτομα τρώνε ζωικά έχουν πάλι ελλείψεις π.χ σε σίδηρο ή β12. Πολλές φορές μάλιστα τα ζωικά τρόφιμα είναι που εμποδίζουν την σωστή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών όπως στην περίπτωση του γάλακτος και του ασβεστίου που ενώ η προπαγάνδα των γαλακτοβιομηχανιών μας λέει ότι χτίζει γερά κόκαλα στην πραγματικότητα μας κάνει να χάνουμε ασβέστιο. Επίσης πολλές ελλείψεις οφείλονται στον αστικοποιημένο και αποστειρωμένο τρόπο ζωής μας και για αυτό επηρεάζουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού ασχέτως διατροφής όπως η έλλειψη σε βιταμίνες Β12 και D που συνιστώνται σαν συμπλήρωμα από τους γιατρούς σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Προσωπικά έχω διαπιστώσει μέσω εξετάσεων ότι ο σίδηρος και το ασβέστιο μου έχουν ανέβει από πριν γίνω vegan και επίσης η απομάκρυνση των ζωικών τροφίμων από την διατροφή μου είχε πολύ θετικές επιπτώσεις στο χρόνια πρόβλημα πολυκυστικών ωοθηκών που αντιμετώπιζα και πλέον ο έμμηνος κύκλος μου είναι ομαλός και σταθερός. Τον συσχετισμό αυτό έχει επιβεβαιώσει και η γυναικολόγος μου παραδεχόμενη τη σύνδεση της κατανάλωσης των ορμονών που περιέχονται στα ζωικά και κυρίως τα γαλακτοκομικά με τις ορμονικές διαταραχές που αντιμετωπίζουν πολλές γυναίκες. 

Πέραν της διατροφής, τι άλλο αλλάζει στην ζωή ενός vegan στη λογική του ακτιβισμού;

Από πριν πάρω την απόφαση να αλλάξω τρόπο ζωής αποκλείοντας την εκμετάλλευση ζώων και τη χρήση ζωικών προϊόντων ασχολούμουν με κοινωνικά ζητήματα που θεωρούσα σημαντικά και συμμετείχα με διάφορους τρόπους σε ομάδες και ελευθεριακούς χώρους. Αυτό που άλλαξε περισσότερο για εμένα ήταν το ότι έβρισκα πολύ λυπηρό και σχεδόν ακατανόητο άτομα που βρίσκονται σε τέτοιους χώρους και ασπάζονται ιδέες όπως η ελευθερία και η αυτοδιάθεση να συνεχίζουν να χρησιμοποιούν και να καταναλώνουν ζώα και να αρνούνται να κάνουν τη σύνδεση και την εφαρμογή της θεωρίας στην πράξη. Βέβαια ο καθένας και η καθεμία θέλει το χρόνο του αρκεί να υπάρχει διάθεση να ανοίξουμε τα μάτια μας, να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια και να κοιτάξουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη.

Είναι στίγμα το ότι οι vegans γίνονται έντονα επικριτικοί απέναντι στους κρεατοφάγους ή έχει κάποια βάση;

Θεωρώ ότι το να μην είσαι επικριτικός για έναν vegan απέναντι σε έναν κρεατοφάγο είναι το ίδιο δύσκολο όσο για έναν αντιρατσιστή να μην είναι επικριτικός απέναντι σε έναν ναζί ή έναν φεμινιστή απέναντι σε έναν σεξιστή. Είναι δύσκολο να βλέπεις ένα άτομο να καταπιέζει και στην κυριολεξία να κατασπαράζει άτομα άλλου είδους που εσύ θεωρείς ότι έχουν ισάξιο δικαίωμα στην ζωή και την ελευθερία χωρίς να αντιδράς σε αυτό. Είναι πολύ δύσκολο συναισθηματικά για έναν vegan να ζει σε έναν κόσμο που συστηματικά εκμεταλλεύεται και αντικειμενοποιεί τα ζώα και ακόμη πιο δύσκολο να διατηρεί την ηρεμία και την ψυχραιμία του μέσα σε μια κακοποιητική καθημερινότητα.

Επηρεάζει ο βιγκανισμός την κοινωνική σου ζωή ή την δουλειά σου;

Προσωπικά βρίσκω δύσκολο το να συνευρεθώ σε ένα τραπέζι με άτομα που τρώνε ζώα και για αυτό και δεν το κάνω. Τα περισσότερα άτομα που κάνω παρέα εξάλλου είναι vegan, χορτοφάγοι ή έστω θετικά προσκείμενοι στον vegan τρόπο ζωής. Επίσης ο βιγκανισμός είναι ευκαιρία να γνωρίσεις καινούργια άτομα που συχνά μοιράζεσαι παρόμοιες αξίες. Για εμένα είναι πολύ σημαντικό το να συμβαδίζει ο τρόπος με τον οποίο βιοπορίζομαι με τις αξίες μου και πάντα το επεδίωκα αυτό. Είχα ασχοληθεί ερασιτεχνικά με την vegan μαγειρική και αργότερα δούλεψα στον πρώτο αποκλειστικά vegan εστιατόριο που άνοιξε στην Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 2017, το Elephant the Room.

Μετά τη σχετικά σύντομη πορεία μου εκεί αποφάσισα να συνδυάσω το άλλο πάθος μου που είναι ο zero waste τρόπος ζωής και η προστασία του περιβάλλοντος με το αντικείμενο των σπουδών μου που είναι το σχέδιο μόδας και να ξεκινήσω τη δική μου εταιρεία, το Wasteless Design, που παράγει επαναχρησιμοποιήσιμα υφασμάτινα προϊόντα όπως οι υφασμάτινες σερβιέτες και οι πάνινες τσάντες. Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιώ είναι κατά βάση φυτικές, βιολογικής καλλιέργειας και φυσικά χωρίς πειράματα σε ζώα και έχουν παραχθεί με όσο γίνεται πιο οικολογικό και ηθικό τρόπο. Εύχομαι σε όλους τους vegan να μπορούν να συνδυάσουν την vegan ηθική με την εργασία τους γιατί είναι σημαντικό κομμάτι της ζωής μας που απορροφά αρκετή ενέργεια και χρόνο και η λειτουργία σε ένα μη vegan περιβάλλον είναι επίπονη για εμάς.

---

*Οι παραπάνω απαντήσεις αποτελούν προσωπικές απόψεις των συνεντευξιαζόμενων.