Άννα Κοκκίνου: «Στη χώρα μας υστερούμε σε παιδεία και δεν ασχολείται κανείς πραγματικά»

Το έργο που ανέβηκε στο θέατρο Σφενδόνη τον περασμένο Δεκέμβρη σε ερμηνεία και σκηνοθεσία της Άννας Κοκκίνου, έρχεται στη Θεσσαλονίκη, στο θέατρο Αυλαία, για λίγες παραστάσεις από 15 μέχρι 19 Φεβρουαρίου.

Ο Αφανισμός, το τελευταίο μυθιστόρημα του Τόμας Μπέρνχαρντ, ίσως εξαιτίας της ανελέητης σκληρότητάς του που εξωθείται στα άκρα, είναι σαν πνευματική διαθήκη που ο συγγραφέας αφήνει πίσω του. Στις μέρες μας ιδιαίτερα ακούγεται προφητικός ο λόγος του που μοιάζει γι’ αυτόν θέμα ζωής και θανάτου.

Η σπουδαία ηθοποιός Άννα Κοκκίνου, “δούλεψε” πάνω στον Μπέρνχαρντ και στο τελευταίο του μυθιστόρημα, τον «Αφανισμό», όλο το διάστημα της πανδημίας, κρατώντας την μακριά από τη σκηνή για καιρό.

Ο χρόνος του μυθιστορήματος του Αφανισμού είναι ο χρόνος που κυλάει ανάμεσα στην είδηση του θανάτου  και στην κηδεία των τριών νεκρών. Το χρόνο αυτό καταλαμβάνει ένας γιγαντιαίος μονόλογος γεμάτος αντιφάσεις, πληγές και τραύματα που ανοίγουν σε μια λιτανεία ενθυμήσεων. Ό,τι ψευτίζει και παραμορφώνει τον άνθρωπο ή την ιδέα που ο ίδιος έχει για τον κόσμο θα εξουδετερωθεί, θα εκμηδενιστεί — θα οδηγηθεί στον πλήρη αφανισμό.

Από την πρώτη στιγμή της επικοινωνίας μας, μιλάω με έναν εξαιρετικά ευγενικό άνθρωπο και έναν καλλιτέχνη που περιμένει με αγωνία να μιλήσει για το θέατρο που αγαπάει και το καινούριο της έργο που αγωνιά (ακόμα) για κάθε πρεμιέρα της. Όπως αυτή που θα κάνει σε λίγες μέρες στη Θεσσαλονίκη και μου τα αποκαλύπτει όλα στη συζήτηση μας

Μαθαίνω πως δουλέψατε τρία χρόνια τον «Αφανισμό» μέχρι να τον παρουσιάσετε. Πώς ήταν αυτά τα χρόνια;

Ισχύει αυτό, τον δούλεψα όλη εκείνη την περίοδο, αλλά κράτησε τόσο λόγω των lockdown, όχι για άλλον λόγο. Ήταν μία πάρα πολύ δύσκολη περίοδος εκείνη. Πρέπει να σας πω πως όλα αυτά που προκάλεσε ο covid τότε, δεν έχουν φύγει ακόμα. Κι αυτό φαντάζομαι ότι θα συμβαίνει και σε πολλούς άλλους ακόμα. Γι’ αυτό προσέχω πολύ

Τι σας τράβηξε σε αυτό το έργο;

Πρώτα απ’ όλα ο συγγραφέας. Πρόκειται για τεράστιο συγγραφέα. Επίσης, η εμμονή του με τον άνθρωπο. Η τρομερή έννοια του για τον άνθρωπο. Επίσης, η απίστευτη τέχνη του στο γράψιμο. Αυτό βέβαια δεν αποκαλύπτεται ποτέ ολόκληρο αλλά είναι κάτι με το οποίο ασχολούμαι πολύ και βέβαια όλα αυτά μπαίνει ένας τίτλος, πώς γίνονται όλα αυτά θέατρο. Έχει ένα τεράστιο ενδιαφέρον, είναι μια fτεράστια πρόκληση κι αυτό ενδιαφέρει γιατί είναι μία αφορμή, μια δυνατότητα να δει κάποιος τη λειτουργία του θεάτρου. Αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει πάνω από όλα. Κι αυτό είναι το σπουδαίο σε αυτά τα μεγάλα λογοτεχνικά κείμενα. Στην πρώτη μισή σελίδα του βιβλίου ξέρετε, λέει τα πάντα. Ο ήρωας λαμβάνει ένα τηλεγράφημα από τις αδερφές του, ότι οι γονείς και ο αδερφός σκοτώθηκαν σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Από εκεί ξεκινάει όλη η ιστορία

Έχει αλλάξει αυτή η λειτουργία στα χρόνια ή παραμένει ίδια;

Όλο και κάτι γίνεται. Δεν θα έλεγα ότι αλλάζει, θα έλεγα τη λέξη πλουτίζεται. Τη βλέπει κάποιος κι από άλλες πλευρές και μέσα σε αυτό μπαίνει και η ματιά της ζωής. Είναι άλλωστε κάτι ζωντανό και δεν γίνεται να μη μπει η κάθε εποχή μέσα της. Κι όταν δεν μπαίνει, φαίνεται η απουσία της.

Τι είναι ο «αφανισμός» για τον ήρωα σας, τον Μουράου, και τι είναι για εσάς;

Είναι να φτάσει τα θέματα που τον έχουν απασχολήσει σε όλη του τη ζωή, όσο επώδυνα και σημαντικά κι αν είναι, να τα δει στο βάθος τους. Να τα δει γυμνά. Γιατί πρέπει να λυτρωθεί από αυτά και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό, είναι να τα δει, να τα αντιμετωπίσει. Βλέποντας τα, αφανίζει το πρόβλημα. Αφανίζεται ο πόνος. Φεύγει το κακό και γίνεται καλό. Υπάρχει κάτι το οποίο, βλέποντας κάτι άλλα την περασμένη εβδομάδα, μου έκανε τρομερή εντύπωση. Έχω ένα καταπληκτικό λεξικό συμβόλων. Το έχω χρόνια και το έχω κάνει «φύλλο και φτερό». Μου αρέσει εκεί μέσα, είχα βρει έναν δικό μου τρόπο να εξηγώ τα σύμβολα. Ψάχνοντας λοιπόν μία μέρα το λήμμα «κακό», είδα ότι το κακό, όπως έλεγε εκεί, όταν μπορέσει να αναγνωρίσει τον εαυτό του, πεθαίνει. Αυτό ακριβώς είναι ο αφανισμός. Προσπαθεί να αφανίσει κάτι κακό ο άνθρωπος αυτός. Αυτό ξέρετε είναι και η βάση της ψυχανάλυσης. Ή αυτό που έλεγε ο Φρόυντ, όταν σας συμβαίνει κάτι, γράφετε. Γιατί, βλέποντας τα και καθώς τα γράφουμε, απαλλασσόμαστε από αυτά. Που σημαίνει, αφανίζεται το θέμα. Διαλύεται.

Υπάρχουν ανοιχτοί λογαριασμοί που βρίσκει ευκαιρία ο ήρωας να τους κλείσει. Εσείς είχατε τέτοιους στη ζωή σας; Έκλεισαν;

Είχα και έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Οποιοσδήποτε άνθρωπος αλλά κυρίως ένας καλλιτέχνης έχει πάντα. Από εκεί τροφοδοτείται και η δουλειά του. Η τέχνη του.

Νιώθω πάντως πως σκέφτεστε συνέχεια το θέατρο. Πάντα τα τωρινά και τα επόμενα

Έτσι είναι και για να πω την αλήθεια, θα ήθελα να είναι και περισσότερο. Κακώς το λέω, αλλά θα ήθελα να μη γνωρίζω τα πρακτικά ζητήματα. Αλλά γίνεται; Σε αυτά οφείλονται πολλά πράγματα. Γιατί οφείλω και μεγάλους καημούς σε αυτό το πράγμα και αυτό προτείνει. Αρκεί βέβαια να μη μας φάνε αυτά.

Έχετε αγωνιστεί πολύ για να διεκδικήσετε αυτά που αγαπάτε και το ξέρουμε αυτό με όσα έγιναν για το Θέατρο Σφενδόνη. Είστε σε όλα το ίδιο τολμηρή και δυναμική;

Τώρα να δείτε. Τώρα είναι ο πιο κρίσιμος αγώνας. Μέσα από τέτοια καταλαβαίνει ο άνθρωπος πράγματα για τον εαυτό του.

Περνάμε μία εποχή που οι τέχνες διώκονται – έτσι νιώθω εγώ – Γιατί γίνεται αυτό τόσο έντονα τα τελευταία χρόνια;

Αυτό με τα πτυχία είναι πολύ βαθύ θέμα. Καταλαβαίνει κανείς πολλά πράγματα για την παιδεία στην Ελλάδα. Η παιδεία ξέρετε, είναι κάτι πολύ βασικό κι ας είναι κάτι δύσκολο. Στη χώρα μας υστερούμε φριχτά σε παιδεία και δεν ασχολείται και κανείς με αυτό πραγματικά. Όλο προσπαθούμε να βρούμε αιτίες και δεν αγγίζουμε τη βασική.

Υπάρχουν σήμερα στοιχεία στην κοινωνία που «αφανίζονται»;

Υπάρχει μία τάση και αυτό έχει σχέση με την εποχή. Ασυνείδητα ή και συνειδητά, δε ξέρω, το έχει εισπράξει ο κόσμος αλλά πιστεύω ότι δε γίνεται σε βάθος καθόλου. Είναι η ανάγκη να βγουν πράγματα στο φως. Αλλά νομίζω δε γίνεται σε βάθος.  Δεν είναι και λίγο ότι γίνεται κι αυτό, αλλά γίνεται σπασμωδικά. Δεν γίνεται με σκέψη, με συλλογισμό και νομίζω δεν πραγματοποιείται.  Δηλαδή για να το δώσω να το καταλάβετε καλύτερα, αντιδρώ σε κάτι που γίνεται, αλλά αντιδρώ χωρίς ολοκληρωμένη σκέψη ή δεν το εμβαθύνω. Γιατί, αν εμβαθύνεις τη σκέψη, οι δυνάμεις σου εκατονταπλασιάζονται. Μετά είσαι πανέτοιμος να αντιμετωπίσεις ό,τι έρθει.

Τι σας έκανε να επιλέξετε το θέατρο, όταν μάλιστα λένε πως είστε αρκετά εσωστρεφής ως άνθρωπος;

Είμαι εσωστρεφής αλλά είμαι και εξωστρεφής. Τώρα που μιλάμε, σας φαίνομαι εσωστρεφής; Απλώς ίσως να λένε εσωστρέφεια για έναν άνθρωπο σας εμένα ότι δεν ανακατεύεται με πολλά πράγματα συνέχεια, ότι προσέχει, ότι δεν βγαίνει να μιλήσει χωρίς λόγο

Έχετε αγωνία για κάθε έργο που παρουσιάζετε;

Είναι μέσα στη φύση του καλλιτέχνη αυτό. Έχω ας πούμε τώρα μεγάλη αγωνία να δω πώς θα ταιριάξει η παράσταση στο Θέατρο Αυλαία, γιατί για να καταλάβετε, στην Αθήνα οι θεατές κάθονται και από τις δύο πλευρές και η σκηνή είναι στη μέση. Αγωνίες λοιπόν θα έχω πάντα για κάθε νέα παράσταση. Δε νομίζω να μπορεί γενικά κανείς να το αποβάλει αυτό. Είναι σαν να μου λέτε ότι μπορεί κανείς να ερωτευτεί ξανά και μετά μπορεί να ερωτευτεί ξανά και ξανά πάλι. Συμβαίνει συνέχεια αυτό. Σκεφτείτε λοιπόν, να γίνεται αυτό, να ερωτεύεται κάποιος χωρίς καρδιοχτύπι. Υπάρχει αυτό; Κι αν υπάρχει, δεν θα είναι έρωτας.

Πόσο δύσκολο είναι ένας ηθοποιός να σκηνοθετεί και ειδικά τον εαυτό του;

Έχει τη δυσκολία του. Πρέπει να μπορείς να είσαι και μέσα και έξω. Αυτό σου μαθαίνει και πράγματα. Επίσης, κάτι που με στεναχωρεί μάλιστα πολλές φορές είναι ότι αν θέλω να αφοσιωθώ εντελώς στον ρόλο και έχω τελικά την έγνοια της παράστασης. Όπως ακριβώς και το αντίθετο. Από την άλλη, είναι κάτι σύνθετο που αναδεικνύει αυτόν τον συνδυασμό κι αυτό με ευχαριστεί πολύ. Ανοίγει το μυαλό.

Πώς θέλετε να φεύγουν οι θεατές από τον «Αφανισμό»;

Να τους αρέσει πάρα πολύ. Αυτό με ευχαριστεί πολύ. Είναι παράσταση ξέρετε που αρέσει και ήταν μία έκπληξη για μένα επειδή είναι δύσκολα αυτά που λέει, είναι σκληρά. Μου έχει κάνει εντύπωση που τα ακούνε και τα δέχονται. Με χαροποιεί πολύ αυτό.

Μπορεί κάποια στιγμή ένας ηθοποιός να πει ότι ξέρει τι θέλει το κοινό;

Χονδρικά μπορεί να το ξέρει κανείς. Αλλά, εξαρτάται ποιος είναι αυτός ο ηθοποιός και τι είναι αυτό που θέλει να δίνει στο κοινό. Για να το πει αυτό. Οπωσδήποτε μια κωμωδία πάντα μας ευχαριστεί ας πούμε. Όμως, να, αυτό το σκληρό και ακραίο έργο, εγώ είχα αγωνία αν θα το δεχτεί το κοινό ή όχι. Οπότε να μια περίπτωση που δεν ήξερα.

Οπότε πώς επιλέγετε εσείς ένα έργο;

Πρώτα επειδή μου να αρέσει εμένα και μετά, σκέφτομαι γιατί να πρέπει αυτό το έργο να το δει το κοινό. Γιατί να διασχίσει μία δύσκολη πόλη όπως είναι η Αθήνα για να έρθει να δει αυτό το έργο. Πρέπει να έχει λόγους. Κι αυτό πάντα φωτίζει το τι θέλεις εσύ να κάνεις μέσα από το έργο. Δεν είναι δηλαδή αρκετό το μου αρέσει και το κάνω.

*Ο “Αφανισμός” με την Άννα Κοκκίνου στο Θέατρο Αυλαία, Θεσσαλονίκη | 15-19 Φεβρουαρίου 2023 | Ημέρες & ώρες παραστάσεων: Τετάρτη έως Σάββατο στις 21:00, Κυριακή στις 19:30 | Εισιτήρια: 17€ κανονικό, 13€ φοιτητικό, ανέργων, ΑμεΑ | Διάρκεια: 120 λεπτά