Αντιμέτωποι με τον Φόβο

Η Έλενα Πέγκα, μας μυεί στα κείμενα του Στέφαν Τσβάιχ μεταφέροντας επί σκηνής σε δική της μετάφραση, διασκευή και σκηνοθεσία τη νουβέλα, «Ο Φόβος». Ο Στέφαν Τσβάιχ, αριστουργηματικός ψυχογράφος, αναλύει το φόβο άλλοτε ως ανθρώπινο και άλλοτε ως κοινωνικό κατασκεύασμα μιας άκρως συντηρητικής κοινωνίας. Σήμερα, εκατό χρόνια μετά ερχόμαστε αντιμέτωποι με τους ίδιους φόβους.

“Μικρή ή μεγάλη, η τιμωρία είναι πάντα καλύτερη από το αβέβαιο, το ατελείωτο μαρτύριο του φόβου.” Σ. Τσβάιχ

Της αποδίδουν χαρακτηρισμούς όπως, «ανατρεπτική», «νεωτεριστική», όταν αναφέρονται στη σκηνοθετική της δουλειά.««Ο/η σκηνοθέτης οφείλει να έχει μια θέση, μια άποψη σχετικά με το έργο που σκηνοθετεί. Γιατί επιλέγει τώρα αυτό το έργο και όχι κάποιο άλλο; Τι τον συγκινεί; Πέρα από την σχέση του με το έργο, η δουλειά του σκηνοθέτη είναι και πρακτική, ο σκηνοθέτης οφείλει να προτείνει έναν τρόπο δουλειάς στους συνεργάτες του και στους ηθοποιούς. Παρόλο που το θέατρο είναι ένα πανάρχαιο είδος τέχνης, ανανεώνεται και εξελίσσεται μέσα στην Ιστορία και τον χρόνο.  Ανανεώνεται μέσα από ρήξεις με το παρελθόν και με νέες προσεγγίσεις. Θαυμάζω τους σκηνοθέτες που έχουν καταθέσει ρηξικέλευθες προτάσεις πάνω στη σκηνική πράξη, που είναι τολμηροί και οραματιστές και που άνοιξαν δρόμους.  Πολύ μικρή είχα δει την «Αντιγόνη» σε μια τελείως αντισυμβατική εκδοχή από το πρωτοποριακό αμερικάνικο Living Theater.  Παρόλο που ήμουν πολύ μικρή, είχα νιώσει την ξεχωριστή δύναμη εκείνης της παράστασης και την είχα θαυμάσει.  Στην δουλειά μου με ενδιαφέρουν οι δυναμικές των σωμάτων στην σκηνή, η αντιπαράθεση λόγου και κίνησης στον χώρο και στον χρόνο.»

Η συστολή- φόβος είναι ένα συναίσθημα που συνοδεύει αυτούς που καταπιάνονται με κείμενα, όπως αυτό του Στέφαν Τσβάιχ. «Πάντα υπάρχει φόβος όταν καταπιάνομαι με κάτι καινούργιο.  Ο Τσβάιχ δεν έγραψε θέατρο. Η νουβέλα είναι ένα κομψοτέχνημα ψυχολογικής ανάλυσης χαρακτήρων, αλλά και συμπεριφορών και συναισθημάτων.  Είναι γνωστό πως ο Τσβάιχ ήταν φίλος του Φρόυντ και πως ο Τσβάιχ γνώριζε και είχε επηρεαστεί από τις καινοτόμες θεωρίες του. Διαβάζοντας  το Φόβο  ήταν η έντονη σωματικότητα που απέπνεε το κείμενο που μου ενέπνευσε την μεταφορά του στη σκηνή. Η πρόκληση να εκφραστούν οι αποχρώσεις των συναισθημάτων και τα πάσχοντα σώματα. Η ανάγκη, ο λόγος να γίνει χειρονομία, βλέματα, κίνηση, να σωματοποιηθεί η σταδιακή καταβύθιση στην απόγνωση, στην αγωνία, στο παραλήρημα, έως θανάτου. Να ζωντανέψει με σημερινούς όρους το σώμα, η χειρονομία, το βλέμμα, οι βαθύτεροι υπαρξιακοι φόβοι κάνοντας αυτό το μάλλον παρωχημένο θέμα της συζυγικής απιστίας μέσα στις συμβάσεις εκείνης της εποχής τόσο σημερινό, αληθινό και αποκαλυπτικό.»

Η ειδοποιός διαφορά μετάφρασης και διασκευής και η συνύπαρξη και των δυο. «Ο «Φόβος» είναι μια νουβέλα του Τσβάιχ γραμμένη στα γερμανικά.  Η μετάφραση είναι η μεταφορά της νουβέλας στην ελληνική γλώσσα.  Η διασκευή είναι η μεταφορά της νουβέλας στη σκηνή, δηλαδή η μετατροπή του πεζογραφήματος σε θεατρικό έργο.»

Τα στάδια πριν τη σκηνοθεσία. «Η μετάφραση της νουβέλας είναι το στάδιο που εξικοιώνομαι με τον συγγραφέα και τις προθέσεις του και εξερευνώ τον κόσμο του.  Μετά ακολουθεί το στάδιο της δραματοποίησης της νουβέλας, η μεταφορά του σε θεατρικό έργο.  Και στο τέλος η σκηνοθεσία.»

Ο φόβος ως ανθρώπινο αλλά και ως κατασκευασμένο συναίσθημα.«Ο φόβος είναι ένστικτο αυτοσυντήρισης, επιβίωσης.  Φοβόμαστε τον κίνδυνο, τους σεισμούς, τα φίδια, τον πόνο, τον θάνατο.  Αλλά υπάρχουν φόβοι που μπορεί και να εχουν κατασκευαστεί. Ο φόβος της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού, της ανεπάρκειας, της διαφορετικότητας, της μη συγχώρεσης, της μη αποδοχής. Οι κοινωνίες μας καλλιεργούν διάφορους φόβους και μαζί και απαγορεύσεις.»

Το έργο είναι γραμμένο στην κοινωνία της Βιέννης το 1913 που καλλιεργούσε την άρνηση ενστίκτων. Εκατό χρόνια μετά παρατηρούμε τις κοινωνίες να παραμένουν συντηρητικές ή να κάνουν στροφή σε έναν άκρατο συντηρητισμό. «Νομίζω πως εκατό χρόνια μετά οι κοινωνίες των ελληνικών πόλεων παραμένουν συντηρητικές, ίσως όχι όσο η κοινωνία της Βιέννης του 1913, παρόλο που η Βιέννη τότε ήταν μία από τις πιό κοσμοπολίτικες πόλεις της Ευρώπης με 2 εκατομύρια πληθυσμό.  Έχουμε μεγάλη διαδρομή να κάνουμε έως την απελευθέρωση, την κοινωνική και την προσωπική.  Δυστυχώς οι κοινωνίες μας καλλιεργούν τον φόβο της αλήθειας». 

Η τιμωρία, κατά Τσβάιχ, είναι καλύτερη από το φόβο, ο φόβος όμως φαντάζει ως η μεγαλύτερη τιμωρία.«Ναι, το να φοβάται κάποιος και να τυρανιέται από τον φόβο και να τελεί μέσα από τον φόβο είναι η μεγαλύτερη τιμωρία.  Συμφωνώ με τον Τσβάιχ. Και θυμάμαι και έναν στίχο της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρούκ που λέει «χρωστάω την σοφία μου στο φόβο».

Το έργο μεταφέρεται από την σκηνή του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας στη Θεσσαλονίκη και μετά στην Αθήνα. «Στην Καλαμάτα άρεσε πολύ η παράσταση.  Παρόλο που ο κόσμος εκεί δεν είχε ξαναδεί δουλειά μου, ούτε και είχε ξαναδεί τους συγκεκριμένους ηθοποιούς στη σκηνή αγκάλιασε αυτή την παράσταση και την συζήτησε και κάποιοι μας είπαν πως ήταν η καλύτερη παράσταση των τελευταίων 30 χρόνων που είδαν στο ΔΗΠΕΘΕ.» 

Η Έλενα Πέγκα, έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε πολλά Φεστιβάλ στο εξωτερικό. Ήταν υπότροφος στην Μπιενάλε της Βόννης το 1998, στο TheaterTreffen στο Βερολίνο το 2001, και στο IMEC στην Καέν της Γαλλίας το 2014. Έχει συνεργαστεί για δύο χρονιές με το Kitchen Center for Performing Arts της Νέας Υόρκης και τη βραβευμένη χορογράφο RoseAnne Spradlin το 1996 & 1997. Επίσης, έχει συνεργαστεί με το Menagerie Theatre του Cambridge της Αγγλίας το 2005 & 2011.

Το ελληνικό θέατρο εν ελλείψει κ εν αφθονία.«Το ελληνικό θέατρο διαθέτει ζωντάνια, αλλά και αναρχία, γίνονται εκατοντάδες παραστάσεις τον χρόνο και εκατοντάδες άνθρωποι τις βλέπουν σε διάφορους χώρους και από διάφορα σχήματα και προβάλλονται όλα σχεδόν με τον ίδιο τρόπο. Αυτή την στιγμή λείπουν τα χρήματα, αλλά νομίζω πως λείπει και ένα σύστημα σοβαρής αξιολόγησης. Κάτι άλλο προβληματικό είναι πως συχνά οι άνθρωποι που το υπηρετούν είναι αναγκασμένοι να κάνουν πολλές δουλειές ταυτόχρονα και αυτό δημιουργεί μια διάσπαση προσοχής και έλλειψη εμβάθυνσης.» 

To Φεβρουάριο του 2015 ανέλαβε καλλιτεχνική διευθύντρια της Καλαμάτας, Υποψήφιας Πόλης για Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα. «Άτυπα φέτος ανέλαβα το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας καθώς έχω την Καλλιτεχνική Διεύθυνση της Υποψηφιότητας της Καλαμάτας για Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021.  Είναι ένα ιστορικό ΔΗΠΕΘΕ από τα πρώτα που δημιουργήθηκαν και στόχος μου ήταν ένα εξωστρεφές πρόγραμμα υψηλής ποιότητας που θα δίνει και το στίγμα για τα μελλοντικά σχέδια της Καλαμάτας να αναδυθεί πολιτιστικά και να συνομιλήσει με την υπόλοιπη Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη.  Έτσι, φέτος οι δύο παραγωγές του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας είναι συμπαραγωγές με τον Γιώργο Λυκιαρδόπολο από την Αθήνα που έχει την εμπειρία και την ικανότητα να τις οργανώσει άψογα.  Ο «Φόβος» θα παιχτεί εκτός από την Καλαμάτα στη Θεσσαλονίκη, Καβάλα και Αθήνα και το παιδικό «Η Ωραιότερη Ιστορία του Κόσμου» θα το σκηνοθετήσει ο ταλαντούχος Βασίλης Μαυρογεωργίου.

Δείτε πληροφορίες για την παράσταση εδώ