Φίλιππος Τσιτσόπουλος: Ζωγραφική, installation και performance κόντρα στην «προκάτ» ευτυχία

Τον διεθνώς καταξιωμένο εικαστικό Φίλιππο Τσιτσόπουλο φιλοξενεί η Γκαλερί Λόλα Νικολάου, από τις 7 έως τις 28 Σεπτεμβρίου, σε μία έκθεση-σχόλιο πάνω στη δικτατορία της επιβεβλημένης ευτυχίας.

Συγκλονιστική performance -ο καλλιτέχνης στα εγκαίνια συνομίλησε live με τα βίντεο σ’ έναν μονόλογο/διάλεξη πάνω στο θέατρο, τη φιλοσοφία και τη θνησιμότητα φορώντας μάσκες από ζωντανά υλικά- και μια video installation σε τρεις οθόνες, όπου προβάλλονται βίντεο που γύρισε στον κήπο του στο Λονδίνο, κατά τη διάρκεια της καραντίνας.

Χρησιμοποιώντας τρεις διαφορετικούς Άμλετ -του Σαίξπηρ, του Μάρκ Τουέιν και του Χάινερ Μίλερ- σε μια αλληγορία, τονίζει τη «δυστοπική εποχή των ερειπίων που διανύουμε».

Γεννημένος στην Αθήνα, σπουδάζει στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης στο Α.Π.Θ. και ολοκληρώνει το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης. Εκφράζεται μέσα από τη ζωγραφική, την ψηφιακή τέχνη, το βίντεο θεάτρου και τις installations, ενώ εργάζεται και στον τομέα του διαδραστικού, βιωματικού θεάτρου, από το 1990. Καθώς ζει και δραστηριοποιείται για χρόνια στο Λονδίνο και τη Μαδρίτη, οι εγκαταστάσεις του παρουσιάζονται σε σημαντικούς εκθεσιακούς και θεατρικούς χώρους της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Χρησιμοποιώντας περίτεχνα κατασκευασμένες μάσκες ως μορφή προστασίας, μεταμφίεσης, ταυτότητας, αποξένωσης και ανθεκτικότητας, εξερευνά την αυθεντική ταυτότητα απέναντι στην επιτελεσμένη και το πώς μπορούμε να φέρουμε κοντά τον εσωτερικευμένο αυθεντικό εαυτό στον εξωτερικό κατασκευασμένο. Απώτερος στόχος του, να στηλιτεύσει τα κοινωνικά κατασκευασμένα πρότυπα συμπεριφοράς και τις δομές εξουσίας στις οποίες ζούμε και διαιωνίζουμε.

Ο ίδιος αναπτύσσει τη σκέψη του με την ιδιαίτερο λόγο του -μεστό από αλληγορίες και νοήματα- με τον οποίο πάντα εκφράζεται.

«Ενάντια στην Ευτυχιοκρατία», λοιπόν. Πείτε μου δυο λόγια για το τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με την «επιβεβλημένη ευτυχία». Τι επιθυμείτε να μείνει στον θεατή του έργου σας;

«Η επιταγή της ευτυχίας υπαγορεύει τη συμπεριφορά και την κατεύθυνση της ζωής μας. Δεν υπάρχει διαφυγή από την τυραννία της θετικότητας. Ο Τίτος Πατρίκιος διαλαλούσε το δικαίωμα του για τη μη κατάργηση της μοναξιάς, επαναπροσδιορισμό της ευτυχίας μέσα απ’ το δράμα της ύπαρξης της. Είκοσι εννέα ειδικοί της ευτυχίας δε θα συνιστούσαν ποτέ Μάκμπεθ, ούτε Χάινερ Μίλερ, ούτε σχέδια βασισμένα στους μώλωπες που αφήνουν οι βαριές μάσκες από ζωντανά υλικά στο πρόσωπό μου.

Θετικοί ψυχολόγοι, οικονομολόγοι της ευτυχίας και γκουρού της αυτοανάπτυξης, με την υποστήριξη ισχυρών ιδρυμάτων και πολυεθνικών εταιριών, αποφασίζουν ποιες κυβερνητικές πολιτικές πρέπει να εφαρμόσουμε, ποια τέχνη κι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις να κάνουμε για να ζήσουμε πιο ουσιαστικές στιγμές ευτυχίας. Ο ισχυρός κοινωνικός αντίκτυπος της επιστήμης και της βιομηχανίας της ευτυχίας έχει δημιουργήσει μια νέα και καταπιεστική μορφή διακυβέρνησης κι ελέγχου, στην οποία η ευτυχία έχει υφανθεί στον ίδιο τον ιστό της εξουσίας, άδεια από “contenido” (περιεχόμενο), γεμάτη θόρυβο. Είναι η στιγμή που συντελείται αυτό που ο Τομ Γουλφ ονομάζει «το άγριο Bauhaus της τέχνης», συνθέτοντας το τέλειο πορτρέτο μιας ανωμαλίας.

Είναι η στιγμή που συντελείται η απάτη του κριτικού που νομίζει ότι μόνο ο λόγος του είναι σημαντικός και υποτάσσει το έργο τέχνης».

Στην έκθεση μπορεί να θαυμάσει κανείς διαφορετικά είδη τέχνης: σχέδια σε κάρβουνο, installation, performance και video εγκατάσταση. Πώς συνδιαλέγονται αυτές οι μορφές έκφρασης μεταξύ τους;

«Το σχέδιο γίνεται πάντα με φωτιά. Το κάρβουνο, που εγκαινιάζει την ιστορία του σχεδίου, οδηγεί στα καπνισμένα μαύρα της ελαιογραφίας. Το μαύρο των οστών. Το μαύρο των αμπελιών. Το μαύρο του Άρη. Τα μαύρα αβγά του παγωνιού. Η μετάφραση ενός πίνακα ζωγραφισμένου από πλήρες χρώμα σε ασπρόμαυρο δεν είναι χωρίς εκπλήξεις. Οι εικόνες που αποκαλύπτει ένα τέτοιο εγχείρημα «είναι και δεν είναι» ο αρχικός πίνακας. Πέφτοντας στις στάχτες του chiaroscuro, ο πίνακας επιστρέφει σε μια προηγούμενη εικόνα, στο εναρκτήριο χτύπημα. Η αποκάλυψη μάς αποκαλύπτει. Η πτώση μας ανυψώνει. Δίπλα στο πιο πυκνό μαύρο, το πιο λαμπερό λευκό. H μετάφραση μιας μάσκας σε ασπρόμαυρο σχέδιο έχει να κάνει με το τι σου προξένησε, τι είδες φορώντας την. Πώς το είδες και πώς το αισθάνθηκες…»

Εσείς, προσωπικά, πώς αντιστέκεστε στη δικτατορία της επιβεβλημένης ευτυχίας;

«Χθες είχα μαζί μου το βιβλίο του Guy Deborg, όπου βρήκα αυτό το κείμενο που ονομάζεται “The Sick Planet”. Σε αυτό λέει: «Σήμερα ο φόβος είναι παντού και δε θα βγούμε ποτέ από αυτόν παρά μόνο βασιζόμενοι στη δική μας δύναμη και στην ικανότητά μας να καταστρέψουμε όλη την υπάρχουσα αλλοτρίωση και όλη την εικόνα της εξουσίας που έχει ξεφύγει, υποτάσσοντας τα πάντα εκτός από τον εαυτό μας». Αντι να οχυρωθούμε στα συναισθήματα της μιας στιγμής, πρέπει να σπάσουμε την πολιορκία. Και τότε πρέπει να βρούμε διέξοδο και μετά ν’ αφοσιωθούμε να καταστρέψουμε αυτό το εχθρικό σύμπαν. Δεν είμαστε αυτό που λέει ο Λουκρήτιος ότι είναι τόσο γλυκό να συλλογίζεσαι πώς οι άλλοι ναυαγούν με απόλυτη άγνοια. Δεν είναι ένα ναυάγιο άλλων με εισιτήριο, αλλά απολαμβάνουμε τη δική μας αυτοκαταστροφή και οδηγούμαστε εκεί από τον δικό μας το φόβο και μόνο. Να ξαναρχίσουμε από την αρχή, χωρίς θλίψη ή φόβο. Όσο είμαστε παγιδευμένοι στον φόβο δε θα έχουμε θεραπεία, δε θα υπάρχει αντίδοτο».

Για εσάς η τέχνη οφείλει να μας μεταφέρει νοερά σ’ έναν χωροχρόνο μακριά από την πραγματικότητα ή να σοκάρει με ρεαλισμό και να αφυπνίζει συνειδήσεις;

«Το πέρασμά μας από τους δρόμους της ύπαρξης αφήνει ένα κατάλοιπο που συχνά παρασύρεται από τον άνεμο της λήθης ή θάβεται κάτω από τη βροχή της απόρριψης και τη λάσπη της επιθυμίας να γυρίσουμε τη σελίδα χωρίς να κοιτάξουμε πίσω. Αυτό το υπόλειμμα, ωστόσο, μπορεί να είναι ένα πολύ γόνιμο έδαφος ή ένα εξαιρετικά τοξικό φίλτρο. Είναι στο χέρι μας να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε. Κάθε φορά που ερχόμουν σε επαφή με αυτό το θέμα, έβρισκα σε αυτό ένα τεράστιο βάρος σκότους. Τα κατακάθια της ύπαρξης είναι η σκιά της ύπαρξής μας στον κόσμο, το υλοποιημένο ίχνος της ύπαρξής μας εδώ. Η καλλιτεχνική παραγωγή που αφήνει κανείς είναι μέρος αυτού του υπολείμματος.

Κι αυτό που φαίνεται να έχει βλαστήσει πάνω του είναι ίσως το μόνο πράγμα που μας ανήκει εξολοκλήρου και που μπορούμε να δώσουμε στους άλλους. Το ονομάζω «η κληρονομιά που μας αξίζει να προσφέρουμε».

Ένας καλλιτέχνης «βυθισμένος» στην τέχνη του πόσο συνδεδεμένος μπορεί να είναι με τον έξω κόσμο, ώστε να καταφέρνει να σχολιάζει με το έργο του τα δράματα της εποχής που ζούμε;

«Ποτέ ο καλλιτέχνης δεν ήταν απομονωμένος από την αισθητική, την εποχή του και τη φιλοσοφία και ας κάνουμε ένα flash back, όταν η αισθητική θεωρήθηκε κατώτερη γνωσιολογία, κατώτερη φιλοσοφία, επειδή ασχολήθηκε με τις αισθήσεις κι επομένως, ήταν προγενέστερη της εννοιολόγησης. Όταν έγινε κατανοητό ότι η αισθητική είναι η φιλοσοφία της ωραίας μορφής, αλλά και μετά τον ρομαντισμό, η σκοτεινή πλευρά της ομορφιάς, αρχίζει να γίνεται συνειδητό ότι το δαιμονικό, το παραμορφωμένο είναι εξίσου σημαντικό με το ωραίο και το πυθαγόρειο.

Αυτή η ιδέα της τέχνης ως παραφωνίας είναι μια προσπάθεια να φανεί ότι η τέχνη δεν είναι απλώς αυτοϊκανοποιούμενη, ωραία, ευχάριστη, αλλά περιλαμβάνει όλα όσα υπήρχαν ήδη στη ρομαντική έννοια του μεγαλείου, που περιλαμβάνει τόσο το υπερ-όμορφο όσο και το τρομακτικό, όπως κι αυτό που απειλεί να σε καταστρέψει. «Η ασθένεια του Ντουσάμπ» -οξεία Ντουσαμπίτιδα- διατρέχει ακόμη αυτόν τον κόσμο. Αυτός ο κόσμος του σκοτεινού, όπως είπε ο Φρόιντ, συμβαίνει όταν το οικείο γίνεται παράξενο».

Η τέχνη με ποιον τρόπο μπορεί να μας απελευθερώσει ή ακόμα και να μας σώσει;

«Το μυστήριο του ανθρώπου στις αβύσσους του ζώου. Το αίνιγμα της μονιμότητας της κτηνώδους κατάστασης μέσα μας. Αυτά είναι ερωτήματα που τροφοδοτούν σε κάποιους από εμάς τον μόνιμο προβληματισμό για το πιθανό πεπρωμένο του είδους μας. Δεν είναι όλη η τρέλα ιερή. Δε δημιουργεί κάθε χάος μια αρμονική τάξη. Δεν προαναγγέλλει το κάθε αίμα μια γέννηση ή μια νίκη. Δεν οδηγεί πάντα ο έρωτας σε μια μυστική φωτιά της συνεύρεσης. Σε όλα τα κρασιά δεν ταξιδεύει πάντα ένας εμπνευσμένος θεός. Δεν είναι το κάθε βουνό ο Όλυμπος.

Να γελάμε ατενίζοντας την κόλαση. Αυτό δεν είναι που μας προτείνει η τέχνη μερικές φορές; Ένα έργο τέχνης είναι μια λίμνη εν θερμώ, ένα αυλάκι γεμάτο από όλα όσα δεν είμαστε σε θέση να αναφέρουμε χωρίς να τρέμουμε. Ένα έργο τέχνης είναι μια φωτιά φτιαγμένη από χαμένους αμπελώνες, από ναυαγισμένα όνειρα, από μαύρο γάλα που κρατιέται στοργικά στην αγκαλιά της νύχτας. Ένα έργο τέχνης είναι αυτό που μας προειδοποιεί από την περιπλάνηση του μυαλού μας και είναι η μουσική που μπορεί να συνθέσει η αγωνία μας, ενώ η καθημερινότητά μας κοροϊδεύει την πτήση μας μπερδεύοντας τις ώρες μας».

Έχετε καταλήξει τελικά σε κάποια διατύπωση για το ερώτημα: Να ζει κανείς ή να μη ζει;

«Επαναπροσδιορισμός της ευτυχίας. Ερείπια της Ευρώπης. Υπέροχα ευτυχισμένοι όταν όλα γύρω μας διαλύονται. Ας κάνουμε για το τέλος της συνέντευξης ένα μικρό παιχνίδι… Θα τονίζω κάθε φορά μια λέξη από την αριστουργηματική φράση Το be or not to be και θα δούμε πώς αλλάζει η λογική της.

«Να ζει κανείς ή να μην ζει, αυτό είναι το ερώτημα». 

«Να ζει κανείς ή να μην ζει, αυτό είναι το ερώτημα».

Να ζει κανείς η να μην ζει, αυτό είναι το ερώτημα». 

Να ζει κανείς ή να μην ζει, αυτό είναι το ερώτημα». 

Να ζει κανείς ή να μην ζει, αυτό είναι το ερώτημα».  

“ Αgainst Happycracy”

Γράφει ο Φίλιππος Τσιτσόπουλος:

Μια stand up τραγωδία σε μορφή τρικάναλης video installation με

Διάλεξη και παράσταση performance, με αντικείμενα, μάσκες, και θεατρικά αποσπάσματα πάνω στο θαύμα, την τρέλα, την υποχρεωτική κατάργηση της μοναξιάς και το ναυάγιο της ύπαρξης

‘Δεν είναι όλη η τρέλα ιερή. Δεν δημιουργεί κάθε χάος μια αρμονική τάξη. Δεν προαναγγέλλει το κάθε αίμα μια γέννηση ή μια νίκη.

Δεν οδηγεί πάντα ο έρωτας σε μια μυστική φωτιά της συνεύρεσης. Σε όλα τα κρασιά δεν ταξιδεύει πάντοτε ένας εμπνευσμένος θεός.

Δεν είναι το κάθε χρώμα ζωγραφική. Δεν είναι το κάθε βουνό ο Όλυμπος.

Υπάρχει μια σημαντική διάκριση ανάμεσα σε εκείνους τους ραψωδούς που τα έργα τους είχαν την προέλευσή τους σε μια εμπνευσμένη τρέλα και σε εκείνους, τους άλλους, που συνθέτουν τους στίχους τους με βάση το αξίωμα και την αφιέρωση τους στη Τέχνη τους.

Το ίδιο ισχύει και για τους ζωγράφους: υπάρχουν επαγγελματίες, μεθοδικοί και αποτελεσματικοί, αλλά υπάρχουν και ένα άλλο είδος ζωγράφοι, αυτοί που είναι “μοιραίοι”, αυτοί που μόλις και μετά βίας μπορούν να ελέγξουν τις ορμές που καθοδηγούν τις πράξεις τους, ελάχιστα λογικοί, χωρίς να αναζητούν στην τέχνη έναν άλλο ορίζοντα ή ένα βραβείο, και προτιμούν να συνεχίσουν να διψούν, να παραμείνουν άρρωστοι της επιθυμίας να διεισδύσουν σε αυτή την ανείπωτη επιφάνεια που είναι γι’ αυτούς η τέχνη, και να επιστρέψουν κρατώντας ένα τσαμπί από παράξενα αγκάθια, επικαλώντας την ομορφιά όταν η φρίκη δεν τους είναι άγνωστη, να τραγουδούν στην εύθραυστη βάρκα της ύπαρξής τους, οταν, όχι πολύ μακριά, τα μεγάλα καράβια με όλα όσα αγαπήσαμε, καίγονται σε κρεβάτια ερήμωσης.

Να γελάμε ατενίζοντας τη κόλαση. Αυτό δεν είναι που μας προτείνει η τέχνη μερικές φορές;

Ένα έργο τέχνης είναι μια λίμνη εν θερμώ, ένα αυλάκι γεμάτο από όλα όσα δεν είμαστε σε θέση να αναφέρουμε χωρίς να τρέμουμε.

Ένα έργο τέχνης είναι μια φωτιά φτιαγμένη από χαμένους αμπελώνες, από ναυαγισμένα όνειρα, από μαύρο γάλα που κρατιέται στοργικά στην αγκαλιά της νύχτας.

Ένα έργο τέχνης είναι αυτό που μας προειδοποιεί από την περιπλάνηση του μυαλού μας και είναι η μουσική που μπορεί να συνθέσει η αγωνία μας, ενώ η καθημερινότητά μας κοροϊδεύει την πτήση μας μπερδεύοντας τις ώρες μας.

Ας τραγουδήσουμε στο εύθραυστο καράβι της ύπαρξής μας, ας βάλουμε το καράβι αυτό στη θάλασσα μας, τη ζωγραφική της ύπαρξής μας….”

ΓΚΑΛΕΡΙ ΛΟΛΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ | Τσιμισκή 52, Θεσσαλονίκη t. +30 2310 240416, e-mail: [email protected] lolanikolaou.com / lolanikolaougallery.blogspot.gr

ώρες λειτουργίας: Τρ., Πε., Πα.: 12.00 – 20.00 / Τε., Σα.: 12.00 -15.00