Γιάννης Στάνκογλου επί Θήβας

Εικόνες: Αργυρώ Μπαρή

Ο Γιάννης Στάνκογλου, θιασώτης της τακτικής του εναλλασσόμενου δραματολογίου, επιστρέφει με την πετυχημένη παράσταση του ΚΘΒΕ, «Επτά Επί Θήβας». Ανανεωμένος, με βαθειά εμπιστοσύνη στους συνεργάτες του, στη σκηνοθετική οπτική του Τσέζαρις Γκραουζίνις και στην αξία της δεύτερης ανάγνωσης ενός διαχρονικού κειμένου, ξανασυστήνεται στους θεατές. Από τον Ετεοκλή στον Καλιγούλα, την πρόσφατη παράσταση που εντυπωσίασε το κοινό της Αθήνας, μέχρι τον επικείμενο Δον Κιχώτη, τον ερχόμενο χειμώνα, ο Γιάννης Στάνκογλου μεταμορφώνεται σε κάθε θεατρική αφορμή. Ένθερμος υποστηρικτικής των επιλογών του, δηλώνει απόλυτα ο εαυτός του μέσα από τις σταθερές της οικογένειάς του.

«Η δουλειά των καλλιτεχνών είναι να παρουσιάζουμε το έργο μας στον κόσμο, να τους βάζουμε σε σκέψεις, να τους δημιουργούμε προβληματισμούς, να τους ρίχνουμε ένα σπινθαράκι ώστε να ανθήσει μετέπειτα μια δική τους γνώμη. Το ίδιο το έργο αλλά και η δομή της παράστασης έχει μια ξεκάθαρη πολιτική άποψη που θα πρέπει να την κατανοήσει οποιοσδήποτε Έλληνας.»

Η τακτική του Κρατικού Θεάτρου με το εναλλασσόμενο δραματολόγιο. Το εναλλασσόμενο ρεπερτόριο μου αρέσει πολύ, σαν ηθοποιός, γιατί δεν σας κρύβω ότι μετά το μήνα κουράζομαι, θέλω άλλη παράσταση (γέλια). Αναμφισβήτητα επιστρέφεις ανανεωμένος, έχει περάσει ένα διάστημα και έχει κατακάτσει το κείμενο μέσα σου, δέχεσαι άλλα ερεθίσματα, έχει αλλάξει το πολιτικό ή κοινωνικό σκηνικό και βρίσκεις άλλες επαφές με το κείμενο.

Η εικόνα που έχετε για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας πριν και μετά τη συνεργασίας σας. Η Θεσσαλονίκη μου αρέσει και γνωρίζω ότι εδώ γίνονται πολλά πράγματα. Έχω ακούσει ότι υπάρχουν οικονομικά προβλήματα στο ΚΘΒΕ αλλά θέλω να στηρίζω τέτοιους οργανισμούς όταν αυτός που υπάρχει στην κεφαλή παράγει έργο και προσπαθεί να εξομαλύνει τη δύσκολη οικονομική κατάσταση με αξιοκρατία. Ο Γιάννης Αναστασάκης έχει κάνει τρομερή δουλειά, κάτι που μου είπαν οι συνεργάτες μου στο Κρατικό αλλά και κάτι που είδα και γω ο ίδιος. Καταβάλει φιλότιμες προσπάθειες να αναστρέψει το οποιοδήποτε αρνητικό κλίμα και μέχρι στιγμής τα έχει καταφέρει και θα συνεχίσει να το πετυχαίνει αν εξακολουθήσει να έχει αυτή τη θέση.

Μικρές αλλαγές στην παράσταση, «Επτά Επί Θήβας». Με τον Τσέζαρις δουλεύουμε πάνω στα νέα πρόσωπα που δεν είναι πολλά, 2- 3. Η παράσταση έχει ήδη μια δυνατή δομή οπότε δεν γίνεται να διαφοροποιηθούν πολλά πράγματα, αυτό που μπορεί να αλλάξει είναι μια μικρή  αίσθηση σ’ αυτό που είναι και  έδωσε η Νάντια Κοντογεώργη και σ’ αυτό που είναι η Κλειώ- Δανάη Οθωναίου ως άνθρωπος και ηθοποιός. Από τις πρώτες μέρες των προβών υπάρχει ένα πολύ θετικό κλίμα, όλα τα παιδιά αγαπούν την παράσταση, πιστεύουν στον Τσέζαρις Γκραουζίνις και με χαρά προχωράμε στην επανάληψή της. Θα πάμε στην Επίδαυρο και θα γυρίσουμε όλη την Ελλάδα, μ’ αυτό το κείμενο, μ’ αυτή την παράσταση. Ξέρετε, δεν ξεκινήσαμε με τους καλύτερους οιωνούς, το έργο είναι ένα δύσκολο κείμενο και όχι τόσο γνωστό, ωστόσο καταφέραμε να τα πάμε πολύ καλά.

Η σκηνοθετική οπτική του Τσέζαρις αντανακλά την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του.  Ένας καλλιτέχνης κουβαλάει και τον προσωπικό του κόσμο. Ο Τσέζαρις δεν είναι από την Ελλάδα αλλά την ίδια στιγμή είναι περισσότερο Έλληνας από πολλούς άλλους  Έλληνες, έχει απίστευτη θεατρική παιδεία, έχει σπουδάσει στη Μόσχα, έχει βρεθεί στην Ιαπωνία με τον Σουζούκι και έχει πάρει μαθήματα από τον ίδιο. Είναι ένας άνθρωπος κοσμοπολίτης, αγάπα βαθειά την τέχνη, είναι ένας γνήσιος καλλιτέχνης. Με οτιδήποτε κι αν καταπιαστεί και ειδικότερα αν αφορά σε δική του ιδέα, θα το κάνει πολύ καλά. Αυτό που μεταδίδει στους ηθοποιούς είναι σιγουριά, ασφάλεια και όποιους κι αν έχει στο θίασο, ακόμα κι αν δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, τους κάνει ομάδα, με κάποιο μαγικό τρόπο, κινεί την ενέργειά τους ώστε όλοι να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους για την παράσταση.

Ετεοκλής και Πολυνείκης δύο πλευρές του ίδιου χαρακτήρα, του ίδιου προσώπου. Έτσι ακριβώς το ανέγνωσε το κείμενο ο σκηνοθέτης, εξαρχής. Δεν είναι τυχαία η αναφορά  στο σημείωμα του σκηνοθέτη.  Ο βασικός εχθρός είναι ο ίδιος μας ο εαυτός, όταν θα κατανοήσουμε και θα καταρρίψουμε λίγο περισσότερο τον εαυτό μας ίσως ο κόσμος να γίνει αρκετά  καλύτερος. Αυτό φαίνεται να το εντόπισε ο Τσέζαρις και μάλιστα όχι μόνο να το εντόπισε, γιατί δεν είναι λίγες οι φορές που εντοπίζεις πράγματα αλλά είναι δύσκολο να τα βγάλεις και να τα παρουσιάσεις σε μια παράσταση και ειδικά όταν κάνουμε λόγο για ένα μεστό κείμενο, έντονο και διαχρονικό. Ίσως επειδή ο Τσέζαρις νιώθει πάντα ξένος, όχι επειδή είναι από την Λιθουανία αλλά το φέρει ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και γω νιώθω έτσι πολλές φορές, απομόνωσε αυτό το στοιχείο και το έφερε στην επιφάνεια με έναν εξαιρετικό τρόπο.

«Ο έντιμος θάνατος είναι το μόνο  κέρδος του ηττημένου. Ήττα μαζί και ατίμωση μόνο τιμή δεν κάνουν» .

Ετεοκλής ή Πολυνείκης στην καθημερινότητά μας. Είναι σχεδόν το ίδιο πρόσωπο. Όταν έκανα πέρυσι σε διπλή διανομή τον Ετεοκλή ή τον Πολυνείκη, έφτανα στο σημείο να καταλάβω και τους δυο. Το γεγονός ότι κατανοήσαμε σε βάθος αυτό που συνέβαινε γιατί η διπλή διανομή δεν είναι κάτι εύκολο, έφερε και την επιτυχία της παράστασης. Μπορείς να εντοπίσεις Ετεοκλή και Πολυνείκη στην καθημερινότητα. Όταν καταπιάνομαι με το αρχαίο δράμα, επιλέγω να ξεφύγω από τα πολιτικά σκηνικά τα οποία είναι χτισμένα στις μέρες μας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι οι Αριστεροί και οι Δεξιοί, οι Χρυσαυγίτες και οι Αναρχικοί, αποφεύγω όμως τέτοιους παραλληλισμούς γιατί είναι άλλη η δουλειά μου. Η δουλειά των καλλιτεχνών είναι να παρουσιάζουμε το έργο μας στον κόσμο, να τους βάζουμε σε σκέψεις, να τους δημιουργούμε προβληματισμούς, να τους ρίχνουμε ένα σπινθαράκι ώστε να ανθήσει μετέπειτα μια δική τους γνώμη. Το ίδιο το έργο αλλά και η δομή της παράστασης έχει μια ξεκάθαρη πολιτική άποψη που θα πρέπει να την κατανοήσει οποιοσδήποτε Έλληνας.

Ο Ετεοκλής- Πολυνείκης απέναντι στον Καλιγούλα. Διαφορετικά πρόσωπα με τεράστια χρονική απόσταση. Ο κόσμος έχει εξελιχθεί ή τουλάχιστον έτσι θέλουμε να πιστεύουμε, έχει επιφορτιστεί με όγκους πληροφοριών και πολλά άλλα πράγματα. Καλιγούλας και Ετεοκλής – Πολυνείκης είναι πρόσωπα άμεσα εξαρτημένα από την εξουσία, είναι σπουδαίο και το κείμενο του Καμύ. Δικαιολογεί ένα άνθρωπο στην εξουσία ενώ βρίσκεται σε απόλυτη παράνοια. Ο Ετεοκλής με τη σειρά του οφείλει να παραδίδει το βασίλειο ανά δυο χρόνια στον Πολυνείκη, δεν το κάνει, μένει στην εξουσία, άσχετα αν είχε ή όχι διατελέσει καλός βασιλιάς τότε, δεν το γνωρίζουμε, για μας αρκεί ότι δεν ακολούθησε τους νόμους. Στην ουσία είναι πολύ διαφορετικά έργα και γι’ αυτό αποφάσισα να κάνω τον Καλιγούλα μετά τον Ετεοκλή και τον Δον Κιχώτη το χειμώνα με τη Σοφία Σπυράτου στο θέατρο Παλλάς. Οι συγγραφείς μιλούν για ονειροπαρμένους ανθρώπους, για ουτοπίες που ίσως να μην είναι και τόσο ουτοπίες.

Στην περσινή περιοδεία του «Επτά Επί Θήβας» διαβάζατε το κείμενο του «Καλιγούλα», εναλλάσσεστε αδιάκοπα. Ναι, κάπως έτσι θα πάμε μέχρι τον Οκτώβρη. Θα συνεχίσουμε με το «Επτά Επί Θήβας» μέχρι Σεπτέμβρη μετά ο «Καλιγούλας» θα ταξιδέψει στην Κύπρο για τρεις παραστάσεις και θα συνεχίσει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά για 2 βδομάδες ενώ παράλληλα θα κάνω πρόβες για τον «Δον Κιχώτη».

Πού βρίσκεται ο εαυτός σας. Ο εαυτός μου είναι στο σπίτι με τα παιδιά. Αυτό με ισορροπεί, μου δίνει δύναμη να συνεχίσω. Το να ασχολείσαι με τέτοια κείμενα είναι πολύ όμορφο γιατί κάθε φορά ανακαλύπτεις κάτι καινούργιο, δε μένεις στάσιμος, γνωρίζεις κομμάτια του εαυτού σου που δεν τα ήξερες.

Ο μεγαλύτερος φόβος σας με αφορμή τις προεκτάσεις της παράστασης για έναν αόρατο εχθρό ή φόβο. Ο φόβος για τα παιδιά μου, μην πάθουν τίποτα. Ο φόβος του αν θα παραμείνω υγιής να δω τα παιδιά μου να μεγαλώνουν. Έξω, όμως από το δικό μου μικρόκοσμο, υπάρχει ο φόβος για πού οδηγείται αυτή η χώρα. Κάθε φορά πάμε όλο και πιο κάτω και πάτο δε βρίσκουμε. Θέλω και επιδιώκω να βρούμε τον πάτο ώστε μετά από αυτόν να υπάρχει κάτι πιο θετικό. Αυτό που βλέπω είναι ότι χάνονται αξίες όπως η αξιοπρέπεια, ο σεβασμός απέναντι στον άνθρωπο και αυτό είναι το χειρότερο για μένα. Ελπίζω αν φτάσουμε στο πάτο να δούμε τον εαυτό μας με άλλο τρόπο, αν και δεν ξέρω πόσο ικανοί είμαστε και κάτω πόσο η τέχνη και το θέατρο βοηθάνε στο να εξελιχθούμε ή να μεταμορφωθούμε. Πιστεύω στη προσωποκεντρική προσήλωση, ο καθένας ό,τι κάνει στο μικρόκοσμό του και από κει και πέρα πόσο το επικοινωνεί προς τα έξω. Δεν μου λέει τίποτα να παλεύεις για τα κοινά και να μην κάνεις αυτό που πρέπει στο ίδιο σου το σπίτι,  στον ίδιο σου τον εαυτό.

Η προσήλωση κάποιων στην εικόνας σας, ακυρώνει την προσωπικότητά σας;  Δεν μ’ ενοχλεί καθόλου. Η όμορφη εικόνα, για μένα, προέρχεται από κάτι όμορφο εσωτερικά. Την ίδια στιγμή, δεν μου λέει και κάτι, καθώς αυτό για το οποίο παλεύω χρόνια είναι η δουλειά μου και αυτό που περνάω προς τον κόσμο να το κατανοεί και να μη μένει στο πρώτο επίπεδο. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου, «ο όμορφος» ούτε μεγάλωσα έτσι στο σχολείο, πάντα έψαχνα κάτι πέρα από αυτό και μέσα από το δουλειά μου το έχω καταφέρει. Αν θα μου πει κάτι κάποιος για την πρώτη εικόνα δεν θα δώσω μεγάλη αξία, αν δεν ξέρει κάτι για το πιο κάτω εαυτό μου. Προσπαθώ να αποδομώ τον εαυτό μου. Οι χαρακτήρες στο θέατρο είναι δομημένοι- αποδομημένοι και κάποιοι δομούνται στην πορεία ή όχι, όπως ο Καλιγούλας. Στο θάνατο όλοι θα δομηθούμε ή θα αποδομηθούμε και θα πάμε κάπου (γέλια). Μ’ αρέσει να τσαλακώνομαι γι’ αυτό κάνω αυτή τη δουλειά. Είναι το χειρότερό μου να το παίξω όμορφος, είναι ο εχθρός του ποιητή, που λέει και ο Χειμωνάς. Είναι σημαντικό να μπορείς να αποδομήσεις τον εαυτό σου, να μην είσαι ο ίδιος, να μην έχεις μανιέρα. Γι’ αυτό κάθε χρόνο παλεύω για κάτι διαφορετικό που με πηγαίνει ένα βήμα μπροστά ή πίσω, αλλά δεν παραμένω στάσιμος.

Κάποιοι θέτουν ηθικά κριτήρια στο να κάνει ένας ηθοποιός μια διαφήμιση. Δεν ξέρω τι είναι ηθικό κριτήριο. Ένας ηθοποιός μπορεί να κάνει μια διαφήμιση, γιατί μπορεί να υποδυθεί ή να κουβαλήσει έναν κόσμο που χρειάζεται η εκάστοτε εταιρεία. Εμένα μου δίνει τη δυνατότητα να κάνω τα πράγματα που θέλω στο θέατρο γιατί το θέατρο δεν το κάνει κανείς για τα χρήματα αλλά για πολύ διαφορετικά πράγματα. Τα χρήματα είναι πολύ λίγα και το γνωρίζουμε όλοι. Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τις διαφημίσεις , όλοι οι ηθοποιοί κάνουν και στο εξωτερικό και εδώ, δεν το βλέπω όπως το έβλεπα παλιότερα.  Όλοι οι ηθοποιοί και αυτοί που θεωρούνται της «κουλτούρας», αν μπορούμε να το πούμε έτσι,  έχουν κάνει διαφημίσεις. Η διαφήμιση μου έχει δώσει τη δυνατότητα να καταπιαστώ με αυτά που θέλω εγώ στο θέατρο και να μην κάνω και τηλεόραση κάθε χρόνο.

Κομμάτια του έργου που ενσωματώνετε στην κοσμοθεωρία σας. Πάρα πολλά πράγματα και από τον Ετεοκλή και από τον Καλιγούλα. Μια ατάκα από τον Ετεοκλή, για παράδειγμα, «ο έντιμος θάνατος είναι το μόνο  κέρδος του ηττημένου. Ήττα μαζί και ατίμωση μόνο τιμή δεν κάνουν» . Η ποιητική μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα στο εξαιρετικά διδακτικό κείμενο του Αισχύλου προσφέρουν πολλές ευκαιρίες να ταυτιστείς με τέτοια λόγια. Το ίδιο συμβαίνει και στον Καλιγούλα, υπάρχουν λόγια που τα λέω κάθε φορά και εκπλήσσομαι και γω ο ίδιος. Είναι μεγάλα κείμενα, δεν τα βρίσκεις όλα τα στοιχεία τους από τη πρόβα, χρειάζεται χρόνος και στην πορεία της παράστασης συνεχώς ανακαλύπτεις κι άλλα.