Πάνος Χαρίτος στην Parallaxi: «Αν η γραμμή του μέσου καθορίζει τη σκέψη μας, είναι η απόλυτη ήττα»

Ο Πάνος Χαρίτος είναι μια περίπτωση δημοσιογράφου που πάντοτε θαύμαζα, γιατί είναι μάχιμος.

Επί σειρά ετών με τα ρεπορτάζ του σε εμπόλεμες ζώνες μετέφερε συγκλονιστικά γεγονότα και ιστορίες ανθρώπων βγαλμένες μέσα στη δίνη του πολέμου. Με τις ανταποκρίσεις φώτιζε σκοτεινά και δύσκολα σημεία της επικαιρότητας, στην πρώτη γραμμή.

Στις τηλεοπτικές εκπομπές, στα δελτία ειδήσεων αλλά και στα κείμενά του, με το θάρρος της γνώμης και το δυναμισμό που τον διακατέχουν, είναι από τους δημοσιογράφους που ξέρεις πως δεν… θα χαριστούν.

Μετά τη Νίκη Λυμπεράκη που έκανε την αρχή, ο Πάνος Χαρίτος είναι η επόμενη επιλογή της νέας στήλης της Parallaxi που αφορά στη δημοσιογραφία, την κρίση αξιοπιστίας που βιώνει ο κλάδος και τις προκλήσεις που έρχονται μέσω της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας. Είναι ένα ζήτημα που αφορά το σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνο τους δημοσιογράφους.

Σήμερα μας απαντά σε 6+1 ερωτήματα και οι απαντήσεις έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το μεγαλύτερο πρόβλημα της δημοσιογραφίας σήμερα;

«Η υπερσυγκέντρωση των μέσων σε ελάχιστους ομίλους και το γεγονός ότι σήμερα σε επιχειρηματικό επίπεδο δεν υπάρχουν εκδότες αλλά επιχειρηματίες. Βεβαίως αυτό δεν είναι ελληνικό, αλλά παγκόσμιο φαινόμενο. Όταν βλέπεις ακόμα και μεγάλα πρακτορεία ειδήσεων να εξαγοράζονται από επιχειρηματικά σχήματα και πολυεθνικές, γίνεται απόλυτα κατανοητό πως τα δημοσιογραφικά μαγαζιά που γνωρίζαμε κάποτε έχουν εκλείψει».

Οφείλει ένας δημοσιογράφος να παίρνει θέση για ένα γεγονός; Αν ναι, υπάρχουν εξαιρέσεις, δηλαδή περι-πτώσεις που δε θα έπρεπε να το κάνει;

«Δεν υπάρχει μονολεκτική απάντηση σε αυτό. Ανήκω στην κατηγορία των δημοσιογράφων που για πολλά χρόνια – 25 για την ακρίβεια – μετέφερα το ρεπορτάζ και τα 21 εξ αυτών ήταν σε εμπόλεμες ζώνες.

Ως ανταποκριτής, ως ρεπόρτερ δεν πρέπει να έχεις άποψη, Την είδηση πρέπει να μεταφέρεις χωρίς να χρωματίζεις, ή να επιλέγεις πλευρές.

Αν μεταφέρεις την είδηση, ο αναγνώστης-τηλεθεατής-ακροατής, έχει τη δυνατότητα να κρίνει βάσει των δεδομένων. Αυτός είναι ο ρόλος σου και από αυτό κρίνεται και η αξιοπιστία σου κι έτσι διαφοροποιείται και ένα μέσο ενημέρωσης σε επίπεδο μετάδοσης των ειδήσεων.

Υπήρξαν στιγμές κάλυψης του πολέμου στη Γάζα – όχι μόνο στην Ελλάδα – που σε μια στιγμή που ο επίσημος στρατός μιας χώρας διέπραττε γενοκτονία (σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη) σε κάποια ελληνικά μέσα, η είδηση ήταν το δράμα των Ισραηλινών μετά την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς την 7η του Οκτώβρη. Σαφέστατα και ήταν βαρύ αυτό που βίωσαν οι ισραηλινοί εκείνη την ημέρα κι ενδεχομένως να το κουβαλούν ως βίωμα στην υπόλοιποι ζωή τους.

Όταν όμως το Ισραήλ έχει αιματοκυλήσει τη Γάζα κι εσύ φτιασιδώνεις την είδηση με τρόπο που να λέει ότι το Ισραήλ απαντά στην τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς, αυτό δεν είναι δημοσιογραφία.

Οι ειδήσεις εξ ορισμού περιορίζονται στα γεγονότα και όχι σε ερμηνείες. Αν θέλεις σχολιασμό, υπάρχουν και οι εκπομπές. Φώναξε και τον ρεπόρτερ εκεί, βάλε και σχολιαστές δημοσιογράφους κι ας πάρουν θέση ελεύθερα. Αλλά εκεί ξέρει ο κόσμος ότι λένε την άποψή τους. Έχει διαφορά αυτό. Όταν όμως κάνεις ειδήσεις, δεν γίνεται να τις κάνεις με άποψη».

Η γραμμή του μέσου ενημέρωσης στο οποίο εργάζεται ένας δημοσιογράφος σε ποιο βαθμό πρέπει να επη-ρεάζει τον τρόπο με τον οποίο σκέπτεται;

«Κοιτάξτε, αν το μέσο καθορίζει ή επηρεάζει τον τρόπο σκέψης μας, τότε μιλάμε για την απόλυτη ήττα. Αν το ζητούμενο όμως είναι η ευελιξία που μπορεί να έχει κάποιος δημοσιογράφος σε μαγαζιά των οποίων παράλληλες δραστηριότητες, λειτουργούν ως εμπόδιο στην κάλυψη ενός θέματος, εκεί τα πράγματα είναι απλά.

Πάντα υπάρχει τρόπος να πεις τα πράγματα. Κι αν δεν μπορείς να τα πεις με το όνομά τους, μπορείς να τα περιγράψεις με έμμεσο τρόπο αναδεικνύοντας τη διάσταση του θέματος. Βεβαίως αυτό θα ήταν δύσκολο να συμβεί σε ένα περιβάλλον που η διεύθυνση ενός μέσου ταυτίζεται με τα επιχειρηματικά συμφέροντα παραγκωνίζοντας αξιακούς και δεοντολογικούς κώδικες.

Υπάρχουν τέτοια παραδείγματα.

Υπάρχουν όμως και εξαιρετικά παραδείγματα συναδέλφων που εργάζονται σε συστημικά μέσα και αποδεικνύουν ό,τι υπάρχει τρόπος να είσαι ειλικρινής απέναντι στον εαυτό σου και σε όσους βλέπουν ή σε διαβάζουν. Σε κάθε εποχή, όσο δύσκολη ή ελεγχόμενη κι αν είναι η ενημέρωση, πάντα θα υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις να θυμίζουν ότι η δημοσιογραφία είναι λειτούργημα».

Γιατί η κοινή γνώμη δεν έχει πια την καλύτερη άποψη για το λειτούργημα του δημοσιογράφου;

«Νομίζω ότι εν μέρει το έχω απαντήσει πιο πριν αλλά ας το δούμε κι αλλιώς…

Στη χώρα μας περάσαμε κι εξακολουθούμε να περνάμε δύσκολα οικονομικά. Από το 2009 οπότε και ξεκίνησε η κρίση, από όταν δηλαδή η οικονομία μπήκε σε ύφεση, τα media διαδραμάτισαν συγκεκριμένο ρόλο για να επικοινωνήσουν το κυβερνητικό αφήγημα, μέχρι και τις εκλογές του 2015.

Μέχρι και την επίσημη ανακοίνωση της χρεωκοπίας αξίζει να θυμηθούμε ότι τα κυρίαρχα μέσα διατυμπάνιζαν πως η οικονομία είναι θωρακισμένη. Αμέσως μετά συντάχθηκαν για να προωθήσουν την αναγκαιότητα των μέτρων που έρχονταν. Τα δελτία ξεκίναγαν με το PSI κι έκλειναν με την αναγκαιότητα της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Η οικονομική κατάρρευση έφερε την απαξίωση των μέσων ενημέρωσης και χαρακτηριστικό παράδειγμα για αυτό είναι το δημοψήφισμα του 2015 για το Ναι ή Όχι. Τα μέσα ενημέρωσης εκείνη την περίοδο πήραν τόσο ξεκάθαρη θέση όχι υπέρ του Ναι, αλλά κατά του Όχι που έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που προσδοκούσαν.

Δεν είμαι βέβαιος ότι το όχι θα έπαιρνε στο ποσοστό που πήρε -δηλαδή 62% – αν η στάση των συστημικών μέσων εκείνη την περίοδο ήταν διαφορετική.

Υπάρχουν κι άλλα πιο πρόσφατα κακώς κείμενα.

Τέμπη. Θυμάστε την κάλυψη από την πλειοψηφία των μέσων τον πρώτο χρόνο; Μπορεί να περνούσαν μέρες χωρίς να υπάρχει καν στη σκαλέτα της θεματολογίας το έγκλημα των Τεμπών. Αν δεν υπήρχαν οι συγγενείς των θυμάτων να δώσουν μάχη για να μην περάσει η συγκάλυψη και κάποια περιφερειακά μαζί με τα ανεξάρτητα μέσα, έχετε την εντύπωση πως θα προχωρούσε η έρευνα;

Ο κόσμος που κατέβηκε στους δρόμους για τα Τέμπη δεν φώναξε μόνο για την κυβέρνηση. Έστειλε μήνυμα και στα μέσα ενημέρωσης. Όταν η κοινωνία προβληματίζεται δημόσια για το Κράτος Δικαίου και τα μέσα αντί να ελέγχουν την εξουσία, επιχειρούν να ελέγξουν την κοινωνία, λογικό είναι να υπάρχει αντίδραση και να πλήττεται η αξιοπιστία του χώρου.

Όμως και πάλι θα πω ό,τι αυτό, δεν είναι μια απολυτότητα. Υπάρχουν ανεξάρτητα μέσα που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση και στην ανάδειξη θεμάτων».

Πώς προφυλάσσεται ένας δημοσιογράφος από τα fake news;

«Θα έλεγα, πολύ εύκολα, με ένα διπλοτσεκάρισμα της είδησης και της πηγής. Όταν ξεκίνησα στη δημοσιογραφία, δεν υπήρχαν κινητά και ίντερνετ στο βαθμό που υπάρχει σήμερα. Για να τσεκάρουμε μια είδηση πηγαίναμε στην άλλη άκρη της Αθήνας, να χτυπήσουμε πόρτες και να μιλήσουμε με κόσμο. Αναζητούσαμε στοιχεία για το παρελθόν σε βιβλιοθήκες για να κάνουμε την αντιπαραβολή με το σήμερα.

Στην εποχή της τεχνολογίας και της πληροφορίας που ζούμε σήμερα, τα πράγματα είναι πιο εύκολα αναφορικά με την πρόσβαση στην πηγή ωστόσο οι παγίδες είναι περισσότερες σε σχέση με το χθες διότι η ταχύτητα με την οποία παρέχεται η πληροφορία και η αγωνία για τη γρήγορη μετάδοση, θέτει σε δοκιμασία την κρίση δημοσιογράφων και μέσων.

Μηχανισμοί προστασίας υπάρχουν. Fact checking είναι η απάντηση. Μεγάλη δημοσιογραφικοί οργανισμοί έχουν προσλάβει ανθρώπους για να κάνουν ακριβώς αυτή τη δουλειά. Το εντυπωσιακό είναι πως μικροί, ανεξάρτητοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί με περιορισμένη χρηματοδότηση, έχουν εκπαιδεύσει δημοσιογράφους τους για να μπορούν να ελέγχουν σημαντικές ειδήσεις μέσα από αυτή τη διαδικασία. Φαντάζομαι ότι αργά ή γρήγορα θα το δούμε να εφαρμόζεται από ολοένα και περισσότερα μέσα, καθώς είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλίσεις την αξιοπιστία σου».

Πώς βλέπετε τη σχέση των Social Media και της Τεχνητής Νοημοσύνης με τη Δημοσιογραφία;

«Τα social media αποτελούν εργαλείο για να επικοινωνήσεις σε ένα ευρύ κοινό τη δουλειά σου. Ο αποκλεισμός της Γάζας και η αποτροπή εισόδου ξένων δημοσιογράφων σε αυτή ανέδειξε μια άλλη διάσταση των social me-dia, αυτήν της απευθείας ενημέρωσης. Όταν ακόμα και οι ντόπιοι δημοσιογράφοι αδυνατούσαν να προσεγ-γίσουν περιοχές που βομβαρδίζονταν ή βρίσκονταν σε εξέλιξη μάχες, υπήρχαν κάποιοι που μέσα από τα κοι-νωνικά δίκτυα αποτελούσαν δίαυλο ενημέρωσης, έστω κι αν δεν ήταν δημοσιογράφοι.

Από την άλλη υπάρχει τέτοια τοξικότητα που έχω σταματήσει να παρακολουθώ το σχολιασμό των θεμάτων.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ευχή, είναι και κατάρα. Το θετικό είναι ότι σε μια αναζήτηση βρίσκεις συγκεντρωμένη την πληροφορία. Αν αυτό τώρα το χρησιμοποιήσεις μεταφέροντας το, αυτούσιο διότι νιώθεις ασφαλής πως σε επόμενη αναζήτηση θα το αποδώσει διαφορετικά σε κάποιον άλλον, αυτό είναι η καταστροφή της δημοσιογραφίας. Είναι μια επικίνδυνη συνθήκη, κυρίως για τη νέα γενιά».

Έχετε μετανιώσει για κάποιο χειρισμό σας σε ένα δημοσιογραφικό θέμα και αν ναι τι ήταν αυτό που είχατε κάνει λάθος και δε θα επαναλαμβάνατε;

«Δύσκολη ερώτηση. Δημοσιογραφικά δεν θα άλλαζα κάτι σε ότι έχω κάνει και τον τρόπο που έχω σταθεί απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα. Θεωρώ ότι δεν έχω προσβάλει και ότι δεν έχω χαριστεί σε κανέναν. Αυτό».