Πώς μια επίσκεψη σε μουσείο σχετίζεται με την υγεία μας

Εικόνες: Παύλος Μακρίδης 

Είναι ευτυχές και ελπιδοφόρο το γεγονός πως η συζήτηση γύρω από τα μουσεία και τους πολιτιστικούς οργανισμούς εν γένει έχει εξελιχθεί.

Μιλάμε πια για σύγχρονα μουσεία τα οποία διευρύνουν το πνεύμα, προάγουν τον πολιτισμό, την ταυτότητα, αλλά και που ταυτόχρονα σχετίζονται παραδείγματος χάριν με την υγεία των επισκεπτών. Υπάρχουν δηλαδή σήμερα εκείνα τα επίσημα στοιχεία που μας επιτρέπουν να συνδέουμε την επίσκεψη σε μουσείο με λόγους πέρα από τους προφανείς και εξίσου σημαντικούς.

Μόλις πριν από λίγες ημέρες, στις 7 και 8 Δεκεμβρίου, το Μουσείο Μπενάκη, η Πρεσβεία των Η.Π.Α. στην Ελλάδα και το British Council διοργάνωσαν το 12ο Διεθνές Συνέδριο CoMuseum με τίτλο “Πολιτισμός, Φροντίδα και Θεραπεία” και έκαναν ακριβώς αυτή την κουβέντα περί θεραπείας μέσω πολιτιστικών και δημιουργικών διεξόδων.

Στις 9 Δεκεμβρίου στο πλαίσιο του ίδιου συνεδρίου διοργανώθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης διεπιστημονική εκδήλωση για επαγγελματίες των μουσείων και τους χώρους του πολιτισμού και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών όπου εντοπίστηκαν μεταξύ άλλων νέες ιδέες, έργα, διαδικασίες γύρω από τη φροντίδα και τη θεραπεία στον πολιτιστικό τομέα.

Ήταν μια καλή ευκαιρία να διερευνήσουμε περισσότερο το θέμα της σχέσης των μουσείων με την υγεία. Γι’ αυτό μιλήσαμε με την Brenda Cowan, Καθηγήτρια και πρώην πρόεδρο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Εκθέσεων & Σχεδιασμού Εμπειρίας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Μόδας/ SUNY (Η.Π.Α.) και συγγραφέα του βιβλίου: “Museum Objects, Health and Healing: The Relationship between Exhibitions and Wellness”. Η ίδια βρέθηκε άλλωστε σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη για τις ανάγκες του συνεδρίου.

Παρακάτω όσα απήντησε στις ερωτήσεις μας:

Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου “Co Museum” μιλήσατε για τη μελέτη σας “Αντικείμενα Μουσείου, Θεραπεία και Ευημερία”. Πώς αποφασίσατε να εστιάσετε σε αυτό το ερευνητικό αντικείμενο;

Aυτή είναι μια τόσο εξαιρετική και συνάμα τόσο περίπλοκη ερώτηση. Νομίζω ότι συνέβησαν ταυτόχρονα δύο πράγματα. Το ένα είναι ότι διδάσκω για τα μουσειακά αντικείμενα επί πολλά πολλά έτη στο κολέγιό μου και ποτέ δεν έμεινα ικανοποιημένη διότι δίδασκα για το πόσο ισχυρά είναι, τον αντίκτυπο που έχουν στη ζωή των ανθρώπων, το πώς οι άνθρωποι κάνουν ισχυρούς συσχετισμούς με τα αντικείμενα και ούτω καθεξής. Και πάλι δεν μπόρεσα ποτέ πραγματικά να εξηγήσω το λόγο. Γιατί ο κόσμος έχει αυτή τη σύνδεση με τα αντικείμενα; Ήταν αυτό το ερώτημα που αποτέλεσε το λόγο για τον οποίο εστίασα σε αυτό το αντικείμενο έρευνας. Στο μεταξύ, περνούσα χρόνο σε μια εγκατάσταση μαθαίνοντας πώς κάνουν θεραπείες προκειμένου να βοηθήσουν τους εφήβους που βίωσαν κάποιο τραύμα. Και είδα πόσο ισχυρά έγιναν τα αντικείμενα για τους νέους που περνούσαν από τη θεραπεία. Τότε σκέφτηκα, “ω Θεέ μου, νομίζω ότι οι άνθρωποι το κάνουν αυτό κάθε μέρα”. Νομίζω ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν αντικείμενα καθημερινά για την υγεία και τη θεραπεία τους όχι μόνο με τους θεραπευτές. Και έπειτα άρχισα να μελετώ το πώς μαθαίνουν οι άνθρωποι να κάνουν πράγματα και να έχουν εμπειρίες με μουσειακά αντικείμενα. Ήμουν απογοητευμένη, ήθελα να μάθω περισσότερα και είχα την απόλυτη έμπνευση.

Με βάση την πενταετή διεθνή μελέτη σας που παρουσιάσατε στο συνέδριο, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ορισμένες θεραπευτικές λέξεις για να περιγράψουν τις εμπειρίες τους με αντικείμενα εκθέσεων. Ποιες είναι αυτές;

Οι άνθρωποι χαρακτηρίζουν τα αντικείμενα ως “πνευματικά”, ως “ζωντανά”. Λένε ότι τα αντικείμενα τους μεταφέρουν πίσω στο χρόνο. Μιλούν για το πώς τα αντικείμενα τους κάνουν να νιώθουν σαν να πηγαίνουν κυριολεκτικά αλλού, σα να βρίσκονται σε κάποιο άλλο γεωγραφικό μέρος. Οπότε, η λέξη που ακούω πολύ είναι το «μεταφερμένος». Ακούω επίσης ανθρώπους να μιλούν για το πώς τα αντικείμενα τους κάνουν να νιώθουν σαν στο σπίτι τους όταν βρίσκονται σε ένα μουσείο. Ακόμα και στις περιπτώσεις που αυτά τα αντικείμενα είναι σπάνια ή ασυνήθιστα. Υπάρχουν μερικά αγαπημένα παραδείγματα που μπορώ να σας δώσω. Ένα παράδειγμα του ότι οι άνθρωποι νιώθουν ότι μεταφέρονται: Όταν έπαιρνα συνέντευξη από ένα Σύριο πρόσφυγα που περπατούσε μέσα σε μια γκαλερί αρχαίων αντικειμένων όπου υπήρχε μια συλλογή από λάμπες πετρελαίου, τον ρωτούσα πώς ήταν η εμπειρία του και εκείνος απάντησε “οι λάμπες με φώτισαν, μου μίλησαν και με έκαναν να νιώσω ότι επέστρεφα σε εκείνη την αρχαία εποχή και σε εκείνους τους αρχαίους τόπους”. Και μετά ένα άλλο αγαπημένο παράδειγμα: Mια γυναίκα που έβλεπε κάποια μαγειρικά σκεύη σε έκθεση και είπε “Αυτό είναι το σπίτι μου”, “αυτές είναι οι μαγειρικές μου προθέσεις”. Νομίζω ότι όταν μιλάμε για αντικείμενα και λέξεις, οι λέξεις είναι πολύ συγκεκριμένες. Και δεν είναι σα να “νιώθω ότι είμαι στο σπίτι μου”, αλλά είναι σα να “είμαι στο σπίτι μου”. Οι άνθρωποι μιλούν σα να είναι το σπίτι τους η έκθεση.

Τι μπορούμε να συμπεράνουμε από αυτές τις θεραπευτικές λέξεις και ποια είναι τα συμπεράσματα της έρευνας συνολικά;

Η έρευνα δείχνει γενικώς ότι υπάρχουν συγκεκριμένες δυναμικές εμπειρίες που έχουν οι άνθρωποι με αντικείμενα σε τακτική βάση στην καθημερινή τους ζωή και που έχουν επίσης σε περιβάλλοντα μουσείων τα οποία σχετίζονται άμεσα με την ψυχική υγεία και τη θεραπεία. Τα συμπεράσματα περιλαμβάνουν ακόμη το να κοιτάς συγκεκριμένα μια δυναμική όπως το να δίνεις και να παίρνεις. Όπως περιέγραψα ανωτέρω, όταν οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να κάνουν μία δωρεά ή να συμμετέχουν σε εκθέσεις, ο θεραπευτικός αντίκτυπος είναι τεράστιος. Το αίσθημα της ιδιοκτησίας, του να είσαι μέρος ενός μουσείου, μιας ευρύτερης κοινότητας είναι τεράστιο.

Πιστεύετε πως ο κόσμος γνωρίζει τη σημασία που έχει η επίσκεψη σε ένα μουσείο σε σχέση με την υγεία του;

Αυτή είναι μια επίσης πολύ καλή ερώτηση. Η απάντηση είναι όχι και συγκεκριμένα όχι συνειδητά. Μερικές φορές υπάρχει σκοπιμότητα. Οι άνθρωποι τείνουν να γνωρίζουν πότε πηγαίνουν σε ένα μουσείο εάν χρειάζεται να “επαναφορτιστούν” και αυτό είναι ένα συγκεκριμένο κίνητρο. Οι άνθρωποι θα πάνε σε ένα μουσείο για να “επαναφορτιστούν”, να ξανασυνεργαστούν και ίσως να μείνουν λίγο μόνοι τους, αλλά και για να επανεστιαστούν. Και έτσι η “επαναφόρτιση” είναι ένα πολύ σκόπιμο πράγμα που θα κάνουν οι άνθρωποι. Θα πάνε σε ένα μουσείο λέγοντας “θα βοηθήσω τον εαυτό μου”, “θα έχω μια στιγμή υγείας”, “θα πάω να επαναφορτιστώ”. Αυτό είναι πολύ σκόπιμο. Ωστόσο, οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν απαραίτητα σε ένα μουσείο νομίζοντας ότι θα έχουν μια θεραπευτική εμπειρία ή οτιδήποτε άλλο. Και όμως θα πάνε και θα βρεθούν να ενεργοποιούνται πολύ από ένα αντικείμενο.

Μιλώντας για αντικείμενα μουσείων, θεραπεία και ευημερία, πού πιστεύετε ότι θα πρέπει να επικεντρωθούν οι μελλοντικές έρευνες;

Κατά κάποιο τρόπο σκέφτομαι συνέχεια το πρακτικό κομμάτι. Μπορώ να σας πω αυτό που πιστεύω πολύ βαθιά. Νομίζω πως ο κόσμος πρέπει να δημιουργήσει περισσότερες εκθέσεις που να επικεντρώνονται ειδικά στη βοήθεια της ψυχικής υγείας, έτσι ώστε όποιο και αν είναι το θέμα και όποια και αν είναι η συγκεκριμένη “ιστορία” της έκθεσης, ο τρόπος που έχει σχεδιαστεί να επηρεάζει την υγεία των ανθρώπων, την ευημερία και τη θεραπεία τους. Και αυτό θα μπορούσε να σημαίνει την πραγματοποίηση ακόμα περισσότερων εκθέσεων για τραυματικά θέματα. Σημαίνει επίσης ότι υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για τα μουσεία για συνεργασία με επαγγελματίες ψυχικής υγείας για την ανάπτυξη εκθέσεων. Θεωρώ επίσης ότι πρέπει να γίνουν πολλά για την αξιολόγηση των εκθέσεων και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν το κοινό όσον αφορά στην ψυχική υγεία και τη θεραπεία.

Πιστεύετε όμως ότι τα μουσεία είναι σε θέση να το κάνουν αυτό;

Εάν συνεργάζονται με επαγγελματίες ψυχικής υγείας, τότε ναι. Εγώ ακόμα και όταν μιλάω με ανθρώπους για αντικείμενα και συλλέγω όλες αυτές τις πληροφορίες, πάντα υπάρχει μαζί ένας θεραπευτής ώστε να βεβαιωθώ ότι όταν ένα άτομο μιλάει ή παίρνει συνέντευξη είναι ασφαλές (γιατί υπάρχει ένας ειδικός που μπορεί να το βοηθήσει εφόσον κάτι πάει λάθος). Νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους τα μουσεία συγκεκριμένα στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο συνεργάζονται με επαγγελματίες όλο και περισσότερο και κάνουν ειδικά προγράμματα.

Ποια είναι η Brenda Cowan

Η Brenda Cowan είναι καθηγήτρια και πρώην πρόεδρος του Μεταπτυχιακού Τμήματος Exhibition & Experience Design (Εκθέσεων & Σχεδιασμού Εμπειρίας) στο SUNY/Fashion Institute of Technology (Ινστιτούτο Τεχνολογίας Μόδας/Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης) στη Νέα Υόρκη, όπου διδάσκει σε θεματικές που περιλαμβάνουν την ανάπτυξη και αξιολόγηση εκθέσεων, τη μελέτη αντικειμένων και μουσείων, τις μεθοδολογίες έρευνας και τη μελέτη κοινού. Έχει εργαστεί για μουσεία και εταιρείες design σε ρόλους όπως αυτός της διερμηνέως, της υπεύθυνης ανάπτυξης εκθέσεων, της διευθύντριας εκπαιδευτικών προγραμμάτων, της αξιολογήτριας και της υπεύθυνης προγραμμάτων. Η Brenda είναι υπότροφος Fulbright στους τομείς των μουσείων, των αντικειμένων και της ψυχικής υγείας. Η θεωρία της για τη ‘Δυναμική των Ψυχοθεραπευτικών Αντικειμένων’ έχει παρουσιαστεί στην American Alliance of Museums (Αμερικανική Συμμαχία Μουσείων), τα Museums of Hope (Μουσεία Hope), την MidAtlantic Association of Museums (Μεσο-Ατλαντική Ένωση Μουσείων), τα National Museums of World Culture (Εθνικά Μουσεία Παγκόσμιου Πολιτισμού) στη Σουηδία και έχει δημοσιευτεί στη National Association for Museum Exhibition (Εθνική Ένωση για τις Μουσειακές Εκθέσεις) τη Society for Environmental Graphic Design (Εταιρεία Περιβαλλοντικού Γραφικού Σχεδιασμού) , το O Magazine; και το περιοδικό Huffington Post Science. Το πιο πρόσφατο βιβλίο της, με τίτλο Museum Objects, Health and Healing: The Relationship between Exhibitions and Wellness, εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Routledge Taylor & Francis. Μια από τις πιο πρόσφατες δουλειές της Brenda περιλαμβάνει την αξιολόγηση του πώς μια έκθεση στο Μουσείο Αρχαιοτήτων από τη Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή, στη Στοκχόλμη, βοήθησε την ψυχολογική υποστήριξη και αποκατάσταση μιας ομάδας Σύρων προσφύγων. Την περίοδο αυτή είναι συν-παρουσιάστρια ενός podcast με θέμα τον σχεδιασμό και τη μουσειακή ‘εμπειρία’, με τίτλο ‘Θέματα Εμπειρίας’, και παράλληλα ασχολείται με τη συν-επιμέλεια ενός βιβλίου με θέμα την έννοια της ευημερίας και τα μουσεία.