Σοφία Καραγιάννη: Aνεβάζω λόγια του Μίσσιου σε εποχή που εισβάλει στη ζωή μας η βία όλου του κόσμου

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που η Ελλάδα παραδίνεται στο χάος του Εμφυλίου, ο δεκαεξάχρονος Χρόνης Μίσσιος συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, βασανίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο. Αποφυλακίζεται το 1973, αφού έχει περάσει εικοσιένα χρόνια σε φυλακές και εξορίες. Αυτήν την περίοδο της ζωής του διηγείται στο σπουδαίο αφήγημα-μαρτυρία «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» που η Σοφία Καραγιάννη πήρε και έφτιαξε μία σπουδαία παράσταση.

Το «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» έρχεται στη Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Αυλαία για τα 58α Δημήτρια, από την ομάδα GAFF για δύο μόνο μέρες και τέσσερις παραστάσεις και η ευκαιρία να μιλήσουμε με την σκηνοθέτρια για το έργο, τα νοήματα και όσα διδάσκει το κείμενο του Μίσσιου ήταν ιδανική. Ειδικά μάλιστα, μετά το τεράστιο ενδιαφέρον του κοινού που ενώ στην αρχή προγραμματίστηκαν δύο παραστάσεις, η μεγάλη ζήτηση τις διπλασίασε!

«Αγωνίζομαι να μείνω άνθρωπος. Και αυτό είναι η κορυφαία πολιτική μάχη», έλεγε ο Μίσσιος. Η θέση του αυτή δίνει στην ομάδα μας το έναυσμα να τολμήσουμε να ανεβάσουμε στη σκηνή τις αυτοβιογραφικές αναμνήσεις ενός πραγματικά γενναίου. Ίσως γιατί η περίοδος που διανύουμε μοιάζει να έχει κάτι από τη σκοτεινή νιότη του Μίσσιου. Ίσως πάλι γιατί ο Μίσσιος δεν απευθύνεται μόνο στο νεκρό του φίλο αλλά κυρίως στους απόντες, σε ‘μάς. Το δελτίο τύπου που συνοδεύει την παράσταση λέει πολλά για εκείνο το θέματα που θα παρακολουθήσουμε. Ωστόσο, αυτά που θα νιώσουμε, είναι πολλά περισσότερα.

Γιατί αποφασίσατε να ανεβάσετε το αυτοβιογραφικό έργο του Χρόνη Μίσσιου “…Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς”;

Το βιβλίο του Χρόνη Μίσσιου είχε πάντα μια ξεχωριστή θέση μέσα μου γιατί δεν είναι  λογοτεχνία, είναι μια συγκλονιστική μαρτυρία, είναι η Ιστορία μας.  Δεν υπάρχουν παράγραφοι, κόμματα, χρονική συνέπεια, τίποτα από όλα αυτά που χαρακτηρίζουν ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο, υπάρχει μόνο η δύναμη ενός ανθρώπου να καταθέσει όλα αυτά τα αδιανόητα που συνέβησαν στον ίδιο και στους συναγωνιστές του την σκοτεινή περίοδο του Εμφυλίου. Η κάθε σελίδα αυτής της μαρτυρίας είναι ποτισμένη με αίμα και ανθρώπινη ταπείνωση. Αποφάσισα να  ανεβάσω στην σκηνή τα λόγια του σε μια εποχή που έχει εισβάλει στην ζωή μας η βία όλου του κόσμου και σαν χαμένοι αισθανόμαστε πως κανείς δεν μπορεί να μας προστατέψει. Κι εμείς και ο Μίσσιος συναντιόμαστε στο ίδιο  ζητούμενο – δικαιοσύνη – τους το οφείλουμε αλλά και το δικαιούμαστε σε μια εποχή που η δικαιοσύνη έγινε συνώνυμο της λέξης «παραγραφή».

Ποιες οι δυσκολίες του κειμένου του Μίσσιου για να το κάνετε αυτή τη θεατρική δουλειά;

Όπως ανέφερα, το κείμενο του έχει πολλά χρονικά άλματα και είναι γεμάτο από ένα ατέρμονο βασανιστήριο και εξορία. Από την άλλη δεν ήθελα να είναι μόνο  δική του μαρτυρία γιατί δεν ήταν ο μόνος που υπέστη αυτήν την αγριότητα, οπότε προστέθηκαν οι συναγωνιστές, που στην παράσταση περνάν από το ένα πρόσωπο στο άλλο.  Με την συνεργάτιδα μου Μυρτώ Αθανασοπούλου απομονώσαμε περιστατικά της ζωής του που μας έδιναν έναν σαφή άξονα δραματουργίας, η τελική μορφή όμως δόθηκε μέσα από την διαδικασία της πρόβας. Κινηθήκαμε σε ένα επίπεδο συμβολισμού με στόχο να δώσουμε το «αχ» της ανθρώπινης ψυχής που δεν λυγίζει  και δεν θυσιάζει το όνειρο για μια κοινωνία ελεύθερη και δημοκρατική.

Όλα γίνονται γύρω από ένα τραπέζι. Εξηγήστε μου την ματιά που θέλατε να έχει η παράσταση σας

Το τραπέζι είναι ο τόπος που οφείλουμε να κάτσουμε όλοι γύρω του και να συνεννοηθούμε για τα βασικά. Πως θα διαχειριστούμε την ήττα μας, πώς θα πορευτούμε από ‘δω και μπρος, αν και πόσα περιθώρια αντίστασης μας έχουν απομείνει, πώς θα ορίσουμε τη ζωή μας, πώς θα πάρουμε πίσω τα  βασικά μας δικαιώματα. Είναι ένα τραπέζι που θα τσουγκρίσουμε τα ποτήρια μας με την ευχή πως  όλα μπορούν και πρέπει να αλλάξουν!

Ποια μαθήματα μπορεί να πάρει ο θεατής από τους ανθρώπους εκείνης της εποχής;

Ήρθε προχτές στην παράσταση ένας πατέρας με τον έφηβο γιο του, όταν τελείωσε η παράσταση δεν έφυγαν, κάθισαν έξω από το θέατρο και μιλούσανε για πολύ ώρα. Άκουσα, λοιπόν, τον νεαρό να λέει -Μα, αφού αυτοί πολεμήσανε τους Γερμανούς γιατί τους φυλακίσανε και τους βασανίζανε με αυτό τον τρόπο, ρε μπαμπά;- Συγκινήθηκα,  γιατί αν αλλάξει κάτι σ’ αυτόν τον κόσμο θα είναι από αυτήν την γενιά που έρχεται. Για τον κάθε θεατή η παράσταση λειτουργεί πολύ διαφορετικά εκεί που συγκλίνουν όμως όλοι είναι στη βία που μπορεί να υποστεί ο άνθρωπος από τον άνθρωπο, αυτό είναι που συγκλονίζει και έρχεται σε μια στιγμή που με την άνοδο της ακροδεξιάς είναι «χρήσιμο» να το θυμόμαστε όσο σκληρό κι αν είναι.

Τι είναι αυτό που κάνει την τέχνη να ταράζει συνειδήσεις και να καταφέρνει ενίοτε να παρεμβαίνει στα κοινωνικά ζητήματα της εποχής;

Το θέατρο δεν θα αλλάξει τον κόσμο,  δίνει όμως την αίσθηση στον θεατή ό,τι μπορεί κι αυτός κάτι να υπερασπιστεί. Σε ένα σύστημα που μας θέλει ανήμπορους, εκτοπισμένους, απελπισμένους, και παραδομένους, αυτό δεν είναι λίγο, είναι σπουδαίο!

Μιλήστε μου για την επιλογή των εξαιρετικών ηθοποιών σας και την πορεία μαζί τους σε αυτή την παράσταση

Οι ηθοποιοί  που έχω είναι πια η οικογένεια μου. Με τους τρεις από αυτούς, καθώς μόνο ο Γιάννης Μάνθος είναι καινούργια άφιξη, , έχουμε έρθει στην Θεσσαλονίκη ξανά και ξανά με την «Πανούκλα» του Καμύ σε μια παράσταση που την αγκάλιασε πραγματικά το κοινό της πόλης. Είμαι πολύ τυχερή που συνεργάζομαι με ηθοποιούς  τόσο άξιους, ταλαντούχους, που δίνουν σε κάθε πρόβα και κάθε παράσταση όλη τους την ενέργεια. Νομίζω πως μοιάζουν πολύ με ποδοσφαιρική ομάδα που ξέρει να δίνει ωραίες πάσες, τους χαζεύω κάθε φορά που τους βλέπω πάνω στη σκηνή, γιατί μου θυμίζουν πως το θέατρο δεν μπορεί να είναι μονάδα.

Υπήρξε κάποια έκφραση, κάποιο νόημα που σας αποκαλύφθηκε αργότερα σε αυτό το κείμενο;

Σε κάθε παράσταση μου αποκαλύπτεται κάτι καινούργιο γιατί η καθημερινή βαρβαρότητα που ζούμε δεν έχει τελειωμό. Πριν λίγο έβλεπα βίντεο  με τον δήμαρχο Βόλου να χειροδικεί σε πολίτη. Αδιανόητα πράγματα και ξέρετε πόσο θυμίζει ο συγκεκριμένος δήμαρχος  «τους ταγματασφαλίτερους του κερατά» που περιγράφει ο Χρόνης Μίσσιος;

Τι σας ικανοποιεί στο θέατρο;

Η εξέλιξη της πρόβας, γιατί αυτή θα καθορίσει το αποτέλεσμα. Δεν ανήκω στους σκηνοθέτες που πιστεύουν ότι όλα θα γίνουν καλύτερα με την τριβή των παραστάσεων και κάποιες ατέλειες ίσως και να διορθωθούν. Η πρόβα είναι η γέννα, η παράσταση είναι η αγάπη και η φροντίδα του «παιδιού»

Τι θα θέλατε να αλλάξετε σε αυτό;

Θα ήθελα να αλλάξει το προεδρικό διάταγμα της ντροπής που μας μετέτρεψε σε απόφοιτους λυκείου. Θέλω το σινάφι μου να πάρει πίσω την αξιοπρέπεια του, οι άνθρωποι του θεάτρου είμαστε αποδέκτες  μιας εχθρικής πολιτικής  που δείχνει, τελικά,  και τη δύναμη μας. Ελπίζω να γεμίσουν οι θεατρικές σκηνές με έργα πολιτικού λόγου γιατί  περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή υπάρχει η ανάγκη να υπερασπιστούμε την ανθρώπινη ποιότητα μας.

Η βραβευμένη ομάδα GAFF, (Βραβείο Διεθνούς Ρεπερτορίου από την Ένωση Θεατρικών Κριτικών, & Βραβείο καλύτερης παράστασης, σκηνοθεσίας, και καλύτερης ανδρικής ερμηνείας στα 11α Θεατρικά Βραβεία Θεσσαλονίκης 2022 για την «Πανούκλα» του Α. Καμύ) έρχεται στο πλαίσιο των Δημητρίων να παρουσιάσει  το συνταρακτικό αφήγημα του Χρόνη Μίσσιου «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς».

Η παράσταση παίχτηκε τη σεζόν 2022-2023, με απόλυτα sold out μέχρι την αυλαία, και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές από τους πλέον έγκριτους κριτικούς θεάτρου, αλλά κυρίως αγαπήθηκε από το κοινό και απέδειξε ότι ο πολιτικός λόγος του Χρόνη Μίσσιου είναι πάντα επίκαιρος. Το κείμενο του  «Σαλονικιού», όπως αποκαλούσαν οι σύντροφοι του τον Χρόνη Μίσσιο, παρουσιάζεται  στην πόλη της  Θεσσαλονίκης  η οποία υπήρξε σημαντικό κομμάτι  της ζωής του, της δράσης του και  άλλα και μέρος της πολιτικής ιστορίας της χώρας που τόσο γλαφυρά περιγράφει στο αυτοβιογραφικό του κείμενο.

*Η παράσταση «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» θα είναι στο Θέατρο Αυλαία (Τσιμισκή 136,Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2310 230013) την Τρίτη 10/10 στις 18.30 και στις 21.30 και την Τετάρτη 11/10 στις 18.30 και στις 21.15 | Σκηνοθεσία: Σοφία Καραγιάννη | Δραματουργική επεξεργασία: Σοφία Καραγιάννη, Μυρτώ Αθανασοπούλου | Σκηνικά, Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα | Μουσική: Μάνος Αντωνιάδης | Παραγωγή:GAFF | Ερμηνεία: Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Κωνσταντίνος Πασσάς, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος