Born Greek – Made American: Μια βουτιά στην σκοτεινή εποχή των παράνομων υιοθεσιών

Πώς αντιμετωπίζει κανείς το παρελθόν του, δεκαετίες μετά την αναγκαστική λήθη; Μπορεί μια διαλυμένη οικογένεια να ενωθεί ξανά; Αυτά είναι μερικά από τα βασικά ερωτήματα που θέτει μια σειρά αγγλόφωνων επεισοδίων podcast, που επιμελήθηκε τον τελευταίο χρόνο και παρουσίασε πριν έναν μήνα μία εξαιρετική δημοσιογραφική ομάδα.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην περιγραφή της σειράς «Στις 30 Μαρτίου 1952 εκτελέστηκαν τέσσερις άνδρες στην Αθήνα. Κατηγορήθηκαν ότι ήταν κομμουνιστές και ότι διέπραξαν πράξεις κατασκοπείας και προδοσίας. Τρία χρόνια αργότερα, οι κόρες ενός από αυτούς τους άνδρες επιβιβάστηκαν σε ένα αεροπλάνο και στάλθηκαν στην Αμερική. Υιοθετήθηκαν από ένα πλούσιο ελληνοαμερικανικό ζευγάρι στη Μασαχουσέτη. Η υιοθεσία τους ήταν μία από τις πρώτες μιας μακράς σειράς υιοθεσιών μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ που κρατήθηκε μυστική για χρόνια. Πρόκειται για μια ιστορία που μας μεταφέρει πίσω στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και σε μια σχέση κυριαρχίας και υποταγής μεταξύ των ΗΠΑ και της Ελλάδας. »

Αυτή η περιγραφή φυσικά ανήκει στη σειρά των αγγλόφωνων επεισοδίων podcast, η οποία ξετυλίγει όλο το κουβάρι των εξελίξεων και της τύχης που έλαβαν τα μέλη της οικογένειας του Ηλία Αργυριάδη. Ο Ηλίας Αργυριάδης ήταν ο ένας από τους τέσσερις που δολοφονήθηκαν εκείνο το πρωινό στην Αθήνα, για πολιτικούς λόγους. Η οικογένεια του διαχωρίστηκε βίαια και οι κόρες του έχασαν κάθε σημείο επαφής, η μία από την άλλη. Κατάφεραν εν τέλη να ξανασμίξουν;

Την απάντηση τη δίνει η αφήγηση της δημοσιογράφου Κατερίνα Μπακογιάννη (με αρωγή της δημοσιογραφικής της ομάδας), σε μια συμπαραγωγή της Melon Media και του iMEdD.

Με αφορμή αυτό, μιλήσαμε μαζί της και εξηγεί στην parallaxi διάφορες πτυχές του σκανδάλου της ιστορίας των παράνομων αμερικανικών υιοθεσιών αλλά και όχι μόνο.

All episodes of my new podcast, “Born Greek – Made American” are now available; a story about adoption, trauma and politics.

🎧 https://t.co/vBUlduWpSO

I look forward to hearing your thoughts and comments! https://t.co/W9fe3qV7Ub

— Katerina Bakogianni (@k_bakogianni) October 7, 2023

– Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το θέμα αυτό, δηλαδή να ερευνήσετε τις παράνομες υιοθεσίες παιδιών κατά τη δεκαετία του 50′;

– Έγινε τελείως τυχαία, συχνά οι καλύτερες ιστορίες έρχονται τυχαία στους δημοσιογράφους. Μιλούσα στο Messenger με έναν ελληνοαμερικανό δεύτερης γενιάς γερουσιαστή της πολιτείας του Wyoming, γιατί με ενδιαφέρει πως αντιλαμβάνονται οι δεύτερης γενιάς Αμερικανοί τη σχέση τους με την Ελλάδα. Προσωπικά κιόλας η οικογένειά μου είχε μετανάστες στην Αμερική στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ο πατέρας μου γεννήθηκε εκεί, επομένως έχω δεσμούς με αυτήν τη χώρα. Οπότε είχαμε μια γενικότερη κουβέντα για τους Έλληνες της Αμερικής και πως συνδέονται με τις ρίζες τους άτομα που δεν έχουν έρθει στην Ελλάδα και εκείνος μου ανέφερε την υπόθεση των υιοθεσιών των παιδιών κατά τη δεκαετία του 50′ και του 60′, ενώ μου προσέθεσε στην αναφορά του και το βιβλίο της Gonda Van Steen “Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα”.

Όλη η έρευνα γύρω από τις υιοθεσίες ανήκει στην κ. Steen, η οποία είναι ελληνίστρια, έχει την έδρα Κοραή στο King’s college στο Λονδίνο και αφιέρωσε τη ζωή της σε αυτήν τη μεγάλη έρευνα. Επομένως, το επόμενό μου βήμα ήταν να πάρω το βιβλίο αυτό και ανακάλυψα πως υπάρχει μια ολόκληρη κοινότητα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, που ψάχνει τις ρίζες της. Το βρήκα εξαιρετικά περίεργο όλο αυτό θέμα, διότι πρόκειται για ένα μεγάλο σκάνδαλο που έμεινε κρυφό για πολλές δεκαετίες. Το ονομάζω σκάνδαλο γιατί όλη η διαδικασία δεν έγινε νόμιμα σε όλες τις περιπτώσεις, σε μερικές από αυτές παρατηρήθηκε οικονομική συναλλαγή. Επίσης, έχουν χαθεί πάρα πολλά χαρτιά και αποδεικτικά στοιχεία.

Για να δώσουμε μεγαλύτερη σαφήνεια, στη σειρά επεισοδίων Born Greek – Made American, όπως αποσπάστηκαν η Ιωάννα και η Ολυμπία από την οικογένεια τους η τρίτη αδερφή η Έφη, δεν είχε ιδέα που βρίσκονταν εκείνες. Υπήρχαν τα χαρτιά, οι θετοί γονείς των κοριτσιών τα είχαν, αλλά δεν τα έδειξαν ποτέ στα 2 κορίτσια. Αυτή η ιστορία με συγκίνησε και αποφάσισα να ασχοληθώ εγώ. Ουσιαστικά μιλάμε για μια διακρατική συμφωνία. Επιπρόσθετα ενεπλέκονται οι σχέσεις Ελλάδας – Η.Π.Α, ο Ψυχρός πόλεμος ενώ και η ιστορία του David μέσα στο βιβλίο είναι ιδιαίτερη. Στη σειρά των podcast επεισοδίων ξεδιπλώνουμε την ιστορία του, καθώς είναι ένα παιδί που σπούδασε στη σχολή Καλών Τεχνών του Yale και ανακάλυψε εντελώς ξαφνικά ότι η μητέρα του εκτός από υιοθετημένη, ήταν κόρη του Ηλία Αργυριάδη. Ο Ηλίας Αργυριάδης ήταν ένας από τους τέσσερις που εκτελέστηκαν τον Μάρτιο του 1952, μαζί με τον Νίκο Μπελογιάννη, τον Νίκο Καλούμενο και τον Δημήτρη Μπάτση. Είχε τρεις κόρες την Έφη, την Ιωάννα, και την Ολυμπία. Οι 2 τελευταίες που ήταν οι μικρότερες δόθηκαν για υιοθεσία στην Αμερική χωρίς ποτέ να ερωτηθεί κάτι σε κάποιον και η μεγάλη αδερφή, τις έψαχνε μια ζωή.

– Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες σε αυτό το εγχείρημα και πως το χειριστήκατε;

– Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να πείσω τον David αλλά και την Έφη να πουν τις ιστορίες τους, γιατί δεν τις είχανε πει ποτέ σε δημοσιογράφο. Η Έφη τόσα χρόνια έπρεπε να διαχειριστεί την απώλεια από τις αδελφές της, που είχαν χαθεί και το έκανε με τεράστια αξιοπρέπεια και μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Και ο David μας δυσκόλεψε ειναι η αλήθεια για να ανασύρει όλες αυτές τις λεπτομέρειες για τη ζωή της μητέρας του. Μπορεί σε εμάς να φαίνεται μια τρομερά ενδιαφέρουσα ιστορία αλλά για τους πρωταγωνιστές των επεισοδίων δεν ήταν και το πιο ευχάριστο πράγμα να το κάνουν. Έτσι στα επεισόδια ανέδειξα για παράδειγμα, το πως οι ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες δε βοήθησαν καθόλου την Έφη να βρει έστω κάποια στοιχεία για τους αγαπημένους της.

– Υπήρξαν και άλλες χώρες κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου που επιχείρησαν σαν τις ΗΠΑ να “υιοθετήσουν” παιδιά;

– Καταρχάς να ξανατονίσω ότι τα στοιχεία τα αντλήσαμε από την έρευνα της Gonda Van Steen. Κάποια στιγμή σταματούν οι υιοθεσίες από την Ελλάδα προς την Αμερική και νομίζω περίπου 500 παιδιά υιοθετούνται από την Ολλανδία, κατά τη δεκαετία του 70′. Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα παγκοσμίως από την οποία υιοθετήθηκαν με μαζικό τρόπο παιδιά προς άλλη χώρα. Ξέρουμε πως ακολούθησαν και άλλες χώρες στη συνέχεια, όπως η Κορέα αλλά και Έλληνες που πρόσφατα έχουν υιοθετήσει παιδιά από τη Ρουμανία. Δυστυχώς, συνεχίζονται οι διακρατικές υιοθεσίες έως σήμερα. Λέω δυστυχώς διότι από ότι μπορώ να καταλάβω, συνομιλώντας και με άλλους ανθρώπους που ανήκαν σε αυτό το φάσμα, όταν κάποιος υιοθετείται εκτός της χώρας του ακόμα και αν οι συνθήκες είναι ιδανικές πχ αρκετά καλύτερο βιοτικό επίπεδο, όταν έρχεται η ώρα να θέλουν να ψάξουν και να γνωρίσουν τους βιολογικούς τους γονείς, αντιμετωπίζουν τρομερές δυσκολίες. Όσοι καταφέρνουν να γνωρίσουν εν τέλη τους γονείς τους, δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί τους, διότι υπάρχει το τεράστιο εμπόδιο της γλώσσας. Γνώρισα περιπτώσεις που είδαν τη μητέρα τους μπροστά τους και δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν, ήθελαν μεταφραστή. Ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο.

– Τα κίνητρα για την υιοθεσία παιδιών που ήταν απόγονοι ατόμων που εμπλέκονταν σε αριστερές ή κομμουνιστικές οργανώσεις ήταν αμιγώς πολιτικά ή υπήρχε και κάτι επιπλέον;

– Υπήρχαν και πολιτικά κριτήρια. Τουλάχιστον στην αρχή και ανά περίπτωση. Στην περίπτωση των παιδιών που μιλάμε στα επεισόδια, τα πολιτικά κριτήρια ήταν σαφέστατα. Το ξέρουμε γιατί εκτέλεσαν τον Αργυριάδη, η μητέρα των κοριτσιών αυτοκτόνησε, η Κατερίνα Δάλλα, έτσι τα παιδιά βρέθηκαν μόνα τους, με τη μεγάλη αδελφή την Έφη, που ήταν από άλλη μητέρα και έτσι αυτή δεν υιοθετήθηκε στην Αμερική. Επανερχόμενη στα πολιτικά κριτήρια, τότε υπήρξε αρθρογραφία γυναίκας γνωστού πολιτικού, την Τσαλδάρη, η οποία τότε είχε κάποιο ρόλο στις υπηρεσίες Πρόνοιας και έλεγε “ότι κάτι πρέπει να κάνουμε με τα αυτά τα παιδιά ώστε να μην υποκύψουν στο μίασμα του κομμουνισμού”. Δεν ήταν έτσι για όλα τα παιδιά. Το πολιτικό σκέλος αφορά τη σχέση της Ελλάδας με την Αμερική. Η χώρα μας μετά τον εμφύλιο ήταν ίσως η φτωχότερη χώρα στον πλανήτη. Το διάσημο περιοδικό TIME χαρακτήρισε έτσι τη χώρα. Οι ΗΠΑ τότε κατέστρωσαν το σχέδιο Μάρσαλ για να μη “πέσει” η Ελλάδα στην πλευρά της σοβιετικής ένωσης. Έγινε εισροή μεγάλων αμερικανικών κεφαλαίων στα ταμεία του ελληνικού κράτους, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος των Αμερικανών.

Τότε λοιπόν έγινε το εξής για να φεύγουν τα παιδιά στην Αμερική και εκεί μπαίνει το πολιτικό σκέλος. Η νομοθεσία στην Ελλάδα απαγόρευε την υιοθεσία στους Έλληνες γονείς κάτω των 50 ετών. Αντίθετα, για την Αμερική δεν έβαλαν κανέναν κριτήριο υιοθεσίας. Με το νόμο περί μετανάστευσης έγιναν πράξη όλες αυτές. Από εκεί και πέρα εισήλθαν και οικονομικά κριτήρια. Υπήρχαν κάποιοι που διαπίστωσαν πως αυτό είναι πεδίο δόξης λαμπρό για να βγάλουν χρήματα.

– Χρονιά αργότερα και αφού ο David έχει μάθει την αλήθεια για την οικογένειά του, πως τον είδατε να νιώθει με αυτά που έμαθε; Οι εμπειρίες έγιναν “κτήμα” του;

– Ήταν αρκετά επίπονο τολμώ να πω. Πολλές φορές προγραμματίζαμε συνεντεύξεις και τις ακύρωνε για κάποια άλλη στιγμή. Όμως μέσα του το έχει κάνει κτήμα του. Στην Ελλάδα έχει έρθει ήδη 2 φορές. Έχει συναντηθεί με την Έφη. Επισκέφθηκε το μνημείο για τους αγωνιστές της εθνικής αντίστασης και τον Αττικό Τύμβο. Κυρίως, πλέον έχει κατανοήσει το τραύμα της μητέρας του. Έζησε μια δύσκολη παιδική ηλικία.

– Πόσοι και πόσο εργάστηκαν για όλο αυτό το εγχείρημα που ακούμε στη σειρά των 5 επεισοδίων;

– Καταρχάς το Born Greek – Made American είναι μια συμπαραγωγή της Melon Media και του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD που με στήριξαν σε όλα τα στάδια. Ήμασταν μια μεγάλη ομάδα για τα ελληνικά δεδομένα, αρκετά μικρή όμως για τις αντίστοιχες παραγωγές του εξωτερικού. Για το συγκεκριμένο Podcast εργάστηκαν δύο sound designers, ο Βαγγέλης Μακρής και ο Δημήτρης Κοκοβίδης, ένας δημοσιογράφος που με βοήθησε στην έρευνα, ο Δημήτρης Μανής. Προσέχαμε πάρα πολύ για το κάθε ηχητικό αρχείο που θα έμπαινε στα επεισόδια, ούτως ώστε να ακουστεί πολύ ενδιαφέρον για το κοινό. Μας υποστήριξε πάρα πολύ κόσμος, πήραμε αρκετό feedback από εκείνους. Μας πήρε έναν χρόνο, αλλά όλοι μας κάνουμε ταυτόχρονα και διαφορετικές δουλειές. Πάρα πολλές ώρες, αμέτρητες βασικά για να το φέρουμε εις πέρας.

* Ευχαριστούμε πολύ το iMEdD και την Κατερίνα Μπακογιάννη για την παραχώρηση της συνέντευξης. Το podcast «Born Greek – Made American» είναι συμπαραγωγή της Melon Media και του iMEdD και διαθέσιμο σε όλες τις πλατφόρμες podcast (Spotify, Apple Podcasts).