Δέντρο των Ψυχών και Δέντρο της Μνήμης: Το δίδυμο έργο για τα 57 θύματα των Τεμπών ενώνει Αθήνα και Θεσσαλονίκη

Ο Γιάννης Σαντεξής είναι σιδηρουργός και πριν από 11 μήνες επέστρεφε στη γενέτειρά του, Θεσσαλονίκη, από ένα ταξίδι την Αθήνα. Είχε αποφασίσει να αποθέσει 57 τριαντάφυλλα στον τόπο του τραγικού δυστυχήματος των Τεμπών. Όσα δηλαδή και τα θύματα, εκείνο το μοιραίο βράδυ.

Μάταια. Λόγω του μπαζώματος στο σημείο,  υπήρχαν μόνο χαλίκια. «Ντράπηκα. Αναγκάστηκα να πετάξω τα λουλούδια και να φύγω. Τα είχαν μπαζώσει όλα και δεν υπήρχε τίποτα εκεί που να μας φέρνει στο μυαλό τους 57 ανθρώπους που χάθηκαν. Θύμωσα. Μίλησα αμέσως με την εικαστικό και φίλη μου, Μαρία Μανδάκη και της πρότεινα να φτιάξουμε ένα μνημείο. Αυτή να σχεδιάσει κι εγώ να το κατασκευάσω. Το μεταφέραμε στην κ. Καρυστιανού, της άρεσε η ιδέα  και το προχωρήσαμε», λέει στην Parallaxi.

Βέβαια, στο διάστημα που ακολούθησε μέχρι και σήμερα υπήρξε μια μικρή ταλαιπωρία. Αφού διαπιστώθηκε ότι το σημείο δεν ανήκει στη Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου, όπως αρχικά θεωρήθηκε, ακολούθησε αίτημα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, ώστε να δοθεί άδεια και να τοποθετηθεί μνημείο στο σημείο. «Με τη βοήθεια της Μαρίας Καρυστιανού, έγινε συγκεκριμένο έγγραφο, κάναμε αίτημα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, πήραμε αριθμό πρωτοκόλλου, αλλά καμία απάντηση από τον κ. Κουρέτα».

Η ιδέα ωστόσο όχι μόνο δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά εξελίχθηκε: Να γίνουν δύο μνημεία, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, δύο δέντρα με κλαδιά που να συμβολίζουν την αρχή και το τέλος, ένα έργο που ενώνει δύο πόλεις.

Η πρόταση συνάντησε ευήκωα ώτα στο Δήμο Θεσσαλονίκης, αρχικά αποφασίστηκε να τοποθετηθεί στο λιμάνι, όμως εν τέλει το μνημείο θα βρίσκεται στη νέα παραλία. Η τοποθετήσή του αναμένεται στις 2 Μαρτίου.

Η ιδέα της ένωσης Αθήνας-Θεσσαλονίκης πήρε σάρκα και οστά μετά από μια δήλωση του Χάρη Δούκα. 

«Την επομένη μέρα της πρώτης επετείου, όπως θυμάστε, έγραψαν τα παιδιά στο Σύνταγμα τα ονόματα των θυμάτων με μπογιά και σβήστηκαν από το φρούραρχο. Στη συνέχεια ο δήμαρχος της Αθήνας, Χάρης Δούκας, προχώρησε σε δήλωση πως δεν ήταν δική του απόφαση το σβήσιμο των ονομάτων και πως ήθελε να δημιουργηθεί ένα μνημείο για την τραγωδία. Έτσι κι εμείς ακούγοντας αυτή τη δήλωση προτείναμε τη δημιουργία του συγκεκριμένου μνημείου και μάλιστα έγινε πρόταση να υπάρχει ένα στην Αθήνα και ένα στη Θεσσαλονίκη και όχι στα Τέμπη, για να θυμίζει το δρομολόγιο του τρένου», αναφέρει ο κ. Σαντεξής.

Οπότε, φτάσαμε στην εξής κατάληξη με δύο μνημεία:

Το δέντρο των ψυχών – η αρχή ΑΘΗΝΑ (εγκαίνια 1 Μαρτίου στο πάρκο Ερμού και Πειραιώς, απέναντι από την Τεχνόπολη)

Το δέντρο της μνήμης – το τέλος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (εγκαίνια, πιθανότατα στις 2 Μαρτίου στη Νέα παραλία)

«Τα φύλλα που πέφτουν, αλλά και η ελπίδα»

«Η έμπνευση μετά το τηλεφώνημα που δέχθηκα από τον φίλο και συνεργάτη Γιάννη Σντεξή ήρθε πολύ γρήγορα και αυθόρμητα. Σκέφτηκα αμέσως ότι έπρεπε να δημιουργήσουμε ένα δέντρο για τις ψυχές», λέει στην Parallaxi η εικαστικός Μαρία Μανδάκη. «Η ιδέα άρεσε στην κ. Καρυστιανού,  προχώρησα και συνέχισα να σχεδιάζω το δέντρο για τη Θεσσαλονίκη. Πήγαμε στον Δήμο και τον κ. Νικηφορίδη, του άρεσαν τα σχέδια, είπε ότι θέλει να μας βοηθήσει στο έπακρο και μας πρότεινε το σημείο που ήθελε εκείνος να γίνει εμφανές σημείο.

Μετά από λίγες μέρες ουσιαστικά και μετά τη δήλωση του κ. Δούκα ήρθε η πρόταση και από την Αθήνα, πρότεινα το δίπτυχο έργο, όμως η λέξη που χρησιμοποιούμε πια είναι δίδυμο και όχι δίπτυχο.

Ήταν το ελάχιστο που μπορούσα να κάνω. Θεώρησα καθήκον μου να συμβάλλω και έβαλα όλη την ενέργειά μου. Ενώσαμε τις δύο πόλεις. Δύο δήμοι έγιναν μια φωνή και ένας κοινός θρήνος. Συμβολίζει την αρχή και το τέλος μιας γραμμής που ενώνει στο κοινό δράμα.

Στην Αθήνα το δέντρο των ψυχών έχει 57 ρίζες, 57 απολήξεις κλαδιών και 57 πουλιά, που πάνω τους έχουν το μικρό όνομα και την ηλικία των θυμάτων. Πρόκειται για τις ψυχές που ετοιμάζονται να ταξιδέψουν.

Στη Θεσσαλονίκη, στο δέντρο της μνήμης οι ψυχές (τα πουλιά) είναι πεσμένες στις ρίζες. Αλλά υπάρχει ένας ελπιδοφόρος συμβολισμός, στα κλαδιά υπάρχουν, είναι 57 φύλλα χρυσά, οι ψυχές δεν αλλοιώθηκαν, παραμένουν ζωντανές και τα κλαδιά δείχνουν ότι είναι το σύμβολο ελπίδας για δικαίωση. Η ελπίδα της δικαίωσης για αυτές τις ψυχές. Πρέπει να ανασύρουμε στοιχεία της ελπίδας και να δώσουμε στις επόμενες γενιές το μέλλον που της αξίζει. Για μένα είναι ένα έργο ψυχής. Θα ήθελα να αποτελέσει ένα σύμβολο στοχασμού και κριτικής και να αγγίζει τις καρδιές και το μυαλό μας.

Το έργο αυτό φωνάζει με τη σιωπή του», συνοψίζει η κ. Μανδάκη.

Σαντεξής: «Με τα δέντρα θα φέρουμε το οξυγόνο»

Αφού έγιναν τα σχέδια από την κ. Μανδάκη, τα μνημεία πέρασαν στο στάδιο της υλοποίησης από τον σιδηρουργό, Γιάννη Σαντεξή, στο εργαστήριό του γιου του Γιώργου ‘Διά Πυρός και Σιδήρου’ στο Καβαλάρι. Χρειάστηκαν 850 εργατοώρες ανά δέντρο. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι 100% ο σίδηρος, για την προστασία του οποίου από την σκουριά έχει γίνει γαλβάνισμα εν θερμώ, χρωματική επεξεργασία με τεχνολογία c5 και c6 καραβιών για το καλύτερο αποτέλεσμα.

Το κάθε μνημείο ζυγίζει τόνους (1,5 τόνο το δέντρο και 3,5 τόνοι ο βράχος).  Είναι αντικλεπτικό, καθώς είναι όλο κρυφό βιδωτό κρυφό. Είναι όλο χειροποίητο και συνολικά 4 μέτρα ύψος, με άνοιγμα κλαδιών επίσης 4 μέτρα.

Εδώ να σημειωθεί σε ό,τι αφορά στα έξοδα κατασκευής τους, ότι για το μνημείο της Αθήνας το ποσό καλύφθηκε κατά 50% από το Δήμο Αθηναίων, το 40% από χορηγίες και το 10% από ίδια έξοδα της εταιρίας του κ. Σαντεξή, ενώ στη Θεσσαλονίκη το 50% από χορηγίες και το 50% από την εταιρία του κ. Σαντεξή. Κάποιοι έμποροι προς τιμήν τους χρέωσαν το ελαχιστότατο, κάποιοι στήριξαν έμπρακτα, αλλά και κάποιοι άλλοι ενώ είχαν υποσχεθεί στήριξη, δεν σήκωναν το τηλέφωνο. Το κάθε δέντρο κόστισε περίπου 70.000 ευρώ.

«Παλεύουμε 11 μήνες για να το κάνουμε, γιατί υπάρχει και η γραφειοκρατία. Η σύμβαση έργου για την Αθήνα ολοκληρώθηκε στις  27 Δεκεμβρίου 2024, αλλά αν δεν το είχα ξεκινήσει το Νοέμβριο δεν θα είχα προλάβει τα ετήσια μνημόσυνα.

Το μότο μου μετά τις συγκεντρώσεις της 26ης Ιανουαρίου είναι ότι με αυτά τα δύο γλυπτά θα φυτέψουμε τα δέντρα και θα φέρουμε το οξυγόνο. Πρώτη φορά είδα ακομμάτιστη πορεία και βοερούς ανθρώπους να φωνάζουν. Και το λέω πως έχουμε ζήσει συγκεντρώσεις με Παπανδρέου, Καραμανλή. Και φυσικά δεν τρώμε την προπαγάνδα για τους 30.000 κόσμο. 

Ξέρουμε ότι ο κόσμος εκτεινόταν σε 3 χιλιόμετρα. σε μια έκταση 90.000 τετραγωνικών. Με ένα άτομο στο τετραγωνικό ήταν 90.000. Αλλά είδατε ότι σε κάποια σημεία ήταν πάνω από 1 άτομο στο τετραγωνικό. Οπότε μιλάμε για πάνω από 100.000 κόσμο», αναφέρει ο κ. Σαντεξής.

Πώς έγινε όμως το έργο και υπήρξε κάποια στιγμή που λύγισε;

«Θα ήθελα να πω ότι όλο το προσωπικό με το οποίο δουλεύαμε αυτό τον καιρό (4-5 άτομα) δεν καταλαβαίναμε πόσες ώρες εργαζόμασταν. Το κάναμε με αυταπάρνηση. Όταν έβαζα τα ονόματα και τις ηλικίες, λύγισα. Είχα τον πλήρη κατάλογο των θυμάτων. Τον ξεκίνησα ανάποδα ηλικιακά. Όταν έφτασα στον πιο μικρό σε ηλικία, τον 15χρονο Παναγιώτη, συγκλονίστηκα.

Στο έργο της Θεσσαλονίκης τα πουλιά είναι πεσμένα, σκοτωμένα περιμετρικά του κορμού, αλλά υπάρχει μια λεπτομέρεια: Δεν είναι πεσμένα, αλλά συρρικνωμένα προς τον κορμό επειδή τα παιδιά τα πήραν και τα πέταξαν στα σκουπίδια στο Κουλούρι, όταν έκαναν το μπάζωμα»… 

Ο Γιάννης είναι σιδηρουργός τρίτη γενιά με το γιο του και επιχειρηματίας από το 1995. Έχει τρία παιδιά. Δύο κόρες, 33 και 30 ετών και έναν γιο που είναι 24 και εργάζεται μαζί του στο σιδηρουργείο.

«Θα μπορούσαμε όλοι μας να είμαστε στο τρένο. Τα παιδιά μου, εγώ, οι φίλοι μου, όλοι. Είμαι 58 χρονών και θέλω να πω ότι νιώθω συνυπεύθυνος την κοινωνία που έχω φτιάξει και εγώ. Έχω ψηφίσει, έχω ανεχτεί την ατιμωρησία. Αν δεν ξεκινήσουμε ο καθένας από τον εαυτό του για να κάνουμε κάτι, δε την φτιάχνουμε αυτήν τη κοινωνία. Θεωρώ ότι μετά τη μεταπολίτευση το χάσαμε, βολευτήκαμε πολύ. Δεν είναι τυχαίο το 41%». 

Δεν θα ξεχάσει ποτέ αυτό που του είπε η Μαρία Καρυστιανού: «Μου λέει: Εγώ έχασα τη Μάρθη, αλλά θα παλέψω για τα δικά σας παιδιά. Υπάρχει κάτι πιο συγκλονιστικό; Όμως ακόμη πιο τραγικό ήταν όταν γνώρισα γονείς που έχασαν το μοναχοπαίδι τους. Εκεί τελειώνεις…».

«Η ανάγκη το να βγει όλο αυτό προς τα έξω μας έκανε να μην κοιμόμαστε»

Ρώτησα τη Μαρία Μανδάκη για το πώς μπορεί να νιώθει ο καλλιτέχνης όταν έχει μια τόσο σημαντική αποστολή. 

«Όταν μου έγινε το τηλεφώνημα, μου ήρθε αμέσως η έμπνευση. Υπήρχε μέσα μου από τις 28 Φεβρουαρίου του 2023 μια βουβή κραυγή. Το θέμα δεν αφορά μόνο τις οικογένειες και τους φίλους των θυμάτων, είναι εθνικό πλέον. Επηρέασε όλους μας. 

Το ίδιο το γεγονός μου καθοδηγούσε. Τα σχέδια τα ολοκλήρωσα σε 2 εβδομάδες, αλλά συμπλήρωνα και έφτιαχνα. Πήραν λίγο χρόνο και η κατασκευή το ίδιο.

Δε σήκωσα κεφάλι από τα σχέδια. Με είχε συνεπάρει η ιδέα και ήταν όλα μαζί, ο πόνος, ο οργή, η θλίψη, η ανάγκη να το αποδώσω.

Και ο βουβός πόνος ενός ολόκληρου λαού. 

Έχουμε χάσει τον ύπνο μας. Η ανάγκη το να βγει όλο αυτό προς τα έξω μας έκανε να μην κοιμόμαστε. Βλέπαμε την κάθε ψυχή μπροστά μας κι εμείς λυγίζαμε. Είναι μεγάλη ευθύνη και το βάρος που έχει ο καλλιτέχνης όταν πρέπει να δημιουργήσει κάτι για τον πόνο.

Κατά την κατασκευή του, πήγαινα στο Καβαλάρι και το ζήσαμε όλο αυτό πολύ έντονα. Τα παιδιά με μια κατάνυξη προσπαθούσαν να δημιουργήσουν τις λεπτομέρειες. Βγήκε πάθος και πόνος στον καθένα μας. Δεν ήταν το συνηθισμένο το κλίμα στο εργαστήριο. Δούλευαν νυχθημερόν για να τελειώσει το έργο. Ο Γιάννης Σαντεξής  έχει αντίληψη σε υψηλό επίπεδο, είναι πολύ σημαντικό αυτό, έχει υπερβεί τις προσδοκίες και απέδωσε 100% το σχέδιο. 

Και ο σύλλογος αγκάλιασε αυτή την ιδέα. Δεν υπάρχει παγκόσμια δίπτυχο έργο που να ενώνει δύο πόλεις. Η έμπνευσή μου άρεσε σε όλους τους γονείς κι αυτό με ικανοποιεί». 

Και για το τέλος, σκέφτηκε για το μέλλον πως «με αυτοκριτική και ενδοσκόπηση, ας καταλάβουμε πως όταν λειτουργούμε σαν μονάδα ο καθένας, αλλά και συλλογικά μπορούμε να επηρεάσουμε το κοινωνικό σύνολο και να κινούμαστε θετικά, να σταματήσουμε να είμαστε αδιάφοροι για τον διπλανό μας».

Δείτε στιγμιότυπα από την κατασκευή