Ελένη Ανδρεάδη: Δεν μπορούμε να ζητάμε από τα παιδιά έναν καλύτερο κόσμο, αν εμείς δεν αλλάξουμε

Η Ελένη Ανδρεάδη γεννήθηκε στο Λονδίνο και σπούδασε Περιβαλλοντική Πολιτική και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπου παρακολούθησε και μαθήματα δημιουργικής γραφής.

Έχει εργαστεί ως στρατηγικός και περιβαλλοντικός σύμβουλος σε Ελλάδα, Αμερική, Αγγλία και Γερμανία, ενώ σήμερα δραστηριοποιείται ως διευθύντρια Αειφορίας στον Όμιλο Sani/Ikos, έναν διεθνή ξενοδοχειακό όμιλο που θεωρείται υπόδειγμα βιωσιμότητας. Παράλληλα, μετουσιώνει την ανησυχία της για το περιβάλλον σε παιδικά βιβλία που έχουν γνωρίσει θεαματική ανταπόκριση και μεταφράζονται ήδη σε πολλές χώρες.

Από τους πολυβραβευμένους «Πράκτορες του Πλανήτη» και τον «Τζάστιν Γκρέι και τους φύλακες της Γης», μέχρι τους «Μαχητές του Ντάο» και το πρόσφατο «Και ζήσαμε καλύτερα», τα βιβλία της, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, συνδυάζουν τον κόσμο του παραμυθιού με έντονο οικολογικό προβληματισμό. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η ΜΚΟ «Πράκτορες του Πλανήτη», την οποία ίδρυσε και που υλοποιεί βιωματικά περιβαλλοντικά προγράμματα σε σχολεία όλης της χώρας, με στόχο την καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης από μικρή ηλικία.

Στη νέα της συλλογή παραμυθιών «Και ζήσαμε καλύτερα», σε εικονογράφηση της Μαίρης Καλαμπαλίκα, η συγγραφέας εμπνέεται από κλασικά παραμύθια των Άντερσεν, Περό και αδελφών Γκριμ, για να τα ανατρέψει δημιουργικά και να μιλήσει στα παιδιά του σήμερα για την αξία της φύσης. Από τα «Τρία πουλάκια» που φτιάχνουν φωλιές με υλικά της γης μέχρι τη μικρή πολική αρκούδα Καλού στην Αρκτική, οι ιστορίες φέρνουν στο προσκήνιο την ανάγκη να προστατέψουμε τον πλανήτη μας. Ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί από παιδιά προσχολικής ηλικίας μαζί με τους γονείς τους, προσφέροντας ψυχαγωγία αλλά και ερεθίσματα για ουσιαστικές συζητήσεις γύρω από την κλιματική αλλαγή.

Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου, η Parallaxi συνομίλησε με την Ελένη Ανδρεάδη για την έμπνευση πίσω από την ιστορία, τη σημασία της παιδικής λογοτεχνίας στη διαμόρφωση στάσεων ζωής και το πώς μπορούμε, όλοι μαζί, να καλλιεργήσουμε μια νέα ματιά στο μέλλον. Η ίδια μιλά με ενθουσιασμό για το ταξίδι της συγγραφής, αλλά και με την αισιοδοξία μιας δημιουργού που πιστεύει ακράδαντα στη δύναμη των παιδιών να αλλάξουν τον κόσμο.

Ποιος ο σκοπός σας για να γράψετε το «Και ζήσαμε καλύτερα»;

Ήθελα να επιστρέψω στα κλασικά παραμύθια που αγάπησα από παιδί. Διαβάζοντας τα πάλι με τα μικρά παιδιά μου, βρήκα τον εαυτό μου να προσθέτει, να αλλάζει… Διαπίστωσα, πως ενώ κάποιες αξίες άντεξαν στον χρόνο, όπως η σημασία της αγάπης, δικαιοσύνης, γενναιότητας ή της εσωτερικής αντί για εξωτερικής ομορφιάς, άλλες φόρμες, ρόλοι και στερεότυπα, όπως αυτό της ηρωίδας που έχει μοναδικό σκοπό να παντρευτεί τον πρίγκηπα ή η ταύτιση του άγνωστου με το κακό, δεν ανταποκρίνονται στην εποχή μας ή στις ανάγκες των παιδιών του σήμερα.

Έτσι γεννήθηκε η ανάγκη να αναπλάσω αυτές τις ιστορίες και να δώσω χώρο για νέες ερμηνείες και καίρια ζητήματα που μας απασχολούν σήμερα, όπως η περιβαλλοντική κρίση, η αποξένωση μας από τη φύση και η απομόνωση του ενός από τον άλλο. Για παράδειγμα, σε αυτές τις πέντε ιστορίες, θα βρείτε τη μικρή γοργόνα να αναζητά τον πρίγκηπα όχι για να τον παντρευτεί αλλά για να του ζητήσει να αλλάξουν οι άνθρωποι στην στεριά τις συνήθειες τους ώστε να σωθεί το υποβρύχιο βασίλειο της.

O Τζακ όταν πετάει τα φασόλια, ξεφυτρώνει μια θεόρατη πολυκατοικία με ένα κακό μάγο που έκλεψε την χαρά των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν αποκοπεί από την φύση κολλημένοι στις οθόνες τους, ενώ η Κοκκινοσκουφίτσα είναι μέλος της φυλής Μασσάι στην αφρικανική σαβάνα και κρύβει το λιοντάρι στο σπίτι της άρρωστης γιαγιάς της γιατί κινδυνεύει από ένα κυνηγό.

Τι πρέπει να έχει στο νου του κάποιος που γράφει ιστορίες για παιδιά;

Πάνω απ’ όλα, σεβασμό. Τα παιδιά καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα απ’ όσο νομίζουμε, και έχουν βαθιά αίσθηση του δικαίου και της αλήθειας. Δεν χρειάζονται απλοϊκές ιστορίες, αλλά αυθεντικές ιστορίες, καλά ειπωμένες, που εμπνέουν, που κάνουν το παιδί να θέλει να αγκαλιάσει το βιβλίο.

Ένα κόσμο καλύτερο εσείς επιδιώκετε όχι μόνο μέσα από τα βιβλία σας, αλλά και από τους Πράκτορες του Πλανήτη. Πείτε μου γι’ αυτή την δράση σας;

Οι «Πράκτορες του Πλανήτη» είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ίδρυσα  πριν 16 χρόνια για να φέρουμε βιωματική, διαδραστική περιβαλλοντική εκπαίδευση σε παιδιά σε όλη την Ελλάδα. Μέχρι σήμερα, πάνω από 100.000 παιδιά έχουν υλοποιήσει τις αποστολές των Πρακτόρων μέσα από σχολεία, οργανισμούς και φεστιβάλ. Πρόσφατα συμμετείχαμε στη φετινή ΔΕΘ στο περίπτερο του Υπουργείου Περιβάλλοντος όπου παιδιά από την πόλη είχαν την δυνατότητα να συμμετάσχουν στην «Αποστολή Μπλε Θησαυρός» για την σημασία της εξοικονόμησης του πόρου του νερού και τους κινδύνους που διατρέχει με την κλιματική κρίση, ενώ το φθινόπωρο θα τρέξουμε προγράμματα για την προστασία της θάλασσας στα νησιά.

Επιπλέον, οι ιστορίες των Πρακτόρων παίρνουν και νέα μορφή πέρα των βιβλίων, της οργάνωσης και θεατρικών παραστάσεων: μετατρέπονται σε τηλεοπτικά καρτούν, με τον πιλότο να παρουσιάζεται αυτή την στιγμή στο Cartoon Forum της Τουλούζης, στο πλαίσιο συνεργασίας Ελλήνων, Πορτογάλων και Ιρλανδών δημιουργών.

Είναι τα νέα παιδιά η επένδυση μας για το μέλλον αυτού του κόσμου αλλά δε νομίζετε πως πρέπει κι εμείς να δουλεύουμε τον εαυτό μας για να μπορέσουμε να κάνουμε καλύτερες επόμενες γενιές;

Απόλυτα. Δεν μπορούμε να ζητάμε από τα παιδιά να φτιάξουν έναν καλύτερο κόσμο, αν εμείς δεν αλλάξουμε. Χρειάζεται να δείξουμε τον δρόμο με το παράδειγμα μας, όχι μόνο με λόγια. Όταν μιλάμε για αειφορία, ενσυναίσθηση, σεβασμό ή ισότητα, πρέπει πρώτα να κοιτάμε αν αυτά υπάρχουν στον δικό μας τρόπο ζωής. Τα παιδιά μας παρατηρούν συνέχεια.

Μπορούμε να προβληματιστούμε και μαζί εάν δεν έχουμε την λύση ή αν παρατηρούμε τον εαυτό μας σε αντίφαση (συμβαίνει συχνά!). Επίσης, να υποστηρίξουμε τα παιδιά στις προσπάθειες τους έστω και αν δεν μας είναι «βολικό». Το να κάνουμε δράσεις μαζί ως οικογένεια, για παράδειγμα ένα καθαρισμό, μπορεί επίσης να μας δώσει μεγάλη χαρά και ικανοποίηση ως ομαδική και συλλογική προσπάθεια.

Τι επιπλέον σας δίνουν τα βραβεία στο έργο που κάνετε;

Τα βραβεία είναι σίγουρα μια όμορφη αναγνώριση – ότι αυτό που προσπαθείς να επικοινωνήσεις βρίσκει απήχηση. Είναι ενθαρρυντικό να ξέρεις ότι η δουλειά σου έχει αντίκτυπο και ανοίγει διαλόγους, και ένα βραβείο είναι επίσης ευκαιρία να γίνει το έργο πιο γνωστό. Η πιο σημαντική επιβράβευση όμως είναι αυτό που ανέφερα πριν.

Όταν ένα παιδί σου λέει ότι θέλει να γίνει και αυτό Πράκτορας του Πλανήτη. Ότι είναι Μαχητής του Ντάο. Όταν σφίγγει το βιβλίο στην αγκαλιά και λέει ότι αυτή η ιστορία είχε σημασία για αυτό.

Πώς είναι να γράφετε ένα βιβλίο κι αυτό να φεύγει από τον μικρό χώρο ενός δωματίου και να φτάνει σε όλο τον κόσμο, αν σκεφτούμε σε πόσες γλώσσες μεταφράζονται πλέον τα βιβλία σας. Ποιο είναι το συναίσθημα σε όλο αυτό;

Η αλήθεια είναι πως ακόμα και μετά από δώδεκα βιβλία για εμένα είναι σαν να ζω ένα μικρό θαύμα κάθε φορά. Μια λευκή σελίδα, μια ιδέα που ζωντανεύει πάνω της και παίρνει σιγά σιγά μορφή, γεμίζει χρώματα και σελίδες. Γίνεται βιβλίο σε ένα ράφι. Και ξαφνικά, ταξιδεύει σε άλλες χώρες, άλλες γλώσσες, άλλους πολιτισμούς, και βρίσκει αναγνώστες που μοιράζονται την ίδια αγωνία, την ίδια ελπίδα. Είναι μια βαθιά συγκίνηση, ίσως γιατί σου θυμίζει πως οι ιστορίες έχουν τη δύναμη να ενώνουν.

Ποια είναι τα βασικά σημεία που πρέπει να εστιάσει κάποιος που μιλά και διαδίδει πληροφορία σε κάποιο παιδί;

Πρώτα απ’ όλα, να έχει σεβασμό προς το παιδί ως συνάνθρωπο, συνομιλητή. Να ακούει. Τα παιδιά χρειάζονται χώρο να εκφραστούν και να κατανοήσουν τα συναισθήματα τους, να τα επεξεργαστούν και να συνδεθούν μαζί τους. Βρίσκω σημαντικό να εξηγούμε το γιατί, όχι μόνο το τι, και να καλλιεργούμε την κριτική σκέψη.

Στον κόσμο που τα παιδιά μεγαλώνουν, με την τεχνητή νοημοσύνη, πλήθος πληροφοριών και αποξένωση, η κριτική σκέψη και η δημιουργικότητα θα είναι οι πιο απαραίτητες δεξιότητες για τα παιδιά. Μου αρέσει να μιλώ με ειλικρίνεια, αλλά με τρόπο που να δίνει ελπίδα και να μην περνάει την απαισιοδοξία που έχουμε συχνά ασπαστεί και κανονικοποιήσει ως ενήλικες – η πραγματικότητα ότι η ατομική πρωτοβουλία έχει σημασία. Όλα ξεκινούν από εκεί. Τα όνειρα μπορούν να γίνουν πραγματικότητα και ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος εάν εμείς γίνουμε καλύτεροι.

Αν έπρεπε να ξεχωρίσετε μία από τις ιστορίες του «Και ζήσαμε καλύτερα», ποια θα μπορούσε να είναι αυτή και γιατί;

Ίσως να διάλεγα το Τζακ και την Πολυκατοικία. Ήταν μια ιστορία που με προβλημάτισε ως παιδί: δεν μπορούσα να καταλάβω πως ο Τζακ έκλεψε από τον γίγαντα και την γυναίκα του και μετά τον σκότωσε, ρίχνοντας την φασολιά στην οποία ζούσε ο γίγαντας αλλά και η γυναίκα του, που του είχε εξάλλου δείξει συμπόνοια σώζοντας την ζωή του – και μετά ο Τζακ έζησε πλουσιοπάροχα, χαρούμενος με το κατόρθωμα του. 

Στην ιστορία μου, όταν η μαμά του πετάει φασόλια έξω από το σπίτι τους στην πόλη αντί για φασολιά μεγαλώνει μια τεράστια πολυκατοικία. Εκεί στο ρετιρέ ζει ένας κακός μάγος που έχει αιχμαλωτίσει την χαρά των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν ξεχάσει την φύση και ο ένας τον άλλον. Κολλημένοι σε μια οθόνη, έχουν χάσει την πραγματική χαρά. Ο Τζακ με αυτοθυσία και θάρρος θα ελευθερώσει την χαρά από το κλουβί όπου ο μάγος την έχει κλειδώσει.

Έτσι τα παιδιά θα ξεκολλήσουν από τις οθόνες και τα κινητά και θα ξεχυθούν πάλι στη φύση, οι άνθρωποι στην γειτονιά θα αγαπήσουν ο ένας τον άλλον και θα συνδεθούν πάλι με αυτά που μας δίνουν την πραγματική ευτυχία. Τώρα που το σκέφτομαι, για εμένα όλα αυτά τα παραμύθια, και τα πέντε ίσως, είναι ένας μικρός οδηγός ευτυχίας, κάποια μικρά ερωτήματα που ήθελα να συζητήσω σχετικά με το πως, αλήθεια, μπορούμε να ζήσουμε συλλογικά καλύτερα.

• Η συλλογή παραμυθιών «Και ζήσαμε καλύτερα» κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο