Φοίβος Δεληβοριάς: Ποιος και πώς ακριβώς επιβραβεύει τους «αρίστους» αν είναι φτωχοί;

Εικόνες: Δημήτρης Μακρής

Απόψε είμαι κοντά σου/Δεν ξάναφευγω πια/ Τα ύστερα του κόσμου τους θα ζήσουμε αγκαλιά είχε γράψει ο Φοίβος Δεληβοριάς στον τελευταίο του δίσκο και μέχρι σήμερα, υμνούμε τα τραγούδια του σαν προσωπική μας λύτρωση, προς την αγάπη, τον φόβο, τον έρωτα την απογοήτευση, με δόσεις ρεαλισμού μέσα από τον αυτοσαρκασμό. Μεγάλωσε στην Καλλιθέα στην Αθήνα, η οποία και αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο της προσωπικής του μυθολογίας και σημείο αναφοράς στο έργο του.

“To παιχνίδι για τις γειτονιές χάθηκε, όταν χάθηκαν τα μικροεπαγγέλματα. Θυμάμαι –όπως και πολλοί συνομήλικοι- τη μυρωδιά του δικού μας φούρνου, του δικού μας στεγνοκαθαριστήριου, το χιούμορ του κυρίου με τα τυριά, τον μισάνθρωπο με τα ψιλικά. Αλλά και την ποιότητα του γειτονικού σουβλατζή- την σιγουριά της μοναδικότητας, που την εξαφάνισε η ψευδής ποικιλία του ντιλίβερι. Κάποτε, γύρω στα τέλη του ’90, όλοι αυτοί άφησαν τη θέση τους σε καταστήματα κάποιας αλυσίδας ή σε κάτι μουντρούχους γιους που δεν έβλεπαν τη δουλειά τους σαν ένα μυρωδάτο μικρό σύμπαν, αλλά σαν ένα σιχτίρι, που ποτέ δεν θα φερνε πια λεφτά που σε ζουν, ούτε κανενός είδους χαρά.

Άλλαξε κι η μουσική. Από τραγούδια με ονοματεπώνυμο, άκουγες παντού τα λεγόμενα μπιτάκια, την τέλεια μη-μουσική που ταίριαζε φοβερά στην μη-αγάπη των μουντρούχων για τις δουλειές τους. Φαντάζομαι τα παιδιά τους θα είναι ακόμη πιο meta, σαν αυτούς τους τύπους που κανουνε unboxing προϊόντων και βγάζουνε του κόσμου τα λεφτά.  Δεν υπάρχει –κι ούτε ξέρω αν θα θελα να υπάρχει- γυρισμός στην «παλιά, καλή Ελλάδα». Αυτόν τον εύχονται κάτι περίεργοι τύποι, που στην αρχή σου φαίνονται συμπαθείς και μετά σου λένε για το Βελόπουλο και τις επιστολές του Ιησού.

Η ζωή αλλάζει – και πώς αλλιώς; Απλώς δεν πιστεύω πως μπορεί να υπάρχει ευτυχία χωρίς μια δουλειά που να έχει κόπο, συγκίνηση, κέφι και θυσία και που να μετριέται η επιρροή της σε ανθρώπους που γνωρίζεις πραγματικά. Αν είναι να κρατήσουμε κάτι απ’το παρελθόν, ας κρατήσουμε αυτό. Γιατί, αλλιώς, χώρες όπως αυτή, που είναι μικρές και οι αγορές τους ανακυκλούμενες, τις βλέπω απλώς να τρελαίνονται μέρα με τη μέρα και κανένα σχέδιο μελλοντικό να μην τους δίνεται –μόνο κίβδηλες υποσχέσεις. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του Δυτικού κόσμου, που δεν υπάρχει κάποιο σενάριο για την επόμενη μέρα του λεγόμενου «μέσου ανθρώπου», που να τον πείθει, να τον κάνει να αισθάνεται μια κάποια ασφάλεια και να μην κυριαρχείται από μισάνθρωπους φόβους.  Όλα αυτά ήταν το επίκεντρο του δίσκου μου «Καλλιθέα», 10 χρόνια πριν. Εμένα, ως δημιουργική απάντηση, με λύτρωσε. Κοινωνικά, ωστόσο, βρισκόμαστε ακόμη στο ίδιο ακριβώς σημείο.”

Τα περισσότερα τραγούδια του αναφέρονται σε πρόσωπα αλλά και σε κοινωνικά ζητήματα ή ας πούμε σε καταστάσεις που έχουν εξοργίσει τους πολίτες ανά καιρούς. Πιο πολύ απ’όλα τον ενδιαφέρει ένας δίσκος να απογειώνεται από την πραγματικότητα και να δημιουργεί ένα μικρό σύμπαν στο οποίο η ζωή να μπορεί να πάει κάπως καλύτερα, να υπάρχει μια πειστική έξοδος.

“Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να δω και τα σκληρότερα ζητήματα –κι αυτά που μου προκαλούν απέχθεια ή οργή- κατάματα και επιθετικά. Δεν αρκεί, όμως, να μένει κανείς εκεί. Για μένα, τουλάχιστον, δεν αρκεί. Απεχθάνομαι το λαϊκισμό και υπερασπίζομαι καθημερινά μιαν ανοιχτή κοινωνία που σέβεται τα δικαιώματα, εχθρεύομαι επομένως κάθε τι που μισεί το άτομο. Τι μας προστατεύει, όμως, απ’ την ακροδεξιά, αν όχι μια δημοκρατία με πανίσχυρους θεσμούς, με διάκριση εξουσιών και με σοβαρό κοινωνικό κράτος;

Ποιες από τις κυβερνήσεις μας εδώ ή διεθνώς τα σεβάστηκαν αυτά; Άλλοι βουτάνε στα δημόσια ταμεία σα να μην υπάρχει αύριο, άλλοι επεμβαίνουν θρασύτατα στις ανεξάρτητες αρχές για να μην τους αποδοθούν ποτέ πολιτικές ευθύνες, άλλοι προβαίνουν σε παρακολουθήσεις πολιτών, άλλοι δίνουν χρήματα από το εκάστοτε Ταμείο Ανάκαμψης σε ΜΜΕ, άλλοι δαιμονοποιούν ολόκληρες μερίδες επαγγελματιών. Και ο κόσμος καθημερινά βλέπει στην τηλεόραση το νεοφιλελεύθερο αφήγημα υπό μορφή παιχνιδιών τύπου Survivor.  Και τύπους με ακροδεξιά γλώσσα και θατσερικά επιχειρήματα να μετατρέπουν το ΕΣΥ σε ΕΓΩ. Από την άλλη και ο πιο καλοπροαίρετος, ήμερος πολίτης δεν έχει αυτή τη στιγμή πρόσβαση και στα πιο καθημερινά αγαθά. Παραφούσκωμα, λοιπόν, της κρατικής βίας, με κάθε τρόπο, απαγόρευση κάθε είδους θεσμικής ή κοινωνικής αντίδρασης και εξαθλίωση του επιπέδου ζωής των πολλών. Πού οδηγούν αυτά;  Τα αληθινά φιλελεύθερα μέτρα, όπως ο –πολύ σωστός- γάμος των ομοφύλων, χρειάζονται και φιλελεύθερη κοινωνία για ν’ ανθίσουν. Ποιος -και πώς- την καλλιεργεί;”

Είναι πολιτικό ον και οι απόψεις  έχουν σχολιαστεί αρκετές φορές, στην εποχή που η ελευθερία της άποψης κατακρίνεται και πολλές φορές κατακρεουργείται.

“Ούτε το αλάθητο αισθάνθηκα ποτέ ότι έχω, ούτε εξαρτάται η ύπαρξή μου από ένα ποστάκι. Η ύπαρξη μου δικαιώνεται –αν δικαιώνεται- μόνο μέσα απ’ το τραγούδι και την υπόλοιπη καλλιτεχνική δουλειά μου. Πάντως, δεν είπα ποτέ κάτι μακριά από την κοινή λογική. Δεν είμαι «ψέκας», ούτε αντικοινωνικός. Γι’ αυτό το λόγο,  όταν κάποιες φορές μου έγινε επίθεση συντονισμένα (άνωθεν), αυτό δεν ακούμπησε ποτέ τον πραγματικό κόσμο, που συμφωνεί ή διαφωνεί μαζί μου. Μ’ αυτούς υπάρχει υγιέστατη σχέση αλληλεπίδρασης στα μέρη που εμφανίζομαι. Το να εκφράζεις ελεύθερα την γνώμη σου πάντα έχει τον κίνδυνο του.  Οι περισσότεροι άνθρωποι το φοβούνται πάλι, όπως παλιά οι γιαγιάδες μας. «Μην εκτίθεσαι» έλεγε η γιαγιά μου στον πατέρα μου. Κι αυτός γελούσε, γιατί ζούσαμε πια σε εποχές που η ελευθερία του λόγου και των ιδεών είχε κατοχυρωθεί. Επί των ημερών που έζησα εγώ, μεγάλη εξαίρεση στον κανόνα ήταν η ιστορία της Μαλβίνας Κάραλη, που πολεμήθηκε μέχρι θανάτου –κυριολεκτικά- από την τότε κυβέρνηση Σημίτη.

Η φοβία ξαναγύρισε τα τελευταία χρόνια. Είδαμε απολύσεις δημοσιογράφων, είδαμε αποκλεισμό της σάτιρας από τα κανάλια, υπάρχουν άνθρωποι του τύπου ή τη τέχνης που πολεμήθηκαν κανονικά από μια καθεστωτική λογική, που επιστρέφει σιγά-σιγά και που πρέπει να της κόψουμε τον αέρα τάχιστα. Βεβαίως και τα χρόνια της κρίσης υπήρξε πολύ έντονη –και απεχθέστατη- λαϊκίστικη επίθεση σε κάποια πρόσωπα από ΜΜΕ ή κόμματα. Άλλο, όμως, αυτό – κι άλλο να σε βάλει στο μάτι η ίδια η εξουσία. Όταν η ίδια η κυβέρνηση γίνεται ταυτοχρόνως λογοκριτής και «Αυριανή», έχουμε μια καινούργια μετάλλαξη, πρωτοφανή. Αυτά που είδαμε να γράφονται και να λέγονται από «πάνω», ιδιαιτέρως για γυναίκες καλλιτέχνιδες, δεν τα έχουμε ξαναδεί.”

Είναι πατέρας ενός κοριτσιού σε μία εποχή που οι γυναίκες δολοφονούνται και ευτελίζονται καθημερινά.

“Τα εγκλήματα αυτά έχουν μεγαλύτερη ορατότητα από άλλοτε και –κυρίως- γιατί άρχισε πια κι ο πιο αντιδραστικός να καταλαβαίνει πως αυτού του τύπου τα φαινόμενα είναι ιδιαίτερα και ριζώνουν πολύ βαθιά στην κοινωνία, οπότε θεωρώ πως τα πράγματα θα καλυτερεύσουν. Κάποιοι άντρες σκοτώνουν γυναίκες. Δεν σκοτώνουν γενικώς και αορίστως. Σκοτώνουν γυναίκες. Κάποιοι άλλοι σκοτώνουν –κυριολεκτικώς ή ψυχικώς- παιδιά. Το ότι η κοινωνία το βλέπει πια ως ξεχωριστή και ειδεχθέστατη κατηγορία εγκλήματος και αρχίζει και ερευνά την ίδια της τη δομή για να βρει τις αιτίες είναι μόνο για καλό.” 

Βιώνουμε απανωτές κρίσεις και επιβιώνουμε απέναντι σε αβέβαιους καιρούς, οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα, παλεύουν με ψυχικές διαταραχές, όπως δείχνουν οι έρευνες, αλλά το αντιλαμβανόμαστε και γύρω μας, ο Φοίβος θεωρεί πως αν οι άνθρωποι και οι δημιουργικές τους τάσεις –αυτές που βγαίνουν μέσα απ’ την τέχνη, την υγιή επιχειρηματικότητα, την όποια δημιουργική κοινωνική πράξη- δεν γίνουν πρώτιστο μέλημα της πολιτικής, έχουμε να δούμε πολύ χειρότερα.

” Το ξαναλέω κι ας ακούγεται σα σύνθημα. Ο χυδαίος και ανεμπόδιστος νεοφιλελευθερισμός μας φέρνει την κατάθλιψη. Και αυτός θα φέρει και την ακροδεξιά. Και όσοι παλεύουν με τον έναν, θα παλέψουν και με την άλλην. Ας ελπίσουμε πως θα είναι πολλοί και σοβαροί.  

Η κόρη μου πηγαίνει σε ένα εξαιρετικό δημόσιο σχολείο, που πραγματικά οι δάσκαλοι κάνουν πράξη θαυμάσια  την αναζήτηση, για αυτοβελτίωση, για κοινωνική επαγρύπνηση και για αληθινή μόρφωση. Ξέρουμε, όμως, πως είμαστε τυχεροί. Η δαιμονοποίηση και η από χρόνια απαξίωση της δημόσιας παιδείας έχει καταστρέψει πολλά σχολεία, τάχει κάνει φωλιά βίας. Και για τα περισσότερα ιδιωτικά, ωστόσο, που έτσι κι αλλιώς δεν μπορούν να πάνε όλοι, δεν ακούω και τα καλύτερα. Ξιπασιά, αρχοντοχωριατιά και διακρίσεις. Πάντως, οι κερδοσκοπικές εμμονές εναντίον του Δημοσίου είναι κι εδώ –όπως και σε πολλούς άλλους τομείς- το μεγάλο πρόβλημα. Ποιος και πώς ακριβώς επιβραβεύει τους «αρίστους» αν είναι φτωχοί; Και πού διοχετεύεται κοινωνικά η δύναμη όσων δεν μπορούν να είναι άριστοι;”

Οι χαλαρότατοι δημοκρατικοί θεσμοί, κρατούν την ελληνική κοινωνία τόσο πίσω στους Παγκόσμιους δείκτες, σύμφωνα με τον ίδιο. 

” Τι να τους κάνεις τους φράχτες, όταν γκρεμίζεις κάθε μέρα το κράτος δικαίου με την υπογραφή σου; Και πώς να κάνεις επιτελικό κράτος, όταν οι άνθρωποι που δημιουργείς κάθε μέρα με την πολιτική σου είναι υποτελείς –αγοραστικά, εκπαιδευτικά, πολιτιστικά;” 

Έχει συμμετάσχει σε αρκετές συναυλίες που διεκδικούσαν «κάτι», τις θεωρεί πολύ υγιέστερες και ουσιαστικές από τις «φιλανθρωπικές», π.χ. Γιατί επικεντρώνουν σε υπαρκτά πολιτικά προβλήματα, που προκαλούν τις καταστροφές.

“Και επίσης δεν σε κάνουν εσένα μάγκα, μεγαλόψυχο φιλάνθρωπο. Είσαι μαζί με μια μερίδα ανήσυχων πολιτών, επαγγελματιών, θυμάτων κάποιου κοινωνικού εγκλήματος και συνοδεύεις με μια σύντομη καλλιτεχνική πράξη την κοινή σας διεκδίκηση. Και μόνο το ότι όλο αυτό περιέχει σωματικό κίνδυνο και είναι αφιλοκερδές, με φέρνει αυτομάτως πιο κοντά του. Σκεφτείτε την περίπτωση του Αλκίνοου Ιωαννίδη και του όσα τράβηξε από τον Μπέο. Σκεφτείτε τι χυδαιότητες γράφονται από μερίδα του φιλοεξουσιαστικού τύπου περί «ευαισθητούληδων» καλλιτεχνών, με την παραμικρή αφορμή. Ας αναλογιστούν αυτοί που τα γράφουν σε τι ακριβώς συμμετέχουν. Για την δική μας αυτοδιάθεση δεν έχω καμιά αμφιβολία.”

Αυτό το καλοκαίρι πιο πολύ από κάθε άλλο διαπιστώσαμε ότι ο πλανήτης βρίσκεται σε οριακό σημείο. Το νερό τελειώνει, η κλιματική κατάρρευση καλπάζει, οι καλλιέργειες ζορίζονται πια. “Εμείς οι καημένοι τι να κάνουμε; Ατομική ευθύνη κι εδώ; Την Γκρέτα Τουνμπεργκ πριν λίγα χρόνια την ξέσκισαν και οι πολιτικοί ηγέτες της εποχής και ο κυρίαρχος Τύπος, επειδή απλώς έλεγε τις αιτίες για όσα έρχονται. Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται στο κενό. Φτωχοί, συκοφαντημένοι και υπό την απειλή νέων ιών και ετήσιων βιβλικών καταστροφών. Αυτά πρέπει να απασχολήσουν τους Φαραώ, καλύτερα – ή τον κάθε αυτόκλητο Μωϋσή. Και –σε βάθος- δεν βλέπω να τους απασχολούν ακόμη.

Η συγκέντρωση χρήματος παγκόσμια στα χέρια πολύ λίγων ανθρώπων και φτωχοποίηση των περισσότερων θα οδηγήσει σε μια τεράστια έκρηξη βίας, που όμοιά της δεν θα έχει ξαναϋπάρξει στην Ιστορία. Δυστυχώς, αυτό που λέω είναι ολοφάνερο από το πόσο είναι έτοιμα για μαζική καταστολή όλα τα σύγχρονα κράτη. Θα ξαναζήσουμε φαινόμενα παρόμοια με τις εξεγέρσεις των δουλοπαροίκων στην Αρχαία Ρώμη. Προς το παρόν, θέλουν να μας οδηγήσουν σε διαφόρων μορφών εμφυλίους. Αριστεροί-δεξιοί, woke- αντιwoke, Δυτικοί και Ανατολίτες -και δε συμμαζεύεται.  Θα περάσει αυτό. Δυστυχώς, όμως, πιο πριν θα αφήσει εκατομμύρια θύματα.” Τα τελευταία χρόνια τα καλοκαίρια, ο Φοίβος Δεληβοριάς έχει επικεντρωθεί στην Ταράτσα του, με σπουδαίες παραστάσεις και συνεργασίες που παίρνουν σάρκα και οστά και ζωντανεύουν από το μυαλό του επί σκηνής στο Θέατρο Άλσος. Εδώ στην Θεσσαλονίκη το ζηλεύουμε πολύ.

“Λατρεύω το βαριετέ, λατρεύω την «ελαφρά» τέχνη, λατρεύω την διασκέδαση εντός των τειχών της πόλης, λατρεύω την παρωδία και τις συνεργασίες. Η «Ταράτσα» λοιπόν, είναι ο παράδεισός μου. Προσπαθήσαμε και παλιότερα και φέτος να την φέρουμε Θεσσαλονίκη. Δεν καταφέραμε να λύσουμε τον οικονομικό γόρδιο δεσμό. Ελπίζω, όμως, του χρόνου να τα καταφέρουμε επιτέλους. Πραγματικά, ανυπομονώ, να ταρατσέψουμε μαζί.”

Την περασμένη σεζόν παρακολουθήσαμε την σειρά του “Τα νούμερα” στην ΕΡΤ, μια κωμική πλοκή, πρωταγωνιστές της διπλανής πόρτας και ένας Αθηναίος που ήθελε να γίνει Αντικ, όταν τελείωσε η σειρά, οι φανατικοί της απογοητευτήκαμε και θέλαμε να πιστεύουμε πως θα βγει δεύτερη σεζόν.

“Ήταν υπέροχη εμπειρία, σε επίπεδο παρέας πρώτα απ’ όλα. Θα το ξανάκανα αύριο το πρωί, με καλύτερους, όμως, όρους για την παραγωγή και με περισσότερη στήριξη και αγάπη εκ μέρους του καναλιού. Ο αγαπημένος μου είναι ο Τζόναθαν, ο αντίπαλος του ήρωα που έπαιζα. Θα μπορούσε να είναι μια ξύλινη παρωδία του νεοφιλελέ γόνου, ο ήρωας αυτός όμως είχε βάθος, τραύματα και λειτουργούσε πολλές φορές ως σκοτεινή πλευρά του εαυτού μου –ακόμη και ως σωτήρας μου. Τον έπαιξε και έξοχα ο Σαράντης.”

Η πιο δύσκολη στιγμή της πορείας του ήταν όταν ασχολήθηκα με τα συνδικαλιστικά του χώρου.

“Βρέθηκα δυσάρεστα αντιμέτωπος με πολύ ισχυρούς ανθρώπους δύο κυβερνήσεων, αλλά και με άλλα πολύ σκληρά συμφέροντα, έζησα έναν πολύ στενοχωρητικό εμφύλιο στις τάξεις μας, δούλευα μέχρις εξάντλησης, μέχρι στο νοσοκομείο βρέθηκα. Είμαι ευγνώμων, όμως για πολλούς νέους φίλους, για άλλους που μας βοήθησαν ανιδιοτελώς και για κάποιες σημαντικές κατακτήσεις, που ίσως βοηθήσουν τους επόμενους και φέρουν κάποτε επί της ουσίας ειρήνη στο χώρο. Ε, ευχάριστες είναι πολλές. Κάθε φορά που αντιμετωπίζω ένα αγνό χαμόγελο, έναν από καρδιάς καλό λόγο, δεν ξέρω πού να βάλω τη συγκίνησή μου.”

Δίνει πάντα βήμα στους νέους καλλιτέχνες και ακούει τα πάντα από μουσική.

“Είναι έμπνευση- και είναι η φυσική ροή των πραγμάτων. Μόνο να κερδίσει έχει κανείς ακούγοντας και βοηθώντας έναν άνθρωπο με ταλέντο, να δίνεις χώρο στους νέους καλλιτέχνες. Ακούω τα πάντα, με έμφαση σε ό, τι  -διεθνώς- έχει λαϊκότητα και «ντόπια» χαρακτηριστικά. Και ό,τι ακουμπάει την ποίηση.”

Σε δέκα χρόνια από τώρα θα ήθελε να είναι…χαρούμενος ως πατέρας, ανήσυχος ως καλλιτέχνης, αφοσιωμένος στους φίλους και στην αγαπημένη του. Κάθε βράδυ πριν κοιμηθεί σκέφτεται, το Θεό, τον έρωτα, τη δουλειά μου, ένα παράπονο, ενώ λέει πως υπάρχουν και περίοδοι χωρίς έμπνευση.

“Έχω περάσει τέτοιες. Εδώ και αρκετά χρόνια, από τον «Αόρατο άνθρωπο» και μετά, έπαψα να αγωνιώ για την έμπνευση, έχουμε ελεύθερη σχέση. Δεν θα βγάλω πάντως ποτέ studio άλμπουμ, ούτε θα κάνω οτιδήποτε για τη δουλειά ή για τα λεφτά. Είναι θάνατος αυτό για έναν τύπο σαν και μένα.”

*Ο Φοίβος Δεληβοριάς εμφανίζεται στη Μονή Λαζαριστών την Πέμπτη, 19/9 και ώρα 21:00