Γιάννης Μακριδάκης: Τα κινήματα στις μικρές κοινωνίες είναι τα νέα ΕΑΜ

Μια από τις πιο πληθωρικές, σε έργο και πράξεις περιπτώσεις των ελληνικών γραμμάτων της τελευταία εικοσαετία, τροφοδότησε την ελληνική λογοτεχνία με 15 βιβλία που ευτύχησαν αναγνώσεων αλλά και μεταφοράς στο θέατρο και την οθόνη, αφιέρωσε τις μέρες του όχι μόνο στη μελέτη του τόπου του αλλά και στην υπεράσπιση του μέσω της συμμετοχής του σε κινήσεις που μάχονται ενάντια στην κακοποίηση και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος το οποίο υπηρετεί σεμνά με την ενασχόληση του με τη γη.

Συναντηθήκαμε στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης στο κύκλο Συγγραφείς του Κόσμου ταξιδεύουν στο Μέγαρο και κουβεντιάσαμε για ένα δίωρο.

Το απόσταγμα όσων μου είπε βρίσκεται εδώ:

–Όταν τελείωσα τις σπουδές μου, επειδή μεγάλωσα στη Χίο και το 1988 έφυγα να πάω να σπουδάσω στην Πάτρα μαθηματικός, κατάλαβα ότι τη Χίο δεν την ξέρω. Δεν είχα περιηγηθεί στο νησί, ήταν άγνωστο για μένα. Όταν επέστρεψα από τις σπουδές ξεκίνησα να περιηγούμαι στο νησί, να φωτογραφίζω, να γνωρίζω ανθρώπους, να καταγράφω ιστορίες. Από κει προέκυψε η πρώτη έμπνευση που με έκανε να φτιάξω το περιοδικό Πελινναίο για να διασώσω και να προβάλλω τα τεκμήρια του νησιού. Η Χίος αποτέλεσε τη βάση της εργασίας μου, της έρευνας μου, μια έρευνα πεδίου σε φύση και πολιτισμό και σε έρευνα αρχείου, αφού έχουμε τα κατάλοιπα της εποχής του Κοραή που ακόμα μας δίνουν προϊόντα. Με ενδιέφεραν τα αρχεία του τοπικού τύπου από το 1912. Τα δυο πεδία μου δημιούργησαν τις προϋποθέσεις να γεννιούνται ιστορίες και έτσι έφτασα στη λογοτεχνία.

–Από παιδί ήθελα να γίνω μαθηματικός, μου άρεσαν τα μαθηματικά και αν ξαναγεννιόμουν πάλι μαθηματικός θα γινόμουν. Βέβαια είναι πολύ δύσκολη σχολή και είναι θαύμα που την έβγαλα. Η μαθηματική λογική που σου παρέχει είναι εφόδιο για την τέχνη και τη λογοτεχνία. Τα μαθηματικά τα χρησιμοποιώ διαρκώς. Με ρωτάνε τα παιδιά που συναντώ το μυαλό ή η καρδιά. Πάντα λειτουργούσα με το μυαλό αλλά όταν διάλεγα την καρδιά με τη μαθηματική λογική οργάνωνα το δρόμο και έτσι λειτούργησα και με τα δυο. Κάποιες φορές τον έχασα το δρόμο, αλλά τον ξαναβρήκα, όλο κάτι συμβαίνει, αλλά είναι αυτό που λέω εγώ, το χάος, αν συντονίζεσαι και έχεις εμπιστοσύνη στο χάος πάντα κάτι γίνεται, κάτι συμπαντικό, σαν θαύμα και έρχονται στην κατάλληλη στιγμή τα πράγματα.

–Η πρώτη ανάγκη που ένιωσα να γράψω ήταν όταν ψαχουλεύοντας τη Χίο, μια Καθαρή Δευτέρα με δυνατό αέρα, σε ένα χωριό της βορειοδυτικής Χίου, έπεσα πάνω σε έναν άνθρωπο μεγάλης ηλικίας, που όταν τον ρώτησα πώς ήταν η ζωή στο νησί πριν λίγες δεκαετίες μου είπε ότι ζούσε στη Μέση Ανατολή και τότε συνειδητοποίησα πώς υπήρχαν χιώτες πρόσφυγες στη Μέση Ανατολή. Ανοίχτηκε ένας κόσμος, άρχισα να βρίσκω ανθρώπους που είχαν φύγει για κει, το μισό νησί είχε βρεθεί στην προσφυγιά το 1941-46. Ο αντίστροφος δρόμος από τώρα, πήγαιναν στο Χαλέπι και τώρα έρχονται από κει. Μια οικογένεια είχε φτάσει μέχρι τη νότιο Αφρική, μέχρι την Ταγκανίκα, μια κυρία που η οικογένεια της έμεινε εκεί και άνοιξε στη λίμνη ξενοδοχείο και μετά έγινε ο εμφύλιος και επέστρεψαν στη Χίο.

–Η προσφυγιά είναι στο αίμα μου, μεγάλωσα στ0ν προσφυγικό συνοικισμό αλιέων, ο παππούς μου Γιάννης Μακριδάκης πρόσφυγας από την Κρήνη, το Τσεσμέ, το χωριό Κιόστε, ψαράδες που ήρθαν σύσσωμοι από δω και εγκαταστάθηκαν στο Καστέλιο, τον προσφυγικό συνοικισμό που βλέπει απέναντι. Το 1939 όταν ήταν η γυναίκα του έγκυος στον πατέρα μου, ο παππους ταξίδευε, άρχισε ο πόλεμος, ταξίδευε με το Νάνσυ φορτωμένοι προς τη Βόρεια Ευρώπη και πνίγηκε από τορπιλισμό ενός γερμανικού υποβρυχίου στον Ατλαντικό. Η γιαγιά και ο πατέρας μου που δεν το γνώρισαν ποτέ, το έμαθαν το 1945, μετά τον πόλεμο.

Έξι χρόνια περίμεναν μια είδηση και μετά το έμαθαν από μια ανακοίνωση του υπουργείου που είχε τους νεκρούς της μάχης του Ατλαντικού. Ασχολήθηκα με τους πρόσφυγες από παιδάκι, στην έρευνα για τους Συρματένιους κατέγραψα την ιστορία της κυρίας Σταματίας που έφυγε και ήρθε στη Χιο το 1914, από τη Μικρά Ασία και ήρθε στη Χιό στον πρώτο διωγμό, το 19 που πήραμε τη Σμύρνη παλιννόστησε, το το 22 έφυγε και πάλι πρόσφυγας με το δεύτερο διωγμό, το 1941 πήγε πρόσφυγας στη Κύπρο και το 46 επέστρεψε και το 2000 που τη γνώρισα μου αφηγήθηκε τις ζωές της προσφυγιάς. Το στενό μεταξύ Χίου και Τσεσμέ το βλεπα από τότε που γεννήθηκα, είχε λίγα φώτα, ακούγαμε απέναντι τους Τούρκους. Αυτό το θαλάσσιο στενό που ρούφηξε πολλούς ανθρώπους που περνούσαν απέναντι για μια καλύτερη ζωή δεν με άφησε να είμαι αδιάφορος απέναντι στους ανθρώπους που μετακινούνται από ανάγκη και έτσι σταθήκαμε αλληλέγγυοι απέναντι στο προσφυγικό και έγραψα στο Όλα για καλό, ιστορία που εμπλέκει την παλιά και νέα προσφυγιά.

–Η ναυτοσύνη αφού έκανε μια κοιλιά όταν πολλοί γονείς απέτρεπαν τα παιδιά τους να μπαρκάρουν, όμως με την οικονομική κρίση επέστρεψαν στη θάλασσα. Η δική μου είναι μια γενιά που μας απέτρεπαν να ασχοληθούμε με τη γη και τη θάλασσα και κλειστήκαμε όλοι στα γραφεία. Ξεκίνησα να ασχολούμαι με τη γη ακολουθώντας το συναίσθημα και την ψυχή έφτασα σε μια διασταύρωση, στο συμπέρασμα ότι θάθελα να ασχοληθώ με τη βάση, με τα απλά της ζωής. Να έχω αφήσει τα βασικά μου σε άλλους, την τροφή μου να μου τη δίνει η πολυεθνική, τους σπόρους μας και τη γη μας στην κάθε εταιρία που κάνει εμπόριο. Η ανάπτυξη και η πορεία της ανθρωπότητας βαδίζει σε σαθρό δρόμο ένιωσα και ότι κερδίζουμε από πάνω το χάνουμε από κάτω. Είχα πάει στο κτήμα του φίλου του Θωμά στα Λεχώνια ζήλεψα το κτήμα του και μου πε αφού το θες θα το φτιάξεις. Έτσι πήρα ένα κτήμα στη Χίο, καλλιεργώ τη γη, τους κήπους μου, έχω τα ζώα μου, ταίζω και μερικούς φίλους με προϊόντα, και είμαι κοντά στους φυσικούς πόρους, τα φυτά, τα ζώα, τα δέντρα και είμαι ένας φύλακας των βασικών αγαθών.

–Η ουσία βρίσκεται στο να πάμε μπροστά κάνουμε ένα συνδυασμό μεθόδων, για να πάμε μπροστά πρέπει να ρίχνουμε και ματιές προς τα πίσω, την τεχνολογία και την επιστήμη να τη συνδυάζουμε με όσα κάναμε πριν. Ας πούμε σε μια μικρή πόλη σαν τη Χίο κάνεις ένα μικρό ορνιθώνα στην άκρη της πόλης, μειώνοντας τα σκουπίδια, μαζεύοντας τα οργανικά υπολείμματα της πόλης και δίνοντας τα στις κότες. Αυτό είναι συνδυασμός σύγχρονης ζωής με παραδοσιακή, αλλά δεν με ακούνε. Εσείς έχετε στις πόλεις ταράτσες, διεκδικήστε εκεί να παράγετε πχ ενέργεια. Αλλαγή πολιτικής θέλει. Να μη χαλάμε τα βουνά και τις γαίες με τεράστιες ανεμογεννήτριες. Το σύστημα εξυπηρετεί τα μεγάλα κεφάλαια. Προς τα κει είναι ο αγώνας να κάνουμε βιώσιμες πόλεις, αυτάρκεις, με ανθρώπινο αστικό τοπίο, φυσικούς πνεύμονες, να παράγουμε την ενέργεια μας και να στραφούμε στα βασικά.

–Δεν μπορώ να ζήσω σε μεγάλης κλίμακας κοινωνίες, είμαι οπαδός της μικρής. Το επιχείρησα και δεν μπόρεσα. Στη Χίο έχει κόσμο που ασχολείται και σε όλη την Ελλάδα με την πρωτογενή παραγωγή να καταπιάνονται. Γεννιέται κάτι νέο.

–Το μαστιχόδεντρο είναι ευλογία για τη Χίο. Γεννήθηκε με τις κλιματολογικές συνθήκες αλλά και την ανθρώπινη εμπειρία. Μετά από 2500 χρόνια καλλιέργειας καλλιεργούνται 3 εκ σχοίνοι παράγονται 3-4 χιλ. τόνοι το χρόνο. Το μαστιχόδενρο είναι ένας σκίνος χωρίς πολλούς εχθρούς. Είναι η ύπαρξη του και θέμα τόπου και ευγονισμού. Από την άλλη η κλιματική αλλαγή πήγε πίσω το μάζεμα και μια βροχή όπως πέρσι πήρε το 40% από το μαστίχι. Πάθαμε μεγάλη ζημιά. Εγώ κεντάω 300 σκίνους. Αν δεις τον ετήσιο κύκλο της φύσης προσαρμόζεσαι και παίρνεις κουράγιο. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο που είμαι στο χωράφι όλη μέρα ονειρεύομαι το χειμώνα για να κοιμηθώ. Και τότε πέφτω στο κρεβάτι από τις επτάμιση και παίρνω δυνάμεις. Ζούμε σαν τα πουλιά, σαν τα δέντρα, τα φυλλοβόλα που ρίχνουν τα φιλαράκια τους το χειμώνα. Είναι και κάτι απογεύματα με αυτό το ιλαρό φως, σαν πασχαλινά απογεύματα και τότε ξανανοιώνεις. Παίρνεις κουράγιο και λες θα ξαναβαλω τον κήπο μου, ξανά από την αρχή. Όσο και αν σε κουράζει σε αποζημειώνει με τα προϊόντα που παράγεις, με τη χαρά να ζεις μέσα στην ομορφιά, και κάθε χρόνο σκέφτεσαι να μαι καλά να ξανακάνω από την αρχή. Ακόμα και φέτος που χάσαμε το μαστίχι, η λαϊκή σοφία, οι άνθρωποι χωρίς θυμό, όλοι εμείς που από τα τέλη Ιουνίου ξεκινάμε να πάμε να ξεχορταριάσουμε, να στρώσουμε, να επιστρέφουμε κάθε βδομάδα και να κοιτάμε, να στάξει το μαστιχάκι να το μαζέψουμε, να πέσει μια πλημμύρα να στο πάρει και να βλέπεις αυτούς τους ανθρώπους που έχασαν το βιος τους να λένε δεν πειράζει, ζούμε, είμαστε καλά, του χρόνου πάλι. Έχει γράψει ο Καζαντζάκης πάνω σε αυτό για την πλημμύρα πριν τη σταφίδα. Η φύση σε ζυμώνει, σε σμιλεύει, σου δείχνει την ταπεινότητα σου, πόσο φθαρτός και γυμνός είσαι. Όλο αυτό στη Χίο έγινε προϊόν άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco.

–Από την Αθήνα δεν μου λείπει τίποτα. Πήγα να δώ μια παράσταση του Ήλιος με δόντια και η πόλη με έδιωξε. Στη Θεσσαλονίκη πάλι γνωρίστηκα με ανθρώπους μέσα από τη λογοτεχνία και αυτό είναι πολύ ωραίο. Μέσα από τα βιβλία, με αναγνώστες, έκανα λογοτεχνικά εργαστήρια εδώ, δημιουργήθηκε μια όμορφη σχέση με την πόλη. Όποτε έρχομαι νιώθω σαν να μην έχω φύγει. Εδώ ίσως έχω λίγο θέμα με την υγρασία, με τον καιρό, αν και έχει εμπνευστικότητα αυτό…

–Πάντα με τραβούσαν λογοτεχνικά οι λοξές περιπτώσεις, οι αποσυνάγωγοι άνθρωποι. Στην αρχή ήταν ο Μπέτικα, το Βικέντιο το μοναχικό μοναχό, τον Κωνσταντή του Ήλιος με δόντια μια μυθοπλαστική περσόνα που πολλοί νομίζουν ότι υπήρξε στα αλήθεια γιατί η ιστορία είναι τοποθετημένη σε ρεαλιστικό τοπίο, στη Χίο του Μεσοπολέμου. Μπλέκεται η Ιστορία με τη λογοτεχνία, κάτι που μου αρέσει πολύ. Οι ανθρώπινες μικροιστορίες στο περιβάλλον της μεγάλης Ιστορίας είναι απολύτως συναρπαστικές για μένα. Την περίοδο του 2000-2006 μελετούσα για την ιστορία της Χίου 2012-2040 και έμαθα ότι 19390 το Δεκέμβρη έγινε ένας ελληνοτουρκικός αγώνας ποδοσφαίρου, το Δεκέμβρη του 30 στο 3ο λεπτό έπιασε μια καταρρακτώδης βροχή και διακόπηκε και δεν ξανάγινε. Έφαγα ένα κόλλημα για ένα παιχνίδι που έμεινε μισό. Έκανα κάποιες ενέργειες στην Ελλάδα και την Τουρκία και το 2015 κάναμε μια διοργάνωση που λεγόταν 87 λεπτά 84 χρόνια μετά. Ήρθαν 2500 Τούρκοι με κασκόλ, πήγαμε στο γήπεδο και παίξαμε τον αγώνα από το τρίτο λεπτό για να λήξη η εκκρεμότητα. (Δείτε το τι έγινε εδώ)

–Δεν επεμβαίνω ποτέ, αφήνω ελευθερία σε όσους κάνουν παραστάσεις τα έργα μου. Δική τους θαναι η επιτυχία και η αποτυχία. Ειναι συγκίνηση μεγάλοι να βλέπεις το πρωτογενές σου έργο να το παίρνουν άλλοι καλλιτέχνες και να του δίνουν υπόσταση μέσα από τη δική τους ματιά. Έξι τουλάχιστον βιβλία μου έχουν γίνει παραστάσεις.

–Τελειώνω τώρα με μια νουβέλα πάνω σε αυτά τα θέματα. Στο επίκαιρο θέμα του φάσματος φύλου. Το φύλο είναι φάσμα. Ανάμεσα στον απόλυτο άνδρα και την απόλυτη γυναίκα υπάρχουν εκατομμύρια παραλλαγές. Με αφορμή τη μαροκινή ολυμπιονίκη στους Ολυμπιακούς μου έσκασε μια περίπτωση ενός διεμφυλικού ανθρώπου που έζησε στο νησί ανάμεσα στο 65-70. Έκανα μια νουβέλα τύπου ντοκιμαντέρ μετά από έρευνα για ένα διεμφυλικού ανθρώπου.

–Με γοήτευε πάντα η μαρτυρία. Σε πολλά βιβλία μου όπως του Ζουμί του πετεινού έχω κάνει μυθοπλασία πάνω σε υπαρκτά πρόσωπα, όπως ο ταβερνιάρης στη Βολισσό που λέει σε όλους εγώ είμαι ο ήρωας, ό Βικέντιος όμως δεν μου μιλά πια, το πήρε προσωπικά. Τα σόσιαλ είναι σπουδαίο εργαλείο με όσα δημοσιοποιούνται αλλά τα διαμάντια χάνονται μέσα εκεί. Έχω βρει εκεί σε ομάδες υλικό. Στο μέλλον αν όλα αυτά δεν χαθούν, γιατί ο πολιτισμός στηρίζεται σε σαθρά πόδια, μπορεί να βρεις εκεί πράματα. Μπορεί βέβαια μια μέρα όλα αυτά στο ίντερνετ να σβήσουν και να ξαναγυρίσει ο κόσμος στο βιβλίο…

–Δεν ξέρω αν θα προλάβουμε να ζήσουμε όλο αυτό που θα συμβεί με την τεχνητή νοημοσύνη. Η ανθρωπότητα αλλάζει, οι άνθρωποι μπορεί να μην έχουν τις δικές μας αγωνίες στο μέλλον, αν θα ισχύουν όσα μάθαμε, αλλά έρχονται γενιές ερπυστριοφόρα. Θα τα σαρώσουν όλα. Έχω εμπιστοσύνη στο χάος, ότι είναι να γίνει θα γίνει. Στα Απόνερα της Σοφίας αναρωτιέμαι ποιοι στα αλήθεια γράφουν τα βιβλία, κάνω μια νύξη σε αυτό.

–Είμαι μικρής κλίμακας άνθρωπος. Μεγάλωσα σε ένα νησάκι, με έναν πατέρα που έζησε 78 χρόνια το πιο μεγάλο διάστημα, 70 χρόνια στη θάλασσα, δεν είχα σχέση με τα βιβλία και την τέχνη, ήρθαν στη ζωή μου χωρίς να τα επιδιώξω και συνέχισα να ζω με όσα ήξερα από παιδί. Μου δίνει χαρά η συναναστροφή με τους αναγνώστες. Γνώρισα και ανθρώπους που ήθελαν να αναδειχθούν μέσα από το έργο μου να πετύχουν κάτι, αλλά δεν είναι άξιο λόγου.  Εγώ έτσι έμαθα τη ζωή και έτσι πορεύομαι. Δεν θα παρατούσα όλα αυτά που έχω να πάω να κάνω δημόσιες σχέσεις. Να κάνω το συγγραφέα.

–Στη Χίο σχεδιάζουν ένα ορυχείο αντιμονίου. Υπάρχουν σπάνιες γαίες και λένε ότι πρέπει να γίνουν οι εξορύξεις τους, λέει η Ευρώπη. Ποια μετάβαση είναι βιώσιμη όταν στηρίζεται σε σπάνιες γαίες, αντιφατικό από μόνο του. Ένα νησάκι δηλαδή στην άκρη του Αιγαίου έχει ένα κομμάτι γης που έχει αντιμόνιο που το χρειάζεστε για τα όπλα, τις σφαίρες; Αν είναι έτσι πάμε κατά διαόλου. Η Ευρώπη που πρέπει να παράξει αντιμόνιο και έχει κοιτάσματα μεγάλα στις μεγάλες χώρες αλλά δεν τα εξάγουν γιατί είναι επικίνδυνα για τις κοινωνίες εκεί. Επέλεξαν να εξάγουν το δικό μας. Και μεις να το υπερασπιστούμε. Μήπως μπορέσουμε να ακυρώσουμε τα σχέδια. Όπως το 2021 που ήθελαν να φτιάξουν στο νησί μια φυλακή. Και ξεσηκωθήκαμε, αντέδρασε η κοινωνία και το ακυρώσαμε. Έφυγαν άρον άρον.

–Η Κυριακή των συλλαλητηρίων θα φέρει εξελίξεις. Δεν το φανταζόμουν σε αυτό το μέγεθος, ήθελα να γίνει. Χρειάζεται όμως ένα πολιτικό υπόβαθρο που θα φέρει μια αλλαγή. Το χουμε; Θα γεννηθεί, είμαστε στο στάδιο της γέννησης. Είμαι οπαδός της τοπικής δράσης. Στις μικροκοινωνίες υπάρχουν άνθρωποι που αντιστέκονται σε όλη την Ελλάδα σε σχέδια. Εκεί είναι η ελπίδα η δική μου. Είναι το σύγχρονο ΕΑΜ. Στα βουνά γινόταν η αντίσταση το 40 στα βουνά και τώρα. Υπερασπιζόμαστε τα βουνά, την πατρίδα μας.

–Η Χίος είναι ένα νησί που δεν είχε τουριστικοποιηθεί τα προηγούμενα χρόνια, είχε υγιή ανάπτυξη. Μαστίχα, ναυτιλία. Τώρα υπάρχει πίεση για τουριστικοποίηση.Ο τουρισμός θα πρέπει να ναναι αλλιώς. Να κερνάμε, κάτι να προσφέρουμε κάτι από το περίσσευμα μας όχι να κατασπαράσεται το περίσσευμα και να αμοζύται το τόπος. Αν το περίσσευμα του τόπου δεν υπάρχει και κατασπαράσσεται χάνει τη μαγεία του την ψυχή του και ο τουρίστας το κίνητρο για να ρθει τρώμε τις σάρκες μας.

-Είμαι αγρότης κυρίως, δεν ασχολούμαι με τη συγγραφή με τη γη ασχολούμαι. Φθινόπωρο, χειμώνα ανά δύο χρόνια γράφω. Μουρχεται μια ιδέα, φτιάχνω μια ιστορία, βρίσκω έναν υπολογιστή και κάθομαι. Αγρότης είμαι. Μαρέσει