Η Βάνα Χαραλαμπίδου αξιώθηκε ταξίδια και ιστορίες μαγικές

Σπουδαία δημοσιογράφος της Θεσσαλονίκης, σπουδαία ταξιδεύτρια σε όλο τον κόσμο, με εικόνες που της αρέσει να «αιχμαλωτίζει» στη φωτογραφική της μηχανή και ιστορίες που πέρασαν μπροστά από τα μάτια της, και στις δύο παραπάνω ιδιότητες της και που σήμερα δίνουν χώρο και χρόνο για να συζητάμε γι’ αυτές.

Ενίοτε, την κάνουν να γράφει και κανένα βιβλίο, όπως έγινε τώρα με το «Μ’ ένα μαγικό χαλί» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εντευκτήριο με 35 εξαιρετικές ιστορίες της.

Το όνομα της είναι γραμμένο δίπλα σε σπουδαίες προσωπικότητες της χώρας που έτυχε να έρθει κοντά τους κάποια στιγμή. Οι εργασίες της στη δημοσιογραφία για πολλά χρόνια, άφησαν τη δική τους ιστορία στη Θεσσαλονίκη και όχι μόνο.

Για να την πετύχεις σήμερα, θα πρέπει να είναι κάπου ανάμεσα από τα ταξίδια της, και να τη ρωτήσει, ποιο ταξίδι της ξεχωρίσει… «Δεν πρέπει κάποιος να πεθάνει χωρίς να αντικρίσει έστω μία φορά στη ζωή του την αξεπέραστη ομορφιά του Esfahan» μου λέει όταν της κάνω εγώ την ερώτηση.

Με αφορμή το νέο της βιβλίο, η Βάνα Χαραλαμπίδου μιλάει στην Parallaxi και θυμάται πρόσωπα και ιστορίες… «Μ’ ένα μαγικό χαλί»

Ποια η αφορμή αλλά και το σκεπτικό σας για τη συγγραφή του νέου σας βιβλίου «Μ’ ένα μαγικό χαλί».

Άρχισα να γράφω κείμενα για πρόσωπα και τόπους που με συγκίνησαν ή έστω προκάλεσαν το ενδιαφέρον μου, με βάση τις σημειώσεις και τα ημερολόγια ταξιδιών, χωρίς να σκεφθώ ότι θα μπορούσαν κάποτε να αποτελέσουν το περιεχόμενο ενός βιβλίου. Κάποια λίγα από αυτά δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Εντευκτήριο», στο οποίο οφείλεται και η έκδοση αυτού του βιβλίου, χάρη στον «επίμονο κηπουρό των γραμμάτων» Γιώργο Κορδομενίδη. Αρχικά έμοιαζαν σαν παραμύθια για μεγάλους. Αργότερα συνειδητοποίησα ότι από τα περισσότερα δεν λείπουν οι πολιτικές θέσεις και τα σχετικά μηνύματα, επί παραδείγματι για τις αποτρόπαιες αποικιοκρατικές πρακτικές, για τα ψεύδη και τις διαστρεβλώσεις της επίσημης ιστορίας, την πανομοιότυπα επαναλαμβανόμενη καθεστωτική βία, το δουλεμπόριο που υφίσταται παρά το γεγονός ότι αλλάζει μορφή, τις διαχρονικές βαρβαρότητες εναντίον μνημείων του πολιτισμού, την εγκληματική δράση των ιερατείων, τα καταπατημένα ανθρώπινα δικαιώματα, τη μοίρα και τη θέση της γυναίκας ανά τους αιώνες. Τελικά είναι αληθινές ιστορίες, που περιγράφουν γεγονότα συχνά βίαια, και μόνο η χρονική απόσταση που μας χωρίζει απ’ αυτές τις κάνει να μοιάζουν με παραμύθια.

Οι άνθρωποι τείνουν να επιβραβεύουν τους πρώτους μόνο. Εσείς αφιερώνετε αυτό το βιβλίο στους δευτεραγωνιστές. Είναι λοιπόν η συμμετοχή και ο αγώνας που μετράει; Είναι οι πρώτοι που για να υπάρξουν συνέβαλαν και όλοι οι από πίσω που οφείλουμε να τους αναφέρουμε;

Πίσω από τα μεγάλα έργα και τους πρωταγωνιστές της ιστορίας υπάρχουν πάντα οι αφανείς, εκείνοι που είτε τυχαία, είτε συνηθέστερα εσκεμμένα η ιστορία τους άφησε να λησμονηθούν, οι «ασήμαντοι σαν τη σκόνη του κόσμου», σύμφωνα με τους εκάστοτε ισχυρούς, όπως η Fanny Kaplan, που πυροβόλησε  τον Λένιν, η Felani, που χτυπήθηκε από τους συνοριοφύλακες σαν πουλί πάνω στον φράχτη τεσσάρων και πλέον χιλιομέτρων που χωρίζει την Ινδία από το Μπαγκλαντές, ο αρχιτέκτονας Hayruddin,  στον οποίο οφείλεται το χαρακτηρισμένο ως παγκόσμιο μνημείο από την Unesco γεφύρι του Mostar στη Βοσνία. Αλλά και τους αποκαλούμενους «μεγάλους» δεν μπορούμε να τους βλέπουμε μονοδιάστατα. Έχει καταγραφεί ως αιμοσταγής κατακτητής  ο Ταμερλάνος, όμως ήταν και λάτρης των τεχνών και δημιούργησε στην εποχή του μία από τις ωραιότερες πόλεις του κόσμου, τη Σαμαρκάνδη. Αντίθετα ο «εκπολιτιστής» της Ασίας για εμάς Αλέξανδρος είναι για τους Ιρανούς ο καταστροφέας του περσικού πολιτισμού. Ο υιός Έλγιν, που ανακηρύχθηκε εθνικός ήρωας στη Βρετανία, δεν παύει να είναι ένας ανάλγητος και βάνδαλος λαφυραγωγός στα μάτια των Κινέζων. Ποιος θυμάται τον Ηρόστρατο που πυρπόλησε το Αρτεμίσιο στην Έφεσο, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου; Ποιος ξέρει ότι πριν από τον Μωυσή ένας φωτισμένος οραματιστής Φαραώ, ο Ακενατόν, επινόησε την πρώτη μονοθεϊστική θρησκεία; Ότι ο θεοποιημένος Λένιν ζούσε μία διπλή ζωή, όπως ένας συνηθισμένος άνθρωπος, γεγονός που συσκοτίστηκε συστηματικά από το καθεστώς, το οποίο εξαφάνισε την Inessa Armand από την ιστορία; Ότι μία γυναίκα, η Γερτρούδη Μπελ, ήτανε πίσω από τη δημιουργία του σημερινού Ιράκ, όπως περιέγραψε η ίδια σε επιστολές προς τον πατέρα της; Ότι μια σπουδαία φωνή του αραβικού κόσμου, η Asmahan, έχασε τη ζωή της στην προσπάθειά της να βοηθήσει τους συμπατριώτες της Δρούζους του Λιβάνου;  Ότι μια σκλάβα έγινε σουλτάνα στην Αίγυπτο του 14ου αι., άσχετα αν δεν την αναφέρουν στις δυναστείες που κυβέρνησαν τη χώρα…

Στα τελευταία κεφάλαια αναφέρεστε στο θέμα της προσφυγιάς. Υπήρχε λόγος που μπήκαν στο τέλος, κάπως ως επίλογος των 35 ιστοριών;

Είναι τόσο επίκαιρο το θέμα της προσφυγιάς με όσα γίνονται γύρω μας… Η αποτρόπαια ανταλλαγή πληθυσμών του 1924 αφορά την ακούσια, για να μην πω βίαιη, μετακίνηση μόνο προς την Ελλάδα 1.500.000 ανθρώπων. Προσωπικά προέρχομαι από οικογένεια τουρκόφωνων ανταλλάξιμων προσφύγων anandam babadam, μεγάλωσα μέσα σε αφηγήσεις για τον παράδεισό τους στην Ανατολία, τις αγαθές σχέσεις που είχαν με τούς συντοπίτες τους Τούρκους και τον συντριπτικό ξεριζωμό τους. Έζησαν και έφυγαν από τη ζωή ως πρόσφυγες, χωρίς να επιστρέψουν ποτέ εκεί. Αν και ενσωματωμένη στην ελλαδική πραγματικότητα, νοιώθω πρόσφυγας τρίτης γενιάς, καππαδόκισα και ανατολίτισσα εκ καταγωγής και εκ πεποιθήσεως και υποχρεωμένη να μην το ξεχάσω ποτέ, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Δεν πρόκειται απλά για την ιστορία μιας οικογένειας. Παρόμοια, μπορεί και χειρότερα, βίωσαν την προσφυγιά χιλιάδες άλλοι, όπως τη βιώνουν σήμερα άλλοι λαοί. Το θέμα της προσφυγιάς δεν παύει να με συγκλονίζει, όπως και κάθε προσκύνημα σ’ εκείνα τα χώματα.

Ποιες διαφορές και ποιες ομοιότητες έχει μία φωτογραφική αφήγηση από μία αφήγηση σε χαρτί, όπως ένα βιβλίο σας;

Με τις λέξεις κεντάς ένα κείμενο που επιχειρεί να ανασυστήσει όσα χωρίς λόγια αποτυπώνονται στις φωτογραφίες. Οι λέξεις έχουν χρώματα σε όλες τις αποχρώσεις, όπως οι φωτογραφίες, οι φράσεις διατηρούν μια μουσικότητα, που στις φωτογραφίες δεν υπάρχει. Επιπλέον, λέξεις και φράσεις εκφράζουν και τη συναισθηματική φόρτιση. Αν έχεις ταλέντο δημιουργείς εικόνες με τις λέξεις. Βγάζω εκατοντάδες φωτογραφίες ταξιδεύοντας για να μπορώ να ανακαλώ τις λεπτομέρειες. Περιγράφοντας στο χαρτί προσθέτεις τις εντυπώσεις σου, τις αναμνήσεις, τις εκπλήξεις, τις μικρές ανακαλύψεις, την αίσθηση από τα βλέμματα, τις μυρωδιές, τις μουσικές και τους ήχους… Θα μου επιτρέψετε να πω, ακόμη κι αν διαφωνήσουν οι φωτογράφοι, ότι ένα καλό κείμενο είναι πολύ πιο πλούσιο και εκφραστικό από οποιαδήποτε φωτογραφία.

Από τα ταξίδια σας ποιο είναι εκείνο που έχει ιδιαίτερη θέση στο μυαλό σας και γιατί;

Δεν αγαπώ καμιά πόλη όσο την Istanbul, τη θεωρώ μαγική και ακαταμάχητη παρά τις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται εκεί. Είμαι έτοιμη ανά πάσα στιγμή να πετάξω για την Πόλη μόνο για να ανασάνω ξανά τον Βόσπορο. Αλλά νομίζω ότι δεν πρέπει κάποιος να πεθάνει χωρίς να αντικρίσει έστω μία φορά στη ζωή του την αξεπέραστη ομορφιά του Esfahan και τα επιτεύγματα του τεράστιου περσικού πολιτισμού. Αξέχαστος μου μένει και ο διάπλους του Ευφράτη στη διάρκεια ενός ταξιδιού στην κάτω Μεσοποταμία. Δεν ξαναπήγα στη Συρία μετά τον πόλεμο που την κατέστρεψε, θα παραμείνει όμως αγαπημένος προορισμός, αν θέλεις να συναντήσεις έναν υπέροχο λαό και τα μνημεία απ’ όλους τους πολιτισμούς που άνθισαν εκεί μέσα στους αιώνες.  Αλλά κάθε καινούριος τόπος δεν παύει να είναι ένα ακόμη ανοιχτό παράθυρο στον ορίζοντα, μία πρόκληση, μία ευκαιρία να ανακαλύψεις, να καταργήσεις σύνορα και φράχτες, να γοητευθείς, να μάθεις…

Κάνοντας τόσα ταξίδια, έχετε καταλάβει τελικά τι είναι ο άνθρωπος και πόσο διαφέρει ανάλογα τα χαρακτηριστικά της χώρας του

Διαπίστωσα ταξιδεύοντας συστηματικά στις χώρες της Μέσης Ανατολής κυρίως, πόσο κοντά είμαστε με τους ανθρώπους της, πόσο οικείοι μας είναι οι τόποι τους, πόσο σημαντικοί οι πολιτισμοί που γεννήθηκαν εκεί και πόσο μεθοδικά τους κατέστρεψαν και συνεχίζουν να τους καταστρέφουν με υποκινούμενους εμφύλιους οι δήθεν «πολιτισμένοι» δυτικοί, αφού επί σειρά ετών απομύζησαν τον πλούτο και τις παραγωγικές πηγές τους. Τα εγκλήματα Βρετανών και Γάλλων κυρίως, τελευταία Αμερικανών αλλά και άλλων εναντίον τους, κάνουν τα αντίστοιχα και ακατάσχετα προβεβλημένα των Ταλιμπάν να ωχριούν. Με εντυπωσιάζει η περηφάνια και η αξιοπρέπεια αυτών των λαών, η σεμνότητα και ευγένεια τους, οι χαμηλοί τόνοι στη συμπεριφορά τους, η σπουδαία φιλοξενία τους, ακόμη κι όταν υπάρχει εμφανής οικονομική ανέχεια. Θεωρώ απαράδεκτη την ελληνική διαρκή ομφαλοσκόπηση, τον μεγαλοϊδεατισμό, την υπεροψία, την επιφύλαξη, ακόμη και καλυμμένη εχθρότητα με την οποία συχνά τους αντιμετωπίζουμε.

Ποιες μεγάλες προσωπικότητες που γνωρίσατε έχουν ιδιαίτερη θέση στη μνήμη σας;

Οι συνεντεύξεις που παίρνουμε, όπως βέβαια ξέρετε, είναι συχνά αποκαλυπτικές. Μέσα απ’ αυτές συνδέθηκα με τη Μελίνα, δεν γνώρισα άλλη προσωπικότητα τόσο αστραφτερή, θεωρώ πως έγινα φίλη με τον σπουδαίο Κωστή Μοσκώφ και τον απολαυστικό Ντίνο Χριστιανόπουλο, κόμπιαζα κάθε φορά που συναντούσα τον Δημήτρη Μαρωνίτη, γοητεύθηκα από τις εξομολογήσεις του Μάνου Χατζιδάκι, ήμουν επιφυλακτική με τον Θάνο Μικρούτσικο, τον οποίο αργότερα θαύμασα απεριόριστα ως συνθέτη, κρατώ σαν θησαυρό την αφήγηση του Γιάννη Ρίτσου για το πώς εμπνεύστηκε τον «Επιτάφιο», θαύμασα τη σοφία του Κάρολου Κουν, εκτίμησα τη γενναιοδωρία του Βασίλη Βασιλικού, τη σεμνότητα του Γιώργου Ιωάννου, δεν κατάφερα ποτέ να ολοκληρώσω μία συνέντευξη με τον Κωστή Παπαγιώργη. Από τους πολιτικούς ξεχωρίζω τον Νίκο Σηφουνάκη. Δεν έλειψαν και οι απογοητεύσεις από άλλους, που μου φάνηκαν «μικρότεροι» από τη φήμη τους.

Επειδή η μνήμη δεν είναι φωτογραφική μηχανή, κρατάτε όλες τις στιγμές από τη ζωή σας ή επιλέγετε να θυμάστε μετά από καιρό μόνο τα καλά που ζήσατε με ανθρώπους;

Θυμάμαι τα πάντα. Όμως οι αρνητικές συμπεριφορές χαρακτηρίζουν αποκλειστικά αυτούς που τις συνηθίζουν, δεν με αφορούν. Άλλωστε, όπως στους υπολογιστές, υπάρχει πάντα στα χέρια μας ένα κουμπί που γράφει delete.  Ταξιδεύοντας ως περιηγητής ή ερευνητής είναι βέβαιο πως γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος, πιο ταπεινός, συνειδητοποιείς ότι είσαι μόνο μία μικρή ψηφίδα στο απέραντο μωσαϊκό του κόσμου και ότι τα όποια προβλήματά σου δεν έχουν απολύτως καμία σημασία. Επιστρέφοντας από την Ινδία, όπου εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κυριολεκτικά σε ένα χαρτόκουτο, οφείλεις να ντραπείς για την ενδεχόμενη μελαγχολία, την κατάθλιψη και τις άλλες πολυτελείς αδυναμίες σου. Όμως η συντριπτική πλειοψηφία των αναμνήσεων αφορά θετικές εντυπώσεις, εμπλουτισμό των γνώσεων, σε παραπέμπει σε περεταίρω αναζητήσεις και διαβάσματα, ανανεώνει τη διάθεση για καινούριους προορισμούς και προσέγγιση του «Άλλου». Αυτοί οι άλλοι, οι «ξένοι» είναι που φορτίζουν θετικά τις καλύτερες αναμνήσεις σου. Κι αν πας οπουδήποτε καλά διαβασμένος η φαντασία σου καλπάζει. Δεν μπορείς να περπατάς στην προκυμαία της Αλεξάνδρειας και να μην σκεφθείς ότι την ίδια εικόνα έβλεπε και η Κλεοπάτρα αιώνες πριν. Ή να φθάνεις μετά από πολύωρο ταξίδι στην Αντινοόπολη για να αγγίξεις τα ερείπια της πόλης και να μην αναλογιστείς ότι δημιουργήθηκε για να δοξάσει τον έρωτα του αυτοκράτορα Αδριανού για τον Αντίνοο.

Έχετε δουλέψει ως δημοσιογράφος σε πολλά μέσα στο παρελθόν. Πώς είναι σήμερα σε σχέση με παλιά η δημοσιογραφία;

Λυπάμαι που το λέω, αλλά δεν υπάρχει καμία σχέση. Ήμασταν ερωτευμένοι με τη δουλειά μας και περήφανοι γι αυτήν. Σήμερα δεν ξέρω αν υπάρχουν κάποιοι που μπορούν να ισχυριστούν το ίδιο.

Σας παρακαλώ να με διαψεύσετε.

Αν γράφατε ένα βιβλίο για τη ζωή σας τι θέμα και τίτλο θα μπορούσε να έχει;

Δεν θα έγραφα τέτοιο βιβλίο, γιατί δεν αφορά κανέναν το πώς διαχειρίστηκα τη ζωή μου. Γράφτηκαν και γράφονται υπέροχα βιβλία από συγγραφείς εμπνευσμένους, τεχνίτες του λόγου, σημαντικούς διανοητές. Επιμένω να λέω ότι δεν είμαι επαγγελματίας συγγραφέας. Μαζεύοντας τα γραπτά σου σ’ ένα βιβλίο δεν γίνεσαι συγγραφέας. Αλλιώς εμπίπτεις στην κατηγορία των κατασκευαστών ευπώλητων, που περιγράφουν το «ατσάλινο βλέμμα» και το «θεληματικό πηγούνι», με τα οποία κατά κανόνα τρέφεται το ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

Ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο ταξίδι σας;

Οπωσδήποτε στη Βαγδάτη για να αγγίξω τα ίχνη της στρόγγυλης πόλης, της αρχαίας Βαβυλώνας, για την οποία τόσα έχουν γραφτεί. Στο σπίτι της σπουδαίας και τραγικής Φρίντα Κάλο στο Μεξικό, που φιλοξένησε τον εξόριστο Τρότσκι και τον έρωτά τους. Στο μυθικό Μπουένος Άιρες για χίλιους λόγους. Στο Αλγέρι, που μου λείπει από τον γύρο της Μεσογείου, για να αναζητήσω το θρυλικό ορμητήριο του Barbarossa. Στο Γιβραλτάρ, γιατί όπως το Σουέζ άλλαξε την ιστορία του κόσμου. Και ξανά στο Ιράν, στη Συρία και πάντα στην ανεξάντλητη Αίγυπτο. Ό, τι προλάβω…