Μαρία Πρωτόπαππα: «Υπάρχει κάτι στην ελληνική ψυχή που πρέπει να το δώσουμε στις επόμενες γενιές»

Την βρίσκω εν μέσω της περιοδείας της για την «Ανδρομάχη» που πήρε και επεξεργάστηκε η ίδια από την αρχή και την παρουσιάζει φέτος το καλοκαίρι σε σημαντικά σημεία της χώρας με αποκορύφωμα την Επίδαυρο στις 8 και 9 Αυγούστου.

Λίγο νωρίτερα, στις 21 και 22 του Ιουλίου, η «Ανδρομάχη» θα είναι στη Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Δάσους, με μια σύγχρονη ματιά που φωτίζει το αθέατο δράμα της γυναίκας και της επαρχίας. Στο βασικό ρόλο της Ανδρομάχης συναντάμε τον Αργύρη Ξάφη, ενώ στο καστ ξεχωρίζουν η ίδια η Μαρία Πρωτόπαππα στον ρόλο της Γυναίκας και άλλοι καταξιωμένοι ηθοποιοί, όπως ο Δημήτρης Γεωργιάδης, ο Τάσος Λέκκας (ως Ερμιόνη), ο Γιάννης Νταλιάνης (Μενέλαος), ο Δημήτρης Πιατάς (Πηλέας), ο Κωνσταντίνος Πασσάς, ο Δημήτρης Μαμιός, ο Γιάννης Μάνθος και η Στέλλα Γκίκα.

Πρόκειται για ένα έργο που τελευταία φορά ανέβηκε πριν 21 χρόνια από τον Σπύρο Ευαγγελάτο, αλλά εδώ – κι όπως εξηγεί παρακάτω – έχουν αλλάξει τα πάντα, προσπαθώντας η σπουδαία ηθοποιός και σκηνοθέτρια να δώσει «νέα ζωή» στο κείμενο του Ευριπίδη.

Τα περισσότερα για την επιλογή της αυτή και τα νοήματα της «Ανδρομάχης», η Μαρία Πρωτόπαπα να εξηγεί στην κουβέντα μας για την Parallaxi

Γιατί την, σπάνια παιζόμενη, Ανδρομάχη φέτος;

Γιατί με όλα αυτά που γίνονται, μου φάνηκε το πιο γόνιμο και το πιο άμεσο πράγμα που θα μπορούσα να πω. Ξέρετε, εγώ με την πολιτική δεν ασχολούμαι ιδιαίτερα. Εννοώ με κόμματα και τέτοια. Αλλά με όλα αυτά που γίνονται πλέον στον κόσμο, έχω την αίσθηση ότι το κίνημα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιτέλους πρέπει να πάρει περισσότερο χώρο στις ζωές μας. Και η προάσπιση αυτής της σωτηρίας παιδιών, αθώων, θυμάτων, γυναικών, αντρών πρέπει να γίνει θέμα όλων μας. Και εμένα αυτός είναι ο τρόπος μου, να μιλήσω και να αντιδράσω μέσω του βήματος που μου δίνει το θέατρο. Για να μοιραστώ με άλλους ανθρώπους τις σκέψεις, όχι μόνο τις δικές μου αλλά κι ενός μεγάλου σοφού που είναι ο Ευριπίδης. Όπως φαίνεται, τα ίδια πράγματα επαναλαμβάνονταν πάρα πολύ συχνά όσον αφορά τη δημοκρατία, το αν ισχύει, αν είναι ουτοπία, το πώς πραγματώνεται, ποιες ανάγκες υπάρχουν για να υπάρχει δικαιοσύνη στον κόσμο, αν χρειάζεται, και πώς μπορούμε να προστατέψουμε τις ζωές και το μέλλον είτε της χώρας μας είτε των ξένων παιδιών. Τέτοια πράγματα πραγματεύεται. Επομένως, ήταν μια μεγάλη ανακάλυψη και ευκαιρία γιατί η «Ανδρομάχη» είναι ένα έργο που έχει να παιχτεί 21 χρόνια. Ήταν ένα έργο παρεξηγημένο, κυρίως επειδή δεν πληροί τους αριστοτελικούς κανόνες έως προς τη δομή των άλλων τραγωδιών. Ο Ευριπίδης ήταν θα λέγαμε κάπως πιο μοντέρνος για την εποχή του. Σήμερα, η γραφή του και ο τρόπος του σ’ αυτά τα έργα, όπως είναι και η «Ανδρομάχη», μας είναι πολύ πιο οικεία. Απλά χρειάζεται να ξαναπιαστεί, να ξαναμεταφραστεί με άλλα μάτια και με περισσότερη λεπτομέρεια, χωρίς προκαταλήψεις. Και μου δόθηκε εμένα αυτή η ευκαιρία.

Πώς ήταν αυτή η διαδικασία;

Πρώτα έπιασα το έργο και μετά άρχισα να ανακαλύπτω για να πω την αλήθεια. Γιατί άλλο νόμιζα ότι ήταν το θέμα του. Αλλά βρήκα μέσα τρομερούς θησαυρούς. Με την ομάδα μου, ψάξαμε λέξη – λέξη στα αρχαία, ψάξαμε ετυμολογίες μίας-μίας των λέξεων, συμβουλευτήκαμε παλαιότερους και νεότερους, γιατί υπάρχει τώρα αυτή η ευκαιρία με το ίντερνετ, μελετητές από όλο τον κόσμο, που δεν έχουν προκατάληψη, που δεν έχουν την αγωνία με το στερεότυπο και με τους κανόνες. Και έτσι μπορέσαμε να συλλέξουμε πληροφορίες από πολλά μέτωπα και από πολλές περισσότερες επιστήμες. Και στην πραγματικότητα φτιάξαμε ξανά αυτό το κείμενο. Βασιστήκαμε βέβαια σε μια παλαιότερη μετάφραση, αλλά δεν είναι αυτή που χρησιμοποιούμε αμιγώς. Είναι ξανά γραμμένο το έργο, όσο γίνεται πιο πιστά, λόγω των νέων ελληνικών, στην γλώσσα και στις αναφορές του Ευριπίδη. Προσπαθήσαμε να κάνουμε αυτές τις αναφορές του πιο ανάγλυφες, ώστε να μπορούμε να τις καταλάβουμε και εμείς, να τις νιώσουμε έστω κι αν δεν έχουμε τις ίδιες αναφορές.

Είναι ένα πολιτικό έργο;

Είναι είναι τρομερά πολιτικό έργο. Πολιτικό που αφορά το σήμερα και πάντα. Δηλαδή στο ότι για να υπάρχει κοινωνική συνοχή, χρειάζεται διαφάνεια στην πολιτική και κυρίως στη δικαιοσύνη. Είτε για τα ντόπια προβλήματα, ας μην μιλήσω για τα Τέμπη, ας μην μιλήσω για όλα αυτά που μένουν στην άκρη, στην δικαιοσύνη, που έχουμε όλα αυτά τα σκοτάδια. Αλλά και όσον αφορά τους πολέμους, που συνεχίζονται και δε λένε να σταματήσουν. Και βέβαια, ο Ευριπίδης έχει ένα φως, μία ελπίδα, διότι θα μας βάλει να σκεφτούμε πολύ κάποιες ιδέες όσον αφορά την ξενοφοβία, ποια είναι τα δίκαια αυτών που φοβούνται τους ξένους ή τον ανθελληνισμό μας ως χώρα. Από την άλλη, ποιες είναι οι προτεραιότητες. Μας φέρνει σε επαφή με παλαιότερες αξίες, οι οποίες ζούσαν μέχρι πριν από μία ή δύο γενιές. Εμείς τις προλάβαμε στους γονείς, στους παππούδες μας και που τώρα έχουν αρχίσει πια να εκλείπουν και μάλλον για να μπορέσουμε να μείνουμε όρθιοι και ζωντανοί, θα χρειαστεί να τις επαναφέρουμε.

Από όλα αυτά που αναφέρετε όμως, πώς θα βγούμε τελικά εμείς. Θα βγούμε ίδιοι, θα βγούμε διαφορετικοί, θα βγούμε πληγωμένοι, αλώβητοι;

Κοιτάξτε, μέσα στο έργο, παρόλο που ο τίτλος του είναι «Ανδρομάχη», σημαίνει πολλά περισσότερα από το όνομα ενός προσώπου ή μιας ηρωίδας, μιλάει για τη μάχη των ανδρών ή για τα πεδία μάχης, τα οποία μπορεί να είναι στρατιωτικά, αλλά μπορεί να είναι και πολιτικά. Οι διαχειρίσεις, ακόμα και από το σπίτι, που έχει μια μικρή κλίμακα, ας πούμε, στη διαχείριση ενός οίκου, ενός σπιτιού. Αυτή τη κλίμακα, αν τη δεις λίγο πιο ψηλά, έχει να κάνει με ολόκληρο το έθνος και με την παγκόσμια πολιτική διαχείριση. Και στην ουσία, ο πρωταγωνιστής, για μένα, είναι η παλαιά φρουρά, η παλαιότερη γενιά, η οποία δίνει τη σκυτάλη στον νεότερο απόγονο του, ο οποίος όμως, πώς να το πω, δεν είναι καθαρόαιμος Έλληνας, αλλά είναι το μέλλον. Είναι ο μόνος που έχει αυτή τη στιγμή. Και το θέμα μπαίνει σε ένα τρομερό δίλλημα. Εάν αυτό το παιδί θα του δώσει για κληρονομιά με ανιδιοτέλεια την ανεξαρτησία του, την ελευθερία του, την αξιοπρέπειά του, έτσι ώστε να μπορέσει και ο ίδιος ο παππούς να υπάρξει μέσα από αυτό στο μέλλον. Ένα είδος αθανασίας μετά το θάνατο, να δώσει ευκαιρία στους επόμενους ανθρώπους, στο μέλλον, να ζήσουν κάπως καλύτερα. Άρα το πώς δίνουμε αυτή τη σκυτάλη είναι το θέμα. Μπαίνουν δηλαδή τα παιδιά σε προτεραιότητα. Όλα τα παιδιά. Γιατί αυτά είναι το μέλλον της ζωής. Και τι τους δίνεις να κληρονομήσουν. Αυτό το κύτταρο της δικαιοσύνης και της φιλοσοφίας που υπάρχει μέσα στη γλώσσα μας και στο πολιτισμό μας τον ελληνικό, με τα δάνεια που έχουμε πάρει φυσικά, είναι αυτό το μόνο που μπορεί να μας κρατήσει ζωντανούς. Να έχουμε αίσθημα δικαίου και ανθρωπιά. Γιατί χωρίς αυτά ούτε τον εαυτό μας μπορούμε να υποστηρίξουμε. Νομίζω ότι κάτι τέτοιο προσπαθεί να πει κι ο Ευριπίδης. Αλλά με λογική και με επιχειρήματα. Και από τις δύο πλευρές. Επίσης είμαστε μια μικρή χώρα, που πάντοτε εξαρτιόμασταν από συμμάχους, αλλά θα πρέπει να σκεφτόμαστε τελικά ποιοι είναι οι φίλοι μας αλήθεια. Και ακόμα και εάν προσκείμεθα κάπου για συμφέρον ή για άμυνα, θα πρέπει να είμαστε και ακέραιοι ταυτόχρονα. Για αυτή την ακεραιότητα μιλάει το έργο. Και το πώς μπορεί κάποιος να την κρατήσει παρόλο που είναι μικρός και αδύναμος.

Έχει εξαιρετικά μηνύματα. Εγώ αυτό καταλαβαίνω.

Είναι σαν να λέμε ότι μπορεί ένας Δαβίδ να τα βάλει με έναν Γολιάθ, γιατί αυτό σαν Έλληνες το έχουμε αποδείξει. Και όχι μόνο εμείς, αλλά και άλλοι μικροί λαοί, όταν αγωνίζονται υπέρ του δικαίου. Και υπάρχει κάτι μέσα στην ελληνική ψυχή, μέσα στον ψυχισμό, που πρέπει να το δώσουμε στις επόμενες γενιές. Και να το ζωντανέψουμε και όσοι είμαστε τώρα ζωντανοί, να το θυμηθούμε και να αγωνιστούμε γι’ αυτό.

Είναι μια μεγάλη στιγμή για εσάς όπως την αντιλαμβανόμαστε εμείς; Δηλαδή το πήρατε από την αρχή, το δουλέψατε, έρχεται Επίδαυρος, περιοδεία. Μοιάζει κάτι πολύ σημαντικό!

Για μένα είναι σημαντικό για λόγους προσωπικούς και καλλιτεχνικούς βέβαια. Αλλά εγώ δεν το βλέπω στην προκειμένη περίπτωση επαγγελματικά τόσο. Το έχω αγαπήσει τόσο πολύ και το έχω ερωτευτεί με έναν τρόπο πέραν του καλλιτεχνικού σαν άνθρωπος, γιατί μου μιλάει και για προσωπικά μου πράγματα όπως και για κάθε γυναίκα στην ηλικία μου. Αλλά και ως άνθρωπος αυτού του κόσμου και ως μητέρα πλέον στο τι μπορώ να κάνω για τα παιδιά μας ώστε να έχουν κριτική σκέψη και να μπορούν μόνα τους να σταθούν όρθια χωρίς να πέφτουν σε πλάνες. Γιατί τώρα ο κόσμος είναι γεμάτος παραπληροφόρηση και πλάνη, δυστυχώς από πολύ μικρή ηλικία. Εδώ κι εμείς, ψάχνοντας πληροφορίες, δεν ξέρεις αν αυτό που διαβάζεις ή αυτό που φτάνει στα χέρια σου και στα μάτια σου ισχύει. Και θα γίνει και πολύ χειρότερα τα επόμενα χρόνια με την τέχνη, την νοημοσύνη και όλα αυτά. Φοβάμαι πολύ με όλο αυτό. Η επαλήθευση θα είναι τρομερά δύσκολη τα επόμενα χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι γινόμαστε όλοι ρομπότ με έναν τρόπο για την επιβίωση μας. Οπότε κάπως έτσι θα περάσουν και λάθος καταστάσεις και fake news ας πούμε στο μέλλον που θα νομίζουν κάποιοι ότι είναι αλήθεια.

Είναι ένα μήνυμα για την κοινωνία μας και για όσα ξαναμπαίνουν στο τραπέζι τελευταία σχετικά με τη γυναίκα και τη δύναμη της;

Βλέποντας τι ή πόσα τραβάνε οι γυναίκες από όλες τις πλευρές, έκανα μια μικρή έρευνα για την Μικρασιατική καταστροφή, πριν ξεκινήσει για να δω τι έπαθαν οι δικοί μας οι Έλληνες στη Μικρασία, αυτά δηλαδή που υπέστησαν οι γυναίκες και τα παιδιά. Αντιστοίχως, πριν, οι Έλληνες τα είχαν κάνει σε Τουρκάλες. Και αυτά τώρα βγαίνουν στο φως. Ή στη γενοκτονία των ποντίων. Και τώρα ακούς όλα αυτά που γίνονται στην Γάζα. Αλλά εμείς, ως Ελληνισμός, το έχουμε μέσα στο βίωμα μας. Τα ζούμε μέσα στο σπίτι μας, γιατί αυτές οι μνήμες είναι κοντινές. Φέρουμε αυτές τις μνήμες στο σώμα μας. Και κυρίως οι γυναίκες. Η βία επάνω στα σώματα των αμάχων, των γυναικών, των παιδιών και ακόμα και των ανδρών αμάχων, ακόμα και η σεξουαλική κακοποίηση, είναι πράγματα που συμβαίνουν στον πόλεμο αλλά και μετά. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και μετά. Αφού έχει νικηθεί μια χώρα. Πράγματα τα οποία είναι η ανηθικότητα του πολέμου και της πολιτικής. Νιώθουν οι άνθρωποι ότι έχουν το δικαίωμα να βασανίζουν και να εκτονώνουν την οργή τους πάνω σε ανυπεράσπιστα πλάσματα. Τα οποία όμως μετά κυκλοφορούν μέσα στην κοινωνία. Μπολιάζονται. Μπαίνουν μέσα και είναι εστίες πόνου, μίσους, φόβου. Και παραμένουν εκεί πολλές φορές. Παραμένουν πολλές φορές εκεί για πάντα. Κανείς δεν μένει αλώβητος από αυτό. Ούτε οι νικητές.

Πώς επιλέγετε έναν ρόλο – Τι παίζει ρόλο στο δικό σας ναι;

Θα πρέπει να έχω κάτι πολύ προσωπικό που να με συνδέει. Σε ελάχιστες φορές που δεν το ακολούθησα δεν νομίζω ότι είχα καλό αποτέλεσμα. Γιατί θεωρώ ότι ο καλλιτέχνης πρέπει κάτι να έχει να πει που τον αφορά. Ακόμα και αν δεν είναι εντελώς προσωπικό. Τότε μπορεί να θέλω να πω κάτι που με απασχολεί φιλοσοφικά, υπαρξιακά, κοινωνικά και με καίει στη προσωπική μου ζωή. Με έναν τρόπο να ασχοληθώ με τα προβλήματά μου ή μας, μιας ομάδας ανθρώπων που είναι οικεία μου. Γιατί αν δεν υπάρχει αυτή η οικειότητα δεν μπορώ να πλησιάσω και να μιλήσω για αυτά. Η αλήθεια είναι μπορεί κάποιος άλλος να το κάνει καλύτερα. Το θέατρο σε βάζει και στην λειτουργία του απέναντι. Σε κάνει να σωπάσεις πριν μιλήσεις, να ακούσεις αλήθεια. Αλλιώς δεν μπορείς να έρθεις σε διάλογο. Νομίζω ότι αυτή είναι η επώδυνη διαδικασία.

Πώς διαχειρίζεστε την αποδοχή του κόσμου;

Η αποδοχή δεν είναι κάτι σταθερό. Αλλάζει. Υπάρχει την μια στιγμή, την άλλη δεν υπάρχει. Αλλά δεν είναι αυτό το ζητούμενο. Το ζητούμενο είναι να έχεις διάλογο. Ακόμα κι αν χρειαστεί ρήξη. Το οποίο είναι κάπως φοβιστικό σε κάποιες περιπτώσεις. Αλλά μάλλον δεν γίνεται διαφορετικά. Γι’ αυτό αρχίζεις να αντιμετωπίζεις και τις μαύρες πλευρές σου, με τους φόβους σου. Είναι σαν να φοβάσαι τα ύψη και να πρέπει να κάνεις bungee jumping ας πούμε. Αυτό είναι. Ο κόσμος μας αγαπάει μέχρι να μας μισήσει. Το θέμα είναι το αν εκτιμάει ή όχι την εργασία μας. Για μένα αυτό είναι το σημαντικό. Εμένα με ενδιαφέρει να έρθουν να δουν τη δουλειά μου. Από εκεί και πέρα δεν μπορώ να βασιστώ στην αποδοχή ή στην μη αποδοχή. Μπορεί κάτι που κάνεις ή που σκέφτεσαι να μην γίνει αποδεκτό. Όμως εγώ θέλω να έχω δουλέψει μέσα στις συνθήκες που βρίσκω, να έχω δει το καλύτερο μου εαυτό. Αυτό κάνει ισχυρή τη συνείδησή μου. Και ξέρω ότι έχω κάνει το καθήκον απέναντι στους συμπολίτες μου και στους ανθρώπους που έρχονται να πληρώσουν για να δούμε, για να μοιραστούν κάτι μαζί μου. Ξέρετε, ο άλλος δίνει χρόνο και δίνει και το υστέρημά του για να έρθει να μοιραστεί κάτι. Το θέατρο είναι ένα ιερό πράγμα από αυτή την άποψη. Βρισκόμαστε ζωντανά όλοι μαζί σε κάτι που είναι θνησιγενές, πεθαίνει την ίδια στιγμή, αλλά εκείνη τη στιγμή που μοιραζόμαστε είναι ιερή. Και αυτό πρέπει να το τιμάς. Να το τιμάς με τη δουλειά και δίνοντας το περισσότερο του εαυτού σου. Άλλως δεν έχει αξία. Αν είναι κάνε μια άλλη δουλειά ή κάτσε σπίτι σου.

Και ο θεατής όμως πρέπει να τιμά αυτή τη στιγμή

Πιστεύω ότι οι θεατές για να φτάσουν να έρθουν, να φύγουν από την ησυχία τους, από την άνεση τους, να φτάσουμε στο σημείο να πατήσουν το χώρο του θεάτρου, το έχουν ήδη πάρει απόφαση και το ρισκάρουν. Επομένως ήδη περιμένουν κάτι θετικά. Εγώ έτσι το βλέπω. Όσον αφορά τη συμπεριφορά μέσα στο θέατρο, αυτό είναι κάτι στο οποίο εκπαιδεύεται ο κόσμος από μικρή ηλικία. Αλλά δεν έχω την απαίτηση, εφόσον πια ο πολιτισμός πάσχει τόσο πολύ, οι άνθρωποι να είναι ήδη τόσο εκπαιδευμένοι. Για εμένα, επειδή είμαι λαϊκός άνθρωπος, λαϊκές είναι οι καταβολές μου. Έχω ξεκινήσει ερασιτεχνικά. Έχω παίξει σε πλατείες, σε γήπεδα μπάσκετ από μικρή ηλικία, κάνοντας ερασιτεχνικό θέατρο. Για μένα είναι ιερό ακόμα και όταν κάποιος δεν ξέρει πώς να το αντιμετωπίσει. Ακόμα κι αν γίνεται φασαρία ή αν μία μητέρα θηλάζει ή αν τρώνε οι άνθρωποι. Εσύ τους φέρνεις κοντά σε κάτι ανώτερο. Επομένως, είναι δικιά μας δουλειά να τραβήξουμε και να κρατήσουμε την προσοχή και την ησυχία και τον σεβασμό.

Τι είναι προτεραιότητα για εσάς;

Προτεραιότητα είναι τα παιδιά μου και η οικογένειά μου. Το θέατρο ήταν για πάρα πολλά χρόνια προτεραιότητά μου. Τώρα αναλαμβάνω πολύ πιο σπάνια, ακριβώς επειδή δεν έχω την ίδια ενέργεια και εγώ δεν θέλω να κάνω εκπτώσεις σε αυτό που προσφέρω. Αλλά με σωστή οργάνωση εξοικονομώ τα δέοντα. Νομίζω και σε αυτή την περίπτωση είχα οργανωθεί, γιατί αυτό ήταν ένα project που το σχεδίαζα και το οργάνωνα περίπου τρία χρόνια. Οργάνωσα έτσι τις συνθήκες ώστε να μην πάει τίποτα πίσω και τώρα έχω την απαραίτητη βοήθεια σε σχέση με το οικογενειακό κομμάτι ώστε να μπορώ να αφοσιωθώ πλήρως. Αλλά για πάρα πολλούς μήνες ήταν η βασική μου εργασία, η προετοιμασία, χωρίς να κάνω τίποτα άλλο. Ήμουν στην Άνδρο, οικογενειακώς και εκεί μας δέχτηκε η κοινότητα της Άνδρου με τρομερή αγάπη και εμείς προσφέραμε ό, τι μπορούσαμε. Και είχα την απαραίτητη ησυχία και χρόνο και καθαρότητα του νου για να μπορέσω να αφοσιωθώ σε αυτή τη δουλειά.

*«ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ» του Ευριπίδη | Θέατρο Δάσους | Δευτέρα 21 και Τρίτη 22 Ιουλίου 2025 | Ώρα: 21.30 | Προπώληση: more