Μηνάς Βασιλειάδης: Ο επίμονος Έλληνας της Κωνσταντινούπολης που εκδίδει εφημερίδα 100 ετών και δεν εγκαταλείπει

Έλαβε τη σκυτάλη από τον πατέρα του, Μιχάλη Βασιλειάδη και όχι μόνο δεν εγκατέλειψε, αλλά κράτησε την ελληνική εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης «Απογευματινή» όρθια, σε μια δύσκολη εποχή που, μόνο ως αυτονόητη δεν μπορεί να λογίζεται η  ελευθερία του Τύπου.

Σε ένα περιβάλλον που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί φιλικό και σε συνθήκες τραχείες για την έντυπη  δημοσιογραφία.

Ο Μηνάς Βασιλειάδης όμως, παρά το νεαρό της ηλικίας του, τα καταφέρνει. Είναι ο Έλληνας εκδότης της Απογευματινής, της ιστορικής εφημερίδας που κλείνει 100 χρόνια ζωής στην Πόλη, εκεί που  το ελληνικό στοιχείο άνθησε ανά τους αιώνες και τώρα υπάρχουν μονάχα λίγα εξαιρετικά παραδείγματα όπως το δικό του, για να διατηρούν φωτεινό το φάρο.

Ο νεαρός εκδότης και δημοσιογράφος μιλά στην Parallaxi για την ιστορία της εφημερίδας του, τις δυσκολίες, το ελληνικό στοιχείο της Πόλης και το πνεύμα που διατηρεί

Θέλετε να μας αφηγηθείτε εν συντομία την ιστορία της εφημερίδας Απογευματινή που κλείνει 100 χρόνια ζωής φέτος στην Κωνσταντινούπολη;

«Πριν ξεκινήσω επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω εσάς και όλη την ομάδα τής «Παράλλαξης» για το γεγονός ότι δίνετε βήμα στους Έλληνες τής Ομογένειας. Νιώθω ιδιαίτερα χαρούμενος που απευθύνομαι στο κοινό του παλαιότερου σε κυκλοφορία «Free Press» περιοδικού της Ελλάδος και σας εύχομαι να συνεχίσετε την επιτυχημένη πορεία.

Εκατό χρόνια πριν, η ανθρωπότητα ζούσε σε μία περίοδο κοσμογονικών αλλαγών. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η διάλυση τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επηρέασαν καθοριστικά την περιοχή μας και βεβαίως την Ελλάδα και την Τουρκία, αφού μεταξύ τους πραγματοποιήθηκε η ανταλλαγή πληθυσμών.

Αυτό ήταν και το περιβάλλον στο οποίο ξεκίνησε την πορεία της η εφημερίδα «Απογευματινή», η οποία ιδρύθηκε το 1925, μόλις δύο χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.

Στα πρώτα της χρόνια η εφημερίδα απευθυνόταν σε ένα κοινό περίπου 180.000 Ελλήνων τής Πόλης, η οποία συνολικά είχε πληθυσμό περίπου ένα εκατομμύριο. Μία μεγάλη διαφορά τής δικής μας κοινότητας από τις άλλες ήταν ότι είχαμε μικρό ποσοστό αναλφαβητισμού και έτσι, όλοι συνήθιζαν να διαβάζουν εφημερίδα. 

Εντωμεταξύ ελληνικές εφημερίδες διάβαζαν και οι μουσουλμάνοι της Θράκης που είχαν βιαίως μετακινηθεί στην Πόλη —οι λεγόμενοι Ανταλλαχθέντες— καθώς ήξεραν το ελληνικό, αλλά όχι το οθωμανικό αλφάβητο.

Το 1928 η Τουρκία κατήργησε το οθωμανικό αλφάβητο και υιοθέτησε το λατινικό, το οποίο βοήθησε τις μάζες να μάθουν ανάγνωση και γραφή και, ως επακόλουθο, η κυκλοφορία των τουρκικών εφημερίδων αυξήθηκε ραγδαία. Αυτό δεν επηρέασε τον αριθμό των Ελλήνων που διάβαζαν την «Απογευματινή», μειώθηκαν όμως οι μουσουλμάνοι αναγνώστες της, οι οποίοι σιγά σιγά σταματούν να διαβάζουν ελληνικές εφημερίδες και στρέφονται στις τουρκικές. 

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’30 τα πράγματα ήταν λίγο-πολύ καλά. Το 1933 υπογράφεται το «Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Εγκάρδιας Συνεννόησης» και ακολούθησε μία θετική περίοδος για την Ομογένεια. Στον ορίζοντα, όμως, αρχίζουν και φαίνονται οι πρώτες «Συμπληγάδες».

Με την έναρξη της δεκαετίας του ’40 και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά το ότι η Τουρκία ήταν επισήμως ουδέτερη, ξεκινά μία «πέτρινη» εποχή για την Ομογένεια, η οποία φυσικά επηρέασε τον ελληνόγλωσσο Τύπο.

Το 1941 ξεκίνησε μια πολιτική που έγινε γνωστή ως «είκοσι ηλικίες», όπου γενιές ανδρών εξαφανίστηκαν χωρίς καν να προλάβουν να αποχαιρετήσουν τις οικογένειές τους.

Το 1942 επιβλήθηκε ο Φόρος Περιουσίας στις μειονότητες, που επέφερε σοβαρότατο οικονομικό πλήγμα στην Ομογένεια. Αν και η εφημερίδα δεν είχε πια τον ίδιο αριθμό εργαζομένων, τα έσοδα από τις πωλήσεις επαρκούσαν για να διασφαλίσουν τη λειτουργία της. Παρά τις αντιξοότητες οι Έλληνες δεν σκεφτόντουσαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες.

Στη μεταπολεμική περίοδο όμως, την ώρα που η Ευρώπη ξαναχτιζόταν επάνω στις στάχτες της, και συγκεκριμένα από το 1955 μέχρι το 1974, δηλαδή από το πογκρόμ εναντίον των μειονοτήτων στα Σεπτεμβριανά, τις Απελάσεις του ’64 και το Κυπριακό το ’74, η ατμόσφαιρα είχε αλλάξει άρδην. Οι Έλληνες ήρθαν αντιμέτωποι με πιέσεις, αδιαφορία, εγκατάλειψη και στη συνέχεια μετανάστευση και προσφυγιά.

Αυτή η περίοδος ήταν περίοδος παρακμής για την «Απογευματινή». Η εφημερίδα έφθασε σε σημείο να μην μπορεί πια να ζήσει από τα έσοδά της. Εξάλλου, στα δύο χρόνια των Απελάσεων ο πληθυσμός μας είχε μειωθεί δραματικά καθώς, κάθε απελαθείς που έφερε ξένο διαβατήριο, εγκατέλειπε την Τουρκία με ολόκληρη την οικογένειά του, ακόμη κι αν τα μέλη της είχαν τουρκικά διαβατήρια. Όσοι κατάφεραν να μείνουν εν τέλει απηύδησαν και έφυγαν. Ο πληθυσμός ακολούθησε σταθερή μείωση κατά τις δύο επόμενες δεκαετίες, κατά τις οποίες η τουρκική κοινωνία είχε σοβαρά προβλήματα με φτώχεια, διχασμό, τρομοκρατία και πραξικοπήματα.

Η «Απογευματινή» όμως δεν έπαυσε την καθημερινή λειτουργία της. Τη δεκαετία του ’90 την κληρονόμησε από την αδελφή του ο γιατρός Γεώργιος Αδόσογλου, ο οποίος πάλεψε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ενώ ήταν αδύναμος και άρρωστος, προσπαθώντας να την κρατήσει στη ζωή. Περισυνέλλεγε υλικό από ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά —μαζί με ιατρικά άρθρα που έγραφε ο ίδιος— και τα τύπωνε. Το περιεχόμενο βέβαια κάθε άλλο παρά δημοσιογραφικό ήταν, αλλά κατάφερε «με νύχια και με δόντια» να κρατήσει ένα κεκτημένο του Ελληνισμού.

Μετά τον θάνατό του, το 2002, η κυκλοφορία είχε πέσει σε κάτω από 50 φύλλα σε μία Πόλη με περίπου 8.000 με 10.000 Έλληνες. Την περίοδο εκείνη προτάθηκε από φορείς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από σημαίνοντες Κωνσταντινουπολίτες και από ακαδημαϊκούς, να ζητηθεί από τον δημοσιογράφο Μιχάλη Βασιλειάδη (σ.σ. πατέρας του Μηνά) να επιστρέψει στην Πόλη και να αναλάβει την έκδοση. Ο Βασιλειάδης πέτυχε να επαναπροσεγγίσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών και να βρει πόρους για τη συνέχιση της έκδοσης.

Η δική μου γνωριμία με την «Απογευματινή» έγινε το 2005, στα 22 μου χρόνια, και πρώτος μου στόχος ήταν η εφημερίδα να ψηφιοποιηθεί ώστε όχι μόνο να ομορφύνει, αλλά να «σπάσει» το γεωγραφικό φράγμα της Πόλης. Ο στόχος επετεύχθη το 2007 και η «Απογευματινή» πέρασε στην ψηφιακή εποχή. Συνέχισε, όμως, να εκτυπώνει το φύλλο της καθημερινά, το οποίο από το 1925 και μέχρι σήμερα διανέμεται στα σπίτια των Ελλήνων».

Πόσο θάρρος χρειάζεται ώστε ένας νέος άνθρωπος όπως είστε εσείς, να διατηρείτε τα ηνία μιας τόσο σημαντική εφημερίδα για τον απόδημο Ελληνισμό; Τι σας έκανε να αναλάβετε αυτό το εγχείρημα;

«Εκείνο που είχα αρχίσει τότε να καταλαβαίνω, ως ένα νέο παιδί 22 χρονών —και αυτό είναι που με κράτησε στην Πόλη— είναι ότι οι Έλληνες διάβαζαν φανατικά εφημερίδα, όχι απαραίτητα για να μάθουν ειδήσεις που δεν υπήρχαν αλλού, αλλά περισσότερο επειδή ταύτιζαν την κοινωνική τους ύπαρξη, την ταυτότητά τους, με τη συνεχή καθημερινή κυκλοφορία μιας εφημερίδας που εκδίδεται στη μητρική τους γλώσσα.

Ένιωθαν ότι είναι κομμάτι μιας οντότητας η οποία παραμένει ενιαία χάρις σε θεσμούς όπως η εκκλησία μας, τα σχολεία μας, η φιλανθρωπία μας, οι εφημερίδες μας. Βλέποντας ότι ο Μιχάλης Βασιλειάδης δεν γίνεται νεότερος (σκεφτείτε ότι ήταν πάνω από 60 ετών όταν ανέλαβε την εφημερίδα) θέλησα να τον βοηθήσω στον σκοπό του».

Ποια προβλήματα αντιμετωπίσατε όλο αυτό το χρονικό διάστημα, αλλά και τα παλαιότερα χρόνια, όπως σας τα διηγήθηκαν, για την επιβίωση τής εφημερίδας;

«Αντιλαμβάνομαι πως σήμερα το κράτος δείχνει ανοχή στις θρησκείες και «αγκαλιάζει» τη διαφορετικότητα στον βαθμό, ίσως, που αυτή δεν αποτελεί απειλή. Τα πράγματα όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Όταν ξεκίνησα να εργάζομαι στην «Απογευματινή», ο Μιχάλης Βασιλειάδης μού εξήγησε την προσωπική του πορεία και μου έδωσε να διαβάσω τα έγγραφα της 10ετούς (!) δίκης του, όπου λόγω των γραπτών του κατηγορήθηκε για «διάσπαση της εθνικής ενότητας».

Η δίκη ξεκίνησε τη δεκαετία του ’60 και, όταν τελικά αθωώθηκε, πήρε την αγαπημένη του Μαρίκα και μετανάστευσαν στην Αθήνα όπου γεννήθηκαν τα αδέλφια μου και εγώ. Το γεγονός ότι μου αφηγήθηκε τις λεπτομέρειες με πικρία μεν, αλλά χωρίς θυμό, με βοήθησε να καταλάβω καλύτερα την αποστολή τής εφημερίδας.

Προσωπικά, από το 2005 που ασχολούμαι με την «Απογευματινή» και από το 2019 που έχω αναλάβει την έκδοση δεν έχω αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα. Βεβαίως υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει να γίνουν για τα δικαιώματα των μειονοτήτων και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, όμως δεν θέλω να ξεφύγω από το σημερινό θέμα μας».

Ποια η σχέση σας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και συγκεκριμένα με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο;

«Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι ο φάρος της ορθοδοξίας, είναι στυλοβάτης όλων των ορθοδόξων τής οικουμένης. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, εκτός από Πρώτος τής Ρωμιοσύνης, είναι ο οιακοστρόφος μας, ο ρυθμιστής και εγγυητής τής ενότητας και ύπαρξής μας. Και εμείς, ως κοινότητα, αποτελούμε τη ζωντανή ασπίδα Του.

Είναι ύψιστη τιμή πως ο κ.κ. Βαρθολομαίος είναι αναγνώστης μας και συμμετείχε ενεργά στην εκατονταετηρίδα τής «Απογευματινής», με άρθρο του που δημοσιεύθηκε ανήμερα τής συμπλήρωσης των 100 ετών.

Ο Πατριάρχης γνωρίζει προσωπικά όλους τους Ομογενείς εδώ στην Πόλη, οι οποίοι τον συναντούν στις λειτουργίες και στις εκδηλώσεις, τον ασπάζονται και τον συμβουλεύονται. Παράλληλα, υπάρχει και μία πιο προσωπική σχέση, καθώς ο Μιχάλης Βασιλειάδης καθόταν στα ίδια θρανία με τον Παναγιώτατο, στα μαθητικά τους χρόνια, στο Ζωγράφειο».

Θεωρείτε πως η διατήρηση της εφημερίδας βοηθά στην καλλιέργεια της ελευθερίας του Τύπου, πράγμα όχι και τόσο αυτονόητο ακόμη και στις μέρες μας;

«Όχι μόνο βοηθά, αλλά επιβάλλεται κάθε κοινότητα να έχει τα δημοσιογραφικά της όργανα. Όμως για μία μειονότητα όπως η δική μας, η ύπαρξη μιας εφημερίδας στη μητρική μας γλώσσα δεν διασφαλίζει μόνο το δικαίωμα στην ενημέρωση. Δίνει ελπίδα στους παλαιότερους και όραμα στους νέους. Είναι το στοιχείο που κρατά την εδώ Ομογένεια ενωμένη, διατηρώντας παράλληλα δεσμούς με εσάς, τους Έλληνες της Ελλάδος και του εξωτερικού».

Ποια είναι η καθημερινή διαδικασία που ακολουθείτε σε ό,τι αφορά στη δημοσιογραφική εργασία, αλλά και την εκτύπωση της εφημερίδας;

«Όπως συμβαίνει σε κάθε καθημερινή εφημερίδα, την ημέρα συλλέγεται η ύλη, συντάσσονται τα ρεπορτάζ από δραστηριότητες της Κοινότητας, γίνεται επιμέλεια ειδήσεων και κατόπιν, το βράδυ, πραγματοποιείται η γραφιστική δουλειά. Στην «Απογευματινή» όλα τα παραπάνω γίνονται από ένα άτομο, για τον λόγο αυτόν οι ώρες εργασίας είναι περισσότερες».

Πόσο εύκολο είναι να επιβιώνει μια εφημερίδα στις μέρες ως προς το οικονομικό σκέλος;

«Η «Απογευματινή» τυπώνει καθημερινά περίπου 300 φύλλα τα οποία μοιράζονται στους Έλληνες τής Πόλης. Παράλληλα αποστέλλεται ψηφιακά σε PDF. Οποιοσδήποτε μπορεί να την έχει στέλνοντας email στη διεύθυνση apo.istanbul@gmail.com και ζητώντας την εγγραφή του. Έχουμε αποφασίσει ότι το ποσό της συνδρομής θα το αποφασίζουν οι αναγνώστες, ώστε η συμβολή τους να έχει χαρακτήρα δωρεάς, καθώς αυτή είναι και η κύρια πηγή εσόδων.

Από επιχειρηματικής πλευράς, η δημοσίευση διαφημίσεων είναι σχεδόν αδύνατη για την «Απογευματινή» καθώς εκδίδεται αποκλειστικά στη μητρική μας γλώσσα, κάτι το οποίο της στερεί δυνητικά έσοδα από την γιγαντιαία τουρκική αγορά. Μια λύση θα ήταν να τυπώνουμε κάθε μέρα ένα ένθετο στα τουρκικά, όμως έτσι θεωρούμε ότι απεμπολούμε ένα δικαίωμά μας που απορρέει από το πνεύμα της Λωζάννης —αυτό τής χρήσης τής μητρικής μας γλώσσας. Και όπως μας έχει διδάξει το παρελθόν, ό,τι απεμπολείται δύσκολα επαναδιεκδικείται».

Το ελληνικό στοιχείο στην Κωνσταντινούπολη πώς είναι τη δεδομένη περίοδο; Πόσοι είναι οι Έλληνες της Πόλης και πώς είναι οι συνθήκες διαβίωσής τους;

«Δεν γνωρίζουμε επακριβώς, όμως οι προβλέψεις μιλούν για δύο με τέσσερις χιλιάδες. Μία δημογραφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2006 κατέγραψε περίπου 5.000 άτομα. Θα πρέπει όμως να ειπωθεί ότι η κοινότητά μας παραμένει άρτια οργανωμένη, διατηρώντας το πολυεπίπεδο έργο της, ακόμη και μέσα από τη σημερινή δημογραφική συρρίκνωση.

Κάθε χριστιανικό ευαγές ίδρυμα (τα γνωστά ως «βακούφια» στην Οθωμανική Αυτοκρατορία) παραδοσιακά υποστηρίζεται από τον ναό του και την ακίνητη περιουσία του· συχνά περιλαμβάνει σχολείο, κοιμητήριο, φιλόπτωχο αδελφότητα, μορφωτικό ή αθλητικό σύλλογο, ενώ στο παρελθόν υπήρχε ακόμη και ιατρικό φιλανθρωπικό σωματείο. Αν και πολλές κοινότητες πλέον αδυνατούν να εφαρμόσουν πλήρως αυτή τη φιλοσοφία οργάνωσης, το φιλανθρωπικό πνεύμα παραμένει ζωντανό και όχι μόνο επιβιώνει, αλλά ανθίζει, παρεμβαίνοντας διακριτικά, εκεί όπου υπάρχει ανάγκη».

Αισθάνεστε η ελληνική φωνή των Κωνσταντινουπολιτών;

«Η «Απογευματινή» είναι μια καθημερινή, πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική εφημερίδα, που μεταφέρει και ειδήσεις από το Φανάρι.

Παράλληλα αποστέλλεται ψηφιακά σε αναγνώστες σε όλη την υφήλιο. Τη διαβάζουν Έλληνες τής Ελλάδος και της Διασποράς, Τούρκοι που γνωρίζουν ή μαθαίνουν Ελληνικά. Την αγοράζουν και άτομα που δεν γνωρίζουν καθόλου τη γλώσσα μας, αλλά αντιλαμβάνονται ότι «η Απογευματινή αποτελεί και δική τους πολιτιστική κληρονομιά».

Από τις αρχές του έτους, έχουν αρθρογραφήσει στην «Απογευματινή» ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, υπηρεσιακοί παράγοντες τής Ελληνικής Πολιτείας, θεσμικοί εκπρόσωποι της Ελλάδας, Ιεράρχες τού Οικουμενικού Θρόνου, εξέχοντα μέλη τής κοινότητας της Πόλης, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, δημοσιογράφοι, καθώς και δραστήριοι συμπολίτες μας από την Ελλάδα.

Επίσης, οι στήλες τής εφημερίδας είναι ανοιχτές για τους φορείς και τους συμπολίτες μας οι οποίοι συχνά παρεμβαίνουν με ανακοινώσεις, επιστολές ή άρθρα τους».

Πώς βλέπετε την Πόλη σήμερα;

«Η Πόλη παραμένει ένας μαγνήτης. Παραμένει πολυπολιτισμική, παρ΄όλο που έγιναν προσπάθειες σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα για να πάψει να είναι, έχει διατηρήσει το χαρακτήρα της»

Περιγράψτε μου ένα περιστατικό που δεν θα ξεχάσετε όλα αυτά τα χρόνια που διαμένετε στην Πόλη.

«Κυρίως με συγκινεί και με καθηλώνει το αίσθημα ενδιαφέροντος που δείχνουν Κωνσταντινουπολίτες που ζουν σε χώρες μακρινές. Και όχι μόνο οι ίδιοι, αλλά και τα παιδιά τους, και τα εγγόνια τους, που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό, μεγαλώνουν και ρωτούν για τις ρίζες τους.

Ενδεικτικά, να σας μιλήσω για την περίπτωση του Ελληνοαμερικανού Mike Πολυχρονιάδη. Ο Κλήμης (αυτό είναι το ελληνικό όνομα του Mike), πληροφορήθηκε από τον διεθνή τύπο για την «ύπαρξη μιας μικρής ελληνικής εφημερίδας στην Κωνσταντινούπολη».

Ρώτησε τον πατέρα του, τον κύριο Δανιήλ. Ο κύριος Δανιήλ εξεπλάγη, διότι πριν εγκαταλείψει την Πόλη διάβαζε την «Απογευματινή» καθημερινά.

Οικογένεια Πολυχρονιάδη, πατέρας και γιος 

Ο γιος του λοιπόν, βλέποντας τη συγκίνηση στα μάτια του μπαμπά του, γράφτηκε συνδρομητής και κάθε μέρα εκτυπώνει την εφημερίδα σε χαρτί Α3, του την δίνει και κάθεται στην πολυθρόνα του και τη διαβάζει. Λες και δεν πέρασε μια μέρα, λες και δεν μετανάστευσε ποτέ. Λες και βρίσκεται πάλι στην Πόλη, φοιτεί ακόμα στο σχολείο, συναντά τους φίλους του, πηγαίνει στην εκκλησία του…

Η «Απογευματινή» πρέπει να τυπώνεται καθημερινά και, για όσο καιρό το επιτρέπουν οι δυνάμεις μου, η έκδοση θα συνεχιστεί. Σας ευχαριστώ πολύ για τη φιλοξενία».

Ιστορικά φύλλα της Απογευματινής