Ο 24χρονος Θεσσαλονικιός που δημιούργησε έργο τέχνης για την τραγωδία στα Τέμπη

Ένα ανάγλυφο τρίπτυχο έργο, εμπνευσμένο από την τραγωδία στα Τέμπη, έγινε η αφορμή για να μιλήσουμε με έναν νέο εξαιρετικό γλύπτη, τον Παύλο Λιαρετίδη από την Θεσσαλονίκη, που τον τελευταίο χρόνο ζει και συνεχίζει τις σπουδές του στο Maryland Institute College of Art στη Βαλτιμόρη.

Η απώλεια μίας δικής του φίλης που ήταν ανάμεσα στους νεκρούς του επιβατικού τρένου στο πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών, έγινε ανάγκη έκφρασης για αυτόν, όντας πολλά χιλιόμετρα μακριά και μη μπορώντας να επιστρέψει ή να εκφραστεί αλλιώς, προτίμησε να «μιλήσει» μέσα από αυτό που ξέρει καλύτερη, δηλαδή την τέχνη του, φτιάχνοντας ένα συγκλονιστικό τρίπτυχο πίνακα με γενικό τίτλο «28/02/2023», την ημερομηνία του τραγικού περιστατικού, ενώ κάθε ένας πίνακας έχει και ξεχωριστό τίτλο, με τον αριστερό να ονομάζεται «23:21:17», τον μεσαίο «23:21:18» και τον δεξί «23:21:19». Ο ίδιος ο καλλιτέχνης, εξηγεί στην Parallaxi τον λόγο που έβαλε αυτούς τους τίτλους στο έργο του:

«Σαν τρίπτυχο, το ονομάζω την ημερομηνία, στις 28 του Φεβρουαρίου αλλά ατομικά, το ένα μετά το άλλο, είναι τα δευτερόλεπτα της έκρηξης, από την πρώτη λάμψη (όπως την είδαμε σε κάτι βίντεο από ψηλά) μέχρι τις επόμενες» αναφέρει ο Παύλος, ενώ μιλώντας για τον τρόπο που έφτιαξε το έργο, αναφέρει: «Το έργο αυτό ουσιαστικά είναι ένας ορίζοντας. Χρησιμοποιώ τον γύψο και μία ορολογία του που ονομάζεται «ο γύψος θεραπεύεται» όπου είναι όταν ο γύψος περνάει από την υγρή μορφή στην στεγνή και ουσιαστικά με τον χρόνο σκληραίνει. Είναι η μάζα δηλαδή όπου, όλοι οι άνθρωποι κάπως αλληγορικά θεραπευόμαστε. Το μέταλλο έτσι όπως το τοποθετώ οριζόντια σε ίσιες μορφές είναι κάπως σαν να προσπαθώ να θέλω να αποδώσω την κίνηση της τροχιάς των τρένων όπως συγκρούστηκαν. Η σκουριά στο έργο δημιουργήθηκε. Δηλαδή, δεν είναι επιτηδευμένα τοποθετημένη αλλά το μέταλλο, έτσι όπως αφαιρείται η υγρασία από τον γύψο κατά την θεραπεία του, σκουριάζει κι έτσι μαζί σκουριάζει κι ο γύψος. Αυτό το αποτύπωμα, αυτή η χρονική στιγμή θα μείνει στην ιστορία. Αυτή η ιστορία ήθελα να δείξω πως θα μείνει. Είναι κάποιες αλληγορίες που αποτυπώνονται στο έργο μου».

«Υπήρχε φόρτιση όταν έκανα το έργο, λόγω της φίλης που ήταν στο τρένο και χάσαμε» λέει ο Παύλος. «Ήταν ένα πρόσωπο που γνώριζα σε προσωπικό επίπεδο, μία κοπέλα που πριν έναν χρόνο κάναμε παρέα που ήμουν στην Θεσσαλονίκη. Η παρέα μας χάθηκε λόγω της απόστασης. Αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ψυχολογία μου όταν έφτιαχνα το έργο, καθώς και ότι αυτό το τρένο το έπαιρνα εγώ συχνά για να κατεβώ στην Αθήνα. Επίσης, ότι ήμουν μακριά και δεν μπορούσα εύκολα να επικοινωνήσω με τους ανθρώπους άμεσα και σωματικά, ώστε να αγγίξω τον άλλον και να καταλάβω πώς νιώθει, ίσως να με άγγιξε πολύ και να έκανα αυτό το έργο. Ήθελα κάπως αυτό που ένιωθα να το επικοινωνήσω».

Ο 24χρονος σήμερα Παύλος Λιαρετίδης αποφοίτησε από την Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 2022 και έγινε δεκτός στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα γλυπτικής του Maryland Institute College of Art στη Βαλτιμόρη, MD, ΗΠΑ, όπου ζει, σπουδάζει και δημιουργεί τον τελευταίο χρόνο. Στην τέχνη που παράγει, έχει βρει μια διεπιστημονική προσέγγιση μέσω της οποίας εξερευνά τόσο δισδιάστατες πτυχές της τέχνης, όπως η χαρακτική και το σχέδιο, όσο και τρισδιάστατες, όπως η γλυπτική και οι εικαστικές εγκαταστάσεις. Δημιουργεί έργα χρησιμοποιώντας κυρίως ακατέργαστα γήινα υλικά, όπως το χώμα, το μέταλλο, το ξύλο και η πέτρα και εννοιολογικά, προσεγγίζει οικουμενικές και εξετάζει κοινωνικοπολιτικές και υπαρξιακές ανησυχίες.

Στη Θεσσαλονίκη, έχει κάνει ήδη μερικές ατομικές εκθέσεις τα προηγούμενα χρόνια, όπως και αρκετές ομαδικές, χωρίς να έχει αφήσει πίσω του την Ελλάδα καθώς, μπορεί να επιθυμεί να παραμείνει στην Αμερική και μετά το τέλος των σπουδών του, ωστόσο λέει χαρακτηριστικά «Νιώθω ότι είναι ωραίο να δημιουργώ γέφυρες πολιτισμού».

Από την άλλη, η «μικρή αγορά» της Ελλάδας, μοιάζει αποτρεπτική γι’ αυτόν ώστε να τον επιστρέψει γρήγορα στην χώρα του. Δυστυχώς για εμάς, θα έλεγα, αλλά προφανώς για όσους ξέρουμε από διεξόδους στον πολιτισμό της χώρας, γνωρίζουμε καλά πόσο σημαντικό για έναν καλλιτέχνη είναι να μπορεί να εκφράζεται ακριβώς όπως το έχει ονειρευτεί και, σίγουρα, στην Ελλάδα τα πράγματα βγάζουν γρήγορα τον καλλιτέχνη από εκείνο το όνειρο που κάποτε έμοιαζε κινητήριος δύναμη γι’ αυτόν.

«Πηγαίνοντας στην Αμερική, είδα πως η τέχνη είναι επάγγελμα. Πως είμαι ελεύθερος επαγγελματίας. Πώς είναι ένας ηθοποιός που έχει τον μάνατζερ του και θα του βρει ταινίες, έτσι κι εγώ θα έχω τη γκαλερί, θα πηγαίνω στις εκθέσεις, θα έχω τους αγοραστές μου, θα πουλάω έργα, θα κόβω αποδείξεις. Είναι ένας κύκλος ο οποίος είναι κανονικός. Υπάρχει οικονομία, υπάρχει κίνηση. Στην Ελλάδα για εμάς είναι πολύ μικρή η αγορά. Πηγαίνοντας στην Αμερική όμως, είδα και πως η τέχνη δεν δεσμεύεται σε σύνορα. Για παράδειγμα, η καθηγήτρια μας εκεί, μας φέρνει καλλιτέχνες από την Ευρώπη. Δηλαδή, εγώ έφυγα από την  Ευρώπη, πήγα στην Αμερική και μου φέρνουν καλλιτέχνες από την Ευρώπη. Έτσι λοιπόν είναι και η αγορά. Το ότι θα είμαι στην Αμερική δε σημαίνει ότι δε θα μπορέσω να επικοινωνήσω με την Ελλάδα».

Πώς είναι για ένα παιδί 20 χρονών στη Θεσσαλονίκη, να ασχολείται με την γλυπτική;

Σχολείο εγώ, πήγα στο Καλλιτεχνικό στη Θεσσαλονίκη. Πολλές φορές ρωτάνε οι γύρω, «τι θα κάνεις όταν τελειώσεις την Καλών Τεχνών;» ή τι κάνουμε στην σχολή. Μάλιστα έχω ακούσει και το «σπουδάζετε εκεί ή απλά ζωγραφίζετε;». Παρόλο που είμαι όσο μπορώ πιο υποστηρικτικός για τα ελληνικά πανεπιστήμια και το πρόγραμμα σπουδών εδώ, τα πράγματα ήταν περίεργα.

Ποια η εμπειρία σου από τα χρόνια σπουδών στο ΑΠΘ; Σου δίνει τις βάσεις να πας παρά πέρα;

Οι Καλών Τεχνών στην Ελλάδα είναι στα Ιωάννινα, στην Φλώρινα, στην Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Νιώθω πως αυτό που θα πω πάνω κάτω ισχύει για όλες. Είναι λίγο θέμα τύχης. Με ποιον άνθρωπο θα τύχεις κι επειδή είναι ένα σύστημα με διάφορους κύκλους, παίζει ρόλο και πόσο θα σε συμπαθήσει κάποιος και τα σχετικά. Αν είσαι φοιτητής όμως που σου αρέσει η τέχνη και θέλεις να το κάνεις, θα πας στην άκρη τα άσχημα, θα πάρεις ό, τι πρέπει να πάρεις και θα συνεχίσεις τον δρόμο σου. Το πρόγραμμα σπουδών είναι πολύ καλό, σε περνάει από όλους τους τομείς, Αρχιτεκτονική, Ιστορία τέχνης, Βιομηχανικό σχεδιασμό, γλυπτική, ζωγραφική, θεωρητικές πρακτικές που σου μαθαίνουν πώς να συναναστρέφεσαι με ανθρώπους σε γκαλερί και σε εκθέσεις. Είναι λοιπόν λίγο θέμα και πώς θα το διαχειριστεί ο ίδιος ο φοιτητής.

Ποια είναι τα προβλήματα ενός φοιτητή της Καλών Τεχνών;

Σκεφτείτε ότι ο φοιτητής της Καλών Τεχνών δίνει εξετάσεις Σεπτέμβρη με τα αποτελέσματα να βγαίνουν Οκτώβρη και μέσα του μήνα να μπαίνει στη Σχολή. Κάτι βέβαια που οι υπόλοιποι της γενιάς του, το έχουν κάνει πριν δύο με τρεις μήνες που είναι ήδη στο Πανεπιστήμιο. Έχουν βρει σπίτι, έχουν κάνει παρέες κι αυτός δίνει αργά εξετάσεις και μάλιστα με πολύ αυστηρές διαδικασίες και ξαφνικά μπαίνει εκεί. Μέσα στο καλοκαίρι πρέπει να κάνει κάθε μέρα εντατικά μαθήματα στο φροντιστήριο και μάλιστα σε έναν συγκεκριμένο τύπο σχεδίου, όταν τα παιδιά εκείνης της ηλικίας πρέπει να καθοδηγούνται κυρίως από την φαντασία τους. Κι από εκεί που ένα παιδί 18 χρονών θα έπρεπε να σκέφτεται ό, τι κατεβάζει το μυαλό του, ξαφνικά πρέπει να κάνει αυτό το ένα που τον προτρέπουν να κάνει. Έτσι κόβονται τα φτερά όμως σε πολλά παιδιά.

Θα μπορούσες να δεις τον εαυτό σου σαν εκπαιδευτή;

Στην Ελλάδα όχι, με τίποτα. Πέντε χρόνια σε αυτή τη σχολή, αυτό που ακούς προς το τέλος είναι ότι το 95% των αποφοίτων, θα μπουν στο Δημόσιο ως δάσκαλοι ζωγραφικής σε δημοτικά. Εμένα αυτό με στεναχωρούσε. Γιατί ρωτάω από τη μία, πήγε κάποιος τόσα χρόνια στη σχολή για να κάνει τελικά μόνο αυτό, ενώ από την άλλη, ας μιλήσουμε και για το τι είναι ένα δημοτικό. Δεν είναι κάτι εύκολο που μπορεί να κάνει ο καθένας. Θέλω να πω, πως στη δικιά μας σχολή δεν γίνονται παιδαγωγικά μαθήματα. Παρά μόνο ένα, στο τέταρτο έτος που άμα το διαλέξει κάποιος θα το κάνει. Κάποιος που έχει δηλαδή πέντε χρόνια μόνο καλλιτεχνική παιδεία, μπορεί να διδάξει παιδιά δημοτικού; Γιατί να γίνεται αυτό; Οπότε για όλους αυτούς τους λόγους, επιστρέφω στην ερώτηση, και λέω πως δεν θα το έκανα στην  Ελλάδα σίγουρα.

Το παρακάτω κείμενο, το έγραψε ο ίδιος ο Παύλος Λιαρετίδης για να συμπληρώσει με λέξεις το τρίπτυχο έργο του για την τραγωδία στα Τέμπη.

ΠΟΙΟΣ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΗΝ ΜΟΙΡΑ ΜΑΣ (28/02/2023)

«Μια τακτική αναχώρηση διακόπτεται από μια απρόβλεπτη πρόσκρουση και οδηγεί σε ατέρμονη θλίψη. Δύο δυνάμεις ορμούν η μία ενάντια στην άλλη, συγκρούονται. Ακαριαία έκρηξη. Ποια ήταν η πιθανότητα αυτού του τραγικού γεγονότος; Είναι η μοίρα του θανάτου ή της “Γένεσις”;

Αποτυπώνω αυτή τη μεγάλη έκρηξη σε γύψο με γραφίτη και χάλυβα — φωτιά κόβει και λιώνει τα σκάρτα κομμάτια των οποίων οι αιχμηρές άκρες προβάλουν επικίνδυνα. Διάσπαρτες οι σκόνες μετάλλου και γραφίτη — οι στάχτες και η ύλη. Με το πέρασμα του χρόνου, ο ρευστός γύψος που έσμιξε τα πάντα μαζί αρχίζει να θεραπεύεται, ενώνοντας τα πάντα και τους πάντες σε μια συμπαγή, στιβαρή και ισχυρή μάζα — με το πέρασμα του χρόνου, θρηνούμε, θεραπευόμαστε και θυμόμαστε. Ωστόσο, ο χάλυβας συνεχίζει να οξειδώνεται και η επιρροή του βαθμιαία ισχυροποιείται και εμβαθύνεται. Υψώνω αυτές τις βαριές πλάκες και τις τοποθετώ στον τοίχο ψηλότερα από το μέσο επίπεδο των ματιών. Το βάρος τους τις κρατά ζωντανές. Είναι θραύσματα του χρόνου: μια στιγμή που ποτέ δεν θα λησμονηθεί ούτε και θα συγχωρεθεί..

Αποτυπώνω επίσης τη μεγάλη έκρηξη στο χαρτί με κυκλικές δομές. Είναι η αέναη κυκλική τροχιά των γεγονότων- στον μακρόκοσμο των άπειρων δυνατοτήτων- στον μικρόκοσμο μιας μοναδικής, ξεχωριστής δημιουργίας – το ένα που χωρίζεται σε δύο και γίνεται ξανά ένα. Συγχωνεύονται και συνδέονται μεταξύ τους ή ταξιδεύουν παράλληλα σε αρμονία, στο διηνεκές»