Όσα πρέπει να ξέρουμε για την έκθεση Ζογγολόπουλου στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Photo credits: Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης & Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου

«Τα έργα ηχούν σαν μουσική» είναι ο τίτλος της μεγάλης έκθεσης γλυπτικής και ζωγραφικής του Γιώργου Ζογγολόπουλου που παρουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης έως την Παρασκευή 31 Μαρτίου 2023 και αποτελεί συνέχεια της σπουδαίας έκθεσης προς τιμή του μεγάλου καλλιτέχνη που πριν λίγο καιρό είχε παρουσιάσει η Art Thessaloniki.

Τα γλυπτικά και ζωγραφικά έργα του Γιώργου Ζογγολόπουλου δεν θα μπορούσαν να εκτεθούν σε πιο φιλόξενο χώρο από αυτόν του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, διότι ο αναγεννησιακός κορυφαίος αυτός καλλιτέχνης αφενός λάτρευε τη μουσική.

Άλλωστε, σε διάφορες αποστροφές του λόγου του, έχει επισημάνει πως «μια μουσική του Σούμαν έχει έναν όγκο ιδιαίτερο. Μια μουσική του Μότσαρτ έχει έναν όγκο διαφανή. Μια μουσική του Μπαχ έχει έναν όγκο μνημειακό. Από την πλαστική πλευρά, όταν βλέπεις ένα έργο με έναν ορισμένο ρυθμό, σε πάει κάπου, ακόμα και ηχητικά αν θέλεις, ερμηνεύεται ενστικτωδώς μέσα σου. Όχι ότι είναι γραμμένα σε γραφή μουσικής, όχι. Τα κίνητρα που σου δίνει το έργο ηχούν σαν μουσική».

Η Θεσσαλονίκη άλλωστε, είναι μία πόλη που έχει ιδιαίτερα στενές σχέσεις με τον Ζογγολόπουλο αφού έργα του την έχουν χαρακτηρίσει και καθορίζουν αστικά σημεία της, με αποκορύφωμα αποδοχής, τις «Ομπρέλες» του στη Νέα Παραλία που έχουν γίνει αγαπημένο σημείο αναφοράς και συνάντησης για όλους που ζουν ΄γη επισκέπτονται την Θεσσαλονίκη.

Η έκθεση, την οποία επιμελείται η κα. Κατερίνα Κοσκινά, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης-Μουσειολόγος, αποτέλεσε την αφιερωματική εκδήλωση της Art Thessaloniki 2022 και περιλαμβάνει 18 γλυπτά και 13 ζωγραφικά έργα του σπουδαίου καλλιτέχνη, ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με τη Θεσσαλονίκη.

Για αυτή την έκθεση και το έργο του Γιώργου Ζογγολόπουλου, η κα. Κατερίνα Κοσκινά μιλάει στην Parallaxi εξηγώντας τον λόγο, τον τρόπο και την καλλιτεχνική πορεία του μεγάλου καλλιτέχνη.

Τι θα δει κάποιος που θα επισκεφτεί την έκθεση «Τα έργα ηχούν σαν μουσική» στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης;

Θα δει μία επιλογή έργων, που διασχίζουν μία αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο. Είναι μία έκθεση που σίγουρα δεν είναι αναδρομική, είναι μία ατομική έκθεση όπου αφορμή στάθηκε η τιμητική συμμετοχή του Ζογγολόπουλου στο πλαίσιο της Art Thessaloniki τον Νοέμβριο και επειδή η έκθεση εντυπωσίασε και ήταν κρίμα να παρουσιαστεί μόνο ένα τριήμερο, προέκυψε μέσα από συζητήσεις και ιδέες η πρόσκληση να μεταφερθεί και να ξαναστηθεί βέβαια διαφορετικά τελείως στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, στο Φουαγιέ του τρίτου ορόφου. Το πιο σημαντικό και ενδεχομένως και συμπτωματικά είναι ότι ο Ζογγολόπουλος με τη Θεσσαλονίκη έχει μία πολύ παλιά σχέση, δραματική και συγχρόνων δυναμική. Η τοποθέτηση του γλυπτού στη ΔΕΘ ξεσήκωσε όπως ξέρετε θύελλα αντιδράσεων και χώρισε τον κόσμο όχι μόνο της Θεσσαλονίκης σε υπερασπιστές και εκείνους που το κατήγγειλαν, αλλά αυτές είναι και ωραίες αφορμές για διάλογο άλλωστε γύρω από τη σύγχρονη τέχνη; Μια συζήτηση που σε πιο ήπιους τόνους συνεχίστηκε και με τη παρουσία του Ζογγολόπουλου και στα Μουσεία και στις συλλογές ή στον δημόσιο χώρο με δικά του έργα και όλο αυτό φτάνει σε ένα κρεσέντο θετικής αποδοχής με τις «Ομπρέλες» πουν ενώ έχουν τοποθετηθεί από τις Βρυξέλες και την Αίγυπτο μέχρι το Ψυχικό, πουθενά δεν έγινε τόσο γρήγορα τοπόσημο και σχεδόν σύμβολο της πόλης όπως έγινε στη Θεσσαλονίκη. Ξέρετε, ένα τέτοιο έργο με τη διαφάνεια του, τη διαπερατότητα, με σχεδόν τον άυλο του χαρακτήρα και το γεγονός ότι αυτές οι ομπρέλες ίπτανται στην πραγματικότητα, πέρα από τη διάταξη τους που είναι πολύ ρυθμική, σαν πεντάγραμμο, είναι και μία ανάσα, μία σύνθεση που το βλέμμα και τη ψυχή τα πάει προς τα ψηλά. Σου δίνει μία αίσθηση πετάγματος.

Πόση μουσικότητα και ρυθμό έχουν τα έργα του Ζογγολόπουλου; Εξηγείστε μου τη σκέψη πίσω από τον τίτλο της έκθεσης;

Ο τίτλος της Έκθεσης παραπέμπει σε απόσπασμα και μάλιστα ελαφρά διαμορφωμένο, από κάτι που είπε ο ίδιος ο Ζογγολόπουλος πριν πολλά χρόνια σε μία εκπομπή του Λάκη Παπαστάθη. Επειδή λοιπόν, είχε μία στενή σχέση με τη μουσική, ήταν μουσικόφιλος, λάτρης του Vivaldi, είχε άποψη για τους μουσικές και τις χαρακτήριζε. Άλλωστε οι τέσσερις ομπρέλες που υπάρχουν μέσα στην  Έκθεση, ονομάζεται «4 εποχές» και παραπέμπει στο έργο του Vivaldi. Να πούμε βέβαια πως ήταν μοιραία και η διασύνδεση του έργου του και της μουσικής, από τη στιγμή μάλιστα που φτάσαμε μέχρι το Μέγαρο Μουσικής, επειδή το έργο του Ζογγολόπουλου διαθέτει μουσικότητα.

Στη δημιουργία της έκθεσης έπαιξε ρόλο και η στενή σχέση της πόλης με τον Ζογγολόπουλο;

Δεν μπορεί να είναι αλλιώς. Είναι μία σχέση που ξεκίνησε δραματικά αλλά είχε μία ευτυχή εξέλιξη.

Αλήθεια, γιατί η έκθεση γίνεται στο Μέγαρο και όχι σε κάποιο μουσείο;

Πρώτα απ’ όλα, το Μέγαρο είναι ένας χώρος τέχνης. Κατά συνέπεια, γιατί όχι στο Μέγαρο; Επίσης, τα Μουσεία, έχουν ήδη έναν προγραμματισμό. Μία έκθεση που αποφασίζεται με συνοπτικές διαδικασίες από μία ιδέα, πρέπει να δει και το καλύτερο διαθέσιμο χώρο εκείνης της στιγμής. Άλλωστε πολλά πράγματα είναι συγκυρίες. Με την ιδέα του Μεγάρου που δεν ήταν απλά διαθέσιμο, αλλά και στην καλύτερη στιγμή του λόγω της εποχής με πάρα πολλές εκδηλώσεις και θα περάσει πολύς κόσμος από εκεί, όταν επιστρέψουν και οι μαθητές στις τάξεις τους και έρθουν να δουν την έκθεση, ελπίζω να ανοίξει μία συζήτηση και όπως κάνουν βόλτα στην παραλία και περνάνε από τις Ομπρέλες, να γνωρίζουν πλέον ποιος είναι ο «μπαμπάς» τους.

Ποια ήταν τα στοιχεία του έργου και της προσωπικότητας του που πήρατε υπ όψιν σας για τη δημιουργία αυτής της έκθεσης;

Το Μέγαρο, πολύ ωραίο μεν, αλλά δεν έχει εκθεσιακό χώρο, οπότε το φτιάξαμε όλο από την αρχή που όμως, δεν ήθελα και να αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του αλλά ταυτόχρονα έπρεπε να φτιαχτεί και μία αγκαλιά, να οριστεί ένας χώρος για να μπουν τα έργα. Να πούμε ότι ο χώρος περισσότερο από τον χρόνο, καθορίζεται από τα έργα του Ζογγολόπουλου πάντα. Ακόμα κι όταν κάνει έργα πάρα πολύ μικρής κλίμακας, σχεδόν παιχνίδια, αυτά έχουν μία μνημειακότητα, αλλά δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τα περισσότερα μεγάλα του έργα έχουν γίνει σε μεγάλη κλίμακα. Νομίζω βέβαια, πως ο Ζογγολόπουλος ήταν ένας μαέστρος της κλίμακας. Κοιτώντας το έργο του και ασχολούμενη εδώ και καιρό με αυτό, νομίζω ότι η επιθυμία του να εντάσσει τα στοιχεία της φύσης – ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα που έκανε κινητική γλυπτική – ήταν για να γεφυρώσει το πραγματικό τοπίο με το εσωτερικό τοπίο και να μιλήσει για την ενότητα του σύμπαντος. Η άποψη μου είναι ότι ο Ζογγολόπουλος είναι από τους καλλιτέχνες που σε πάει από το micro στο macro και αντίστροφα.

Τι θα πρέπει να γνωρίζει κάποιος επισκέπτης για τις καλλιτεχνικές βάσεις του Ζογγολόπουλου στη δημιουργία του;

Ο Ζογγολόπουλος ήταν σημαντικός γλύπτης και ζωγράφος και νομίζω πως η ζωγραφική του υπηρέτησε την γλυπτική του, δηλαδή είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο. Όποιος πάει στην έκθεση θα καταλάβει πως τα ζωγραφικά του έργα είναι το ίδιο πράγμα με τα γλυπτά του που είναι τοποθετημένα και δίπλα. Δηλαδή, αυτό που απασχολεί τον Ζογγολόπουλο, είναι το πώς θα αποδώσει αισθητικά και εικαστικά την ιδέα του, την θεωρία του, την άποψη του. Μην ξεχνάμε πως μιλάμε για έναν άνθρωπο που έζησε 101 κλεισμένα χρόνια και στα χρόνια της δημιουργίας του, πέρασε διάφορες περιόδους σε έναν πολύ σημαντικό αιώνα με τεράστιες ανατροπές, με μεγάλες επιστημονικές κατακτήσεις αλλά και αλλαγές στην τέχνη. Σκεφτείτε τον 20^ο αιώνα και σκεφτείτε πως ο Ζογγολόπουλος γνώρισε μεγάλους καλλιτέχνες που δρούσαν εκείνα τα χρόνια. Άλλωστε ήταν ένας διανοούμενος, δεν ήταν μόνο ένας εικαστικός. Ένας άνθρωπος πολύ ευφυής με πολύ ανοιχτούς ορίζοντες. Ένας άνθρωπος που παράτησε μία σίγουρη θέση στο Δημόσιο για να είναι ελεύθερος να παρακολουθήσει την τέχνη επί τόπου και να ταξιδέψει για να δει τέχνη, που συμμετείχε σε εκθέσεις από το ’50 και μετά, από την Μπιενάλε του Καΐρου μέχρι την Μπιενάλε της Βενετίας. Ήταν ένας κοσμοπολίτης με την καλή έννοια, που δεν έδωσε καμία σημασία ποτέ στην οικονομική του ευμάρεια.

Υπάρχουν έργα του που ξεχωρίζετε;

Θεωρώ ότι αυτό έχει να κάνει με τη διάθεση. Εμένα μου αρέσει ο Ζογγολόπουλος πολύ, ως καλλιτέχνης. Είναι αυτονόητο ότι άλλα έργα μας αρέσουν περισσότερο και άλλα λιγότερο. Εμένα μου αρέσει πάρα πολύ, η δεύτερη περίοδος όπως τις χωρίζω εγώ, όπως αισθάνομαι πως μιλάμε από τη μία για τον παλιό Ζογγολόπουλο που πάει με την εποχή τους και είναι και αβάν γκαρντ μάλιστα και εκεί που περίμενε κάποιος ότι θα συνεχίσει μέχρι το τέλος με τα κεκτημένα του, κάνει μια τεράστια ανατροπή. Έχω μία πολύ μεγάλη αγάπη για τους φακούς και ειδικά τους πλέον ευαίσθητους και τώρα που σας μιλάω έχω μπροστά μου τη φωλιά του Ζογγολόπουλου, που μου έχει χαρίσει και είναι ένα μαγικό έργο με απίστευτη ευαισθησία. Είναι μία φωλιά από μέταλλο και στη μέση έχει ένα σπασμένο αυγό. Τι πιο ξεκάθαρο που να παραπέμπει στη ζωή και στη φύση;

*Η έκθεση γλυπτικής και ζωγραφικής του Γιώργου Ζογγολόπουλου «Τα έργα ηχούν σαν μουσική» παρουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης από τις 19 Δεκεμβρίου έως τις 31 Μαρτίου, προσκαλώντας μας να αναζητήσουμε με όλες τις αισθήσεις μας την ψυχική ανάταση που προσφέρουν τα έργα του μεγάλου καλλιτέχνη. Η έκθεση, τελεί υπό την αιγίδα και γίνεται με την υποστήριξη της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας και τη συνεργασία της ΔΕΘ-Ηelexpo, η οποία ευγενώς ανέλαβε τις εργασίες για τη διαμόρφωση του Φουαγιέ του 3ου ορόφου σε εκθεσιακό χώρο. Η έκθεση είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ο.Μ.Μ.Θ. με το Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου και την Art Thessaloniki.