Σαβίνα Γιαννάτου: «Για τη χώρα μου μπορώ ευτυχώς ακόμα να θυμώνω, όμως στο παγκόσμιο τοπίο τρομάζω»

«Η Σαβίνα Γιαννάτου είναι μια υπέροχη Ελληνίδα τραγουδίστρια, της οποίας το έργο τις τελευταίες πέντε δεκαετίες δεν έχει μείνει στάσιμο» αναφέρει ο Guardian για μία από τις σπουδαιότερες φωνές της χώρας μας, με αφορμή τη νέα της κυκλοφορία από την τεράστια δισκογραφική εταιρεία ECM (πέμπτο άλμπουμ που κυκλοφορούν μαζί) με τίτλο «Watersong» και με συνεργάτες της για ακόμα μία φορά τους Primavera en Salonica, αλλά και την Τυνήσια τραγουδίστρια Lamia Bedioui.

Η αλήθεια είναι πως κάθε δισκογραφικό βήμα της Γιαννάτου, αποτελεί είδηση τόσο εντός της χώρας σε αυτούς που γνωρίζουν και αναγνωρίζουν την πολυτιμότητα της, όσο και εκτός της χώρας για μία επιμονή και ένα ταλέντο που, ευτυχώς, έχει παγκόσμια επιρροή και συζητιέται. Για την κριτικό του The Guardian η νέα δισκογραφική δουλειά της Γιαννάτου με το ελληνικό τζαζ σύνολο και μακροχρόνιους συνεργάτες της Primavera en Salonica και την Τυνήσια τραγουδίστρια Λάμια Μπεντίουι, Watersong, είναι και το Folk Album του μήνα, για εμάς – που δέχτηκε να μιλήσουμε για αυτό και όχι μόνο – είναι η ίδια όσο και το έργο της ανεξάντλητο και γεμάτο πρωτιές σε μήνες, εποχές, ζωές και όνειρα.

Για εμάς που τη γνωρίζουμε χρόνια και ακόμα την ακολουθούμε, μέχρι τους νεότερους που την ανακαλύπτουν και – εύκολα – μαγεύονται από την παρουσία και τη φωνή της, η Σαβίνα Γιαννάτου έχει την ικανότητα να ακολουθεί τις εποχές με τον δικό της τρόπο και να τις γεμίζει ήχους και μελωδίες όπως αυτή γνωρίζει. Υπέροχα και μαγικά…

Ποια ήταν η δική σας επιθυμία ή ανάγκη για να κάνετε έναν δίσκο για το νερό και πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα;

Η ιδέα ξεκίνησε μεν από την κλιματική αλλαγή, αλλά προσωπικά αυτό που με παρακίνησε, και μου έδωσε έναν προσωπικό λόγο για να ασχοληθώ με το “νερό”, ήταν το «τραγούδι του ´Αριελ» (από την “Τρικυμία” του Σαίξπηρ) που μιλάει για τον θάνατο από νερό («τα Κόκκαλα του έγιναν κοράλια, τα μάτια του μαργαριτάρια»), και το πώς το νερό τον  μεταμορφώνει αργά σε “κάτι πλούσιο και παράξενο, σαν τοπίο του βυθού”. Ξεκινώντας απ’ αυτήν την εικόνα άρχισα να ψάχνω το θέμα νερό και, ρωτώντας, μου προτάθηκε από έναν φίλο ψυχαναλυτή το βιβλίο του Σαντόρ Φερέντσι “Θάλασσα”, γραμμένο το 1938, που για μένα ήταν αποκαλυπτικό και πολύ γοητευτικό. Σύμφωνα με το βιβλίο «οι πρώτες απόπειρες συνουσίας (των όντων που αναγκάστηκαν να επιβιώσουν στην ξηρά) ήταν η μάχη για την υγρασία που υποκαθιστούσε τον ωκεανό ». Θάνατος και Ζωή δηλαδή. Ίσως με διαφορετική σειρά…

Σκέφτομαι πως υπάρχουν τόσο μεγάλα παγκόσμια θέματα που θα έπρεπε πιο συχνά και, ίσως και πιο μαζικά να μιλούν οι τέχνες και καμιά φορά λόγω μίας εποχής που προωθεί το γρήγορο και το εφήμερο τα αγνοούμε. Είστε ωστόσο από τις φωνές που αναζητούν νέους τρόπους έκφρασης και αναφοράς, τι είναι για εσάς μία τέτοια επιλογή και στάση καλλιτεχνικά;

Οι τέχνες δεν «οφείλουν» τίποτα.. είμαι εναντίον της «στρατευμένης» τέχνης. Αν προκύπτει «φυσικά», αν δηλαδή είναι προσωπική ανάγκη του καλλιτέχνη να εκφράσει με την τέχνη του ένα θέμα πολιτικό-κοινωνικό που τον αφορά, εννοείται ότι θα το εκφράσει με κάποιο τρόπο, ακόμα και ασυνείδητα. Αυτό όμως αν γίνεται από υποχρέωση και όχι από προσωπική ανάγκη, τότε ούτε την τέχνη βοηθάει, ούτε τους ανθρώπους που την μοιράζονται, κατά την γνώμη μου. Ακόμα και κατά παραγγελία να κάνει ο καλλιτέχνης ένα έργο, πρέπει μέσα του να βρει τους δικούς του προσωπικούς λόγους για να το πραγματοποιήσει. Αυτό πιστεύω και αυτό προσπαθώ πάντα να κάνω εγώ, σε οποιοδήποτε “έργο” αναλαμβάνω. Χωρίς να το θέλω, θυμάμαι τώρα τον Μίλαν Κούντερα που υποστήριζε ότι τo “Αστείο” ήταν ένα ερωτικό μυθιστόρημα που δυστυχώς (γι’ αυτόν) στο εξωτερικό το θεωρούσαν πολιτικό. Τι να πει κανείς γι’ αυτήν την δήλωση του αυτοεξόριστου τότε συγγραφέα για το δικό του έργο; Ποιός από μας που το διάβασε τότε (αλλά και τώρα) θεωρεί ότι αφορούσε τον έρωτα και όχι την πολιτική;

Υπάρχει κάτι σήμερα στη χώρα μας ή και παγκόσμια που να σας θυμώνει με την εξέλιξη του;

Για τη χώρα μου μπορώ ευτυχώς ακόμα να θυμώνω, άρα και να ελπίζω, βλέποντας  όμως το παγκόσμιο τοπίο τρομάζω. Όταν ο λεγόμενος “δυτικός, δημοκρατικός κόσμος”  υιοθετεί πρακτικές θεοκρατικών καθεστώτων, όταν με οικονομικούς εκβιασμούς, και θρησκευτικές εμμονές μπορεί και θέλει να σου περιορίσει τη δυνατότητα να ορίζεις την ταυτότητα σου, το πώς διαθέτεις το σώμα σου, το αν έχεις πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες. Μπορεί να καταλύει εν μία νυκτί δικαιώματα κατακτημένα εδώ και χρόνια… Μετανάστες απελαύνονται με συνοπτικές διαδικασίες για να σταλούν σε φυλακές ως εγκληματίες χωρίς δίκη, εκδικητικές πρακτικές εξαπολύονται προς όλους όσους διαφωνούν, κι’ όλ’ αυτά χωρίς κανένα πρόσχημα. Και τέλος, η πληροφορία ότι ολ’ αυτά βρίσκουν μεγάλο μέρος των εφήβων να συμφωνεί και να θαυμάζει… Να θαυμάζει τη δύναμη και τον τσαμπουκά. Τρομάζω, προφανώς.

Τι σημαίνει για εσάς μία τέτοια παγκόσμια κυκλοφορία όπως το «Watersong» και τι ξεχωριστό βρίσκετε – αν βρίσκετε – σε σχέση με άλλες δουλειές σας;

Εγώ δεν βρίσκω ποιοτικές διάφορες σε σχέση με τα προηγούμενα μας άλμπουμ στην ECM. Ίσως τώρα φάνηκε καλύτερα τί κάνουμε και επισημάνθηκε και χαίρομαι γι’ αυτό. Δεν ξέρω όμως το “γιατί” τώρα. Είναι το θέμα; Είναι κάποια τραγούδια συγκεκριμένα; Είναι η σειρά των τραγουδιών; Δεν έχω ιδέα…

Με τους Primavera en Salonico συναντηθήκατε το 1993 πρώτη φορά με τα επιτυχημένα «Σεφαραδίτικα της Θεσσαλονίκης» και θα έλεγα πως είναι μία σχέση σταθερή για εσάς. Τι δημιουργεί αυτή τη χημεία μεταξύ σας;

Το χιούμορ ίσως. Η εκτίμηση που έχουμε ο ένας για τον άλλον.  Η τάση να μην δραματοποιούμε ό, τι συμβαίνει. Η προσπάθεια να μην επιβάλλουμε ο ένας στον άλλον «κανόνες» σταθερούς στην μουσική μας συνεργασία. Κάποιου είδους σεβασμός; Κάποια όρια σαφή μεταξύ μας;… Προσπαθώ και ‘γώ να βρω τους λόγους τώρα… Μπορεί απλώς να μας αρέσει αυτό που κάνουμε. Μπορεί τελικά να είμαστε ευχαριστημένοι να βρισκόμαστε…

Πώς λειτουργείτε σε μία ομάδα με ανθρώπους που γνωρίζετε και πώς σε νέες συνεργασίες; Υπάρχει διαφορά στην απόδοση σας, νιώθετε να θέλετε παραπάνω χρόνο ίσως;

Στις νέες συνεργασίες πρέπει να καταλάβεις τους κώδικες. Προφανώς η απόδοση εξαρτάται και από το πώς θα επικοινωνήσεις, αν θα καταλάβεις τι ζητούν από σένα. Αν μπορείς να κάνεις αυτό που σου ζητούν. Αν ο καινούργιος συνεργάτης έχει καταλάβει τι μπορείς και τι όχι να κάνεις. Σίγουρα με συνεργάτες που δουλεύουμε χρόνια μαζί  αυτά είναι λυμένα θέματα. Ξέρουμε οι μεν τους δε και ξέρουμε τι περιμένουμε ο ένας από τον άλλον και γιατί συνεργαζόμαστε. Όμως υπάρχει και η περίπτωση κάτι να λειτουργήσει αμέσως θετικά,  με ανθρώπους που μόλις γνωριζόμαστε, επειδή υπάρχει καλλιτεχνική συγγένεια. Στον αυτοσχεδιασμό αυτό συμβαίνει συχνά. Παίζουμε επί σκηνής με αγνώστους που μπορεί ούτε το όνομα τους να μην έχουμε συγκρατήσει. Αλλά αν υπάρχει η περιβόητη “χημεία”, όλα λειτουργούν. Παντού απ’ ότι φαίνεται.

Βλέπουμε σήμερα πόσο πολύ οι νέες γενιές επιστρέφουν σε πανηγύρια, παραδοσιακές μουσικές και ήχους διαφορετικούς, σε αντίθεση με την Έθνικ που περνά μία ύφεση. Τι νομίζετε πως το κάνει αυτό σήμερα;

Δεν έχω ιδέα. Άλλο έθνικ, άλλο παραδοσιακή. Η έθνικ είναι σε ύφεση και η παραδοσιακή σε άνοδο. Δεν ξέρω… Το ακούω αυτό για τα παραδοσιακά στην Ελλάδα αλλά δεν έχω συμμετάσχει σ’ αυτό ποτέ. Δεν μου αρέσουν και οι κυκλικοί χοροί… Είμαι κι εγώ “φαν” του Μίλαν Κούντερα.

Δεν είναι εύκολο για Έλληνα καλλιτέχνη να κυκλοφορεί δίσκους με την ECM. Πώς έγινε αυτή η συνεργασία – πέμπτος δίσκος σας που κυκλοφορεί – και τι νιώθετε να σας δίνει ένα τέτοιο «άνοιγμα»;

Η ecm συνεργαζόταν με την εταιρεία Λύρα με την οποία συνεργαζόμουν για πολλά χρόνια. Έτυχε σε κάποια επίσκεψή του στην “Λύρα” ο Μάνφρεντ ´Αιχερ από την ECM να ακούσει το πρώτο κομμάτι από το  cd “Terra nostra”. Είναι ένα κομμάτι, ίσως το μοναδικό του δίσκου αυτού, που παίζεται μόνο με έγχορδα… Το “Με το φεγγάρι περπατώ”. Οπότε μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί άρεσε στον Μάνφρεντ και γιατί ενδιαφέρθηκε. Έτσι έγινε η πρώτη επαφή με την ECM. Είχαμε μετά συζητήσεις που αφορούσαν το πώς σκέφτεται μουσικά, τί θα περίμενε είτε από μένα είτε από το γκρουπ και μπορώ να πω ότι και αυτό μας καθοδήγησε στις επόμενες επιλογές μας. Στο sumiglia, το songs of another,το songs of Thessaloniki και τώρα στο “watersong”.  Αυτή  η συνεργασία, μας έδωσε ένα άνοιγμα σε κάποια φεστιβάλ και αίθουσες στο εξωτερικό που πιο πριν φαινόντουσαν επιφυλακτικές απέναντι μας. Κυρίως όμως μας επέτρεψε να συνδυάζουμε το παραδοσιακό με την free jazz κάτι που για μένα τουλάχιστον ήταν πάρα πολύ σημαντικό.

Σας ανησυχεί η πορεία της ελληνικής μουσικής και των ελληνικών ραδιοφώνων;

Δεν την παρακολουθώ.  Δεν είναι σνομπισμός αυτό.  Δεν άκουγα ποτέ Ραδιόφωνο. Μάθαινα από σπόντα πράγματα γύρω από την μουσική που κυκλοφορούσε κατά καιρούς. Δεν ήμουν ποτέ καλά ενημερωμένη. Δεν είμαι περήφανη γι αυτό, απλώς συμβαίνει.

Πώς μπορεί ένας ακροατής να «προφυλαχθεί» από το εφήμερο που προωθείται;

Αν ξέρει τι θέλει να ακούει και τί του αρέσει, δεν χρειάζεται κάποια προφύλαξη. Ξέρει. Τώρα, εφήμερο-διαχρονικό, ποιος το κρίνει; Υπάρχουν φορές που μας εκπλήσσει το τί μένει στον χρόνο, τί αξιολογείται διαφορετικά όταν περάσει η “μόδα” του. Κι αυτό είναι επίσης γοητευτικό κι ενδιαφέρον.

Τι ζητάει η Σαβίνα για το μέλλον της ως καλλιτέχνης αλλά και ως γυναίκα;

Την απαραίτητη “υγρασία” για να έρχομαι σε επαφή με τον ωκεανό…

Τι νιώθετε πως είναι η φωνή σας, για εσάς;

Είναι ένας σημαντικός τρόπος επικοινωνίας και αναγνωρισιμότητας. Έχει ταυτιστεί η φωνή μου με την ταυτότητά μου κατά κάποιον τρόπο. Σχεδόν πρόσφατα το συνειδητοποίησα αυτό. Είχα την τάση να το αρνούμαι πολλά χρόνια.

*Το άλμπουμ «Watersong» κυκλοφορεί από την ECM