Στις φωτογραφίες της Δήμητρας Στασινοπούλου οι άνθρωποι χαμογελούν

Η Δήμητρα Στασινοπούλου ξεκίνησε να τραβάει φωτογραφίες στα πενήντα της. Πρωτύτερα, όπως μου λέει, δεν είχε φωτογραφίσει ούτε τα παιδιά της. Και παρόλο που πλέον, οι εικόνες της έχουν διακριθεί με σπουδαία βραβεία, η ίδια αρνείται τον χαρακτηρισμό της φωτογράφου.

Η αφετηρία αυτής της ιδιότυπης διαδρομής υπήρξε πριν από δύο δεκαετίες στο Βουκουρέστι, εκεί όπου βρίσκεται η οικογενειακή της επιχείρηση στην οποία εργαζόταν. «Πηγαίνοντας πολύ συχνά στη Ρουμανία, αγάπησα αυτήν τη χώρα και προσπαθούσα να εξηγήσω στους φίλους μου πως δεν έμοιαζε όπως εκείνοι την φαντάζονταν. Έτσι μια μέρα, είχα αυτήν την παρόρμηση και πήρα μια κάμερα. Ξεκίνησα να βγάζω φωτογραφίες και μου άρεσε να τις τυπώνω», μου εξηγεί.

Το 2004 εκδόθηκε και το πρώτο της φωτογραφικό λεύκωμα με τίτλο «Η Ρουμανία της Καρδιάς μου», το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο της UNESCO. Με αυτό το βιβλίο μπορούσε πλέον να επικοινωνήσει με αμεσότητα την απλότητα και την ομορφιά αυτής της χώρας, να αλλάξει -έστω και λίγο- μέσω του φακού της τη στερεοτυπική εικόνα για τη Ρουμανία που είχε διαμορφωθεί στο νου της πλειονότητας.

Έπειτα ήρθαν και τα ταξίδια. Διαφορετικά από αυτά που συνήθιζε να κάνει με την οικογένειά της. Πλέον επισκέπτεται διάφορα σημεία της γης, που ουδεμία σχέση έχουν με την κουλτούρα του Δυτικού Κόσμου.

Κάπως έτσι, η Δήμητρα Στασινοπούλου, με μόνο συνοδοιπόρο την φωτογραφική της μηχανή, είδε από κοντά απομονωμένες φυλές στην Αιθιοπία, διέσχισε το Δρόμο του Μεταξιού στην Κίνα, ταξίδεψε ως την Παπούα και το Μπουτάν, βρέθηκε στα Ιμαλάια, στο Βιετνάμ και σε πολλές άλλες χώρες. Η ίδια, όπως αναφέρει, έχει επισκεφτεί σχεδόν όλους τους τόπους, από όπου πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος, εκτός του Ουζμπεκιστάν. Πάτησε στα εδάφη της Μικράς Ασίας, της Καππαδοκίας, της Κομμαγηνής, της Μεσοποταμίας και του Πόντου, πήγε στη Συρία, στην Ινδία, στο Ιράκ, στο Ιράν και στο Πακιστάν, για να δει από κοντά τους Καλάς που ισχυρίζονται ότι είναι απόγονοί του.

Και παρότι έχει σταθεί σε επικίνδυνα εδάφη, η Δήμητρα Στασινοπούλου γνωρίζει μόνο από τόλμη. «Ποτέ δεν φοβήθηκα. Κάποια από τα ταξίδια που κάνω είναι πολύ δύσκολα, κάνω μεγάλη μελέτη. Μια φορά μάλιστα, αρρώστησα βαριά, αλλά επιβίωσα. Και αύριο να πεθάνω είμαι εντάξει, όλοι θα πεθάνουμε. Τουλάχιστον, εγώ θα φύγω ευχαριστημένη», λέει.

Πολλές φορές επίσης, έχει τύχει να έρθει σε επαφή με φυλές όχι και τόσο φιλόξενες, γνωστές για την επιθετικότητα και την ανθρωποφαγία τους. «Στην Αιθιοπία, οι φυλές που ζούνε στο Όμο είναι εξαιρετικά απομονωμένες. Οι άνθρωποι είναι γυμνοί, στολίζονται μόνο με λουλούδια, έχουν σχέδια στα σώματά τους και κρατάνε όλοι από ένα καλάζνικοφ. Σκοτώνονται μεταξύ τους για τα βοσκοτόπια και το νερό. Αυτές τις φωτογραφίες που τράβηξα εκεί, επειδή είναι ελάχιστοι αυτοί που υπήρξαν μάρτυρες σε κάτι τέτοιο, χαίρομαι να τις μοιράζομαι, όπως και όλες τις άλλες βέβαια.  Είναι ωραίο πράγμα να μοιράζεσαι. Αυτός που δίνει χαίρεται πάντα πιο πολύ από αυτόν που παίρνει. Όπως λέει και ο ποιητής μας Τάσος Λειβαδίτης με τον μοναδικό τρόπο του “Ο Κόσμος μόνον όταν τον μοιράζεσαι υπάρχει”».

Καθώς φωτογραφίζει, έχει συναντήσει μάνες με παιδιά να περνούν τα σύνορα για ένα καλύτερο μέλλον, ανθρώπους οι οποίοι είχαν την ατυχία να ξυπνήσουν μια μέρα και να τους έρχονται οι βόμβες στο κεφάλι. Έχει αντικρίσει τους πιο ευτυχισμένους ανθρώπους στο Μπουτάν, εκεί όπου οι κάτοικοι βλέπουν τη ζωή με αισιόδοξη ματιά, στον τόπο που η Εθνική Ευτυχία, όπως είχε δηλώσει ο βασιλιάς του, είναι σπουδαιότερη από το Εθνικό Εισόδημα.

“Έχουν τη ζωή μέσα τους αυτοί οι άνθρωποι”

«Πριν από ένα μήνα είχα πάει στο Λάος και στην Καμπότζη. Όλοι ξέρουμε κάποια πράγματα για αυτόν τον πόλεμο, αλλά όχι λεπτομέρειες. Κάτι που έμαθα εκεί, και ήταν σοκαριστικό για μένα, είναι πως στα σύνορα αυτών των δύο χωρών με το Βιετνάμ, στο οποίο γινόταν πόλεμος, έχουν πέσει περισσότερες βόμβες από ότι συνολικά στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου, βομβάρδιζαν το λεγόμενο Μονοπάτι του Χο Τσι Μίνχ, που μετέφερε υλικά στο Νότιο Βιετνάμ. Μιλάμε για τρομακτική καταστροφή, υπάρχουν ακόμα τεράστιες εκτάσεις με νάρκες. Βλέπεις όμως αυτούς τους ανθρώπους να χαμογελάνε, εμείς έχουμε πάρα πολλά πράγματα που δεν τα εκτιμάμε και τα θεωρούμε δεδομένα. Εκεί φωτογράφισα πολλά σχολεία και παιδάκια. Τα δικά μου εγγόνια δεν τα έχω δει να χαμογελάνε με τη ψυχή τους, όσο χαμογελάνε τα παιδιά που έχω φωτογραφήσει· μαθήματα ζωής για όλους εμάς», συνεχίζει να διηγείται.

Η Δήμητρα Στασινοπούλου δεν θεωρεί τέχνη αυτό που κάνει. Το βλέπει πιο πολύ ως έναν τρόπο καταγραφής της ζωής. Στα ταξίδια της, ήδη από νωρίς το πρωί –και για ολόκληρη την μέρα- γυρνάει στους δρόμους, φωτογραφίζοντας την καθημερινότητα διαφορετικών λαών. Δεν είναι τουρίστρια, γίνεται κομμάτι της κάθε κουλτούρας.

«Το να φωτογραφίζεις ανθρώπους είναι δύσκολο. Ο άνθρωπος πρέπει να σε εμπιστευτεί για να είναι φυσική η φωτογραφία, υπάρχει μεταξύ μας επικοινωνία σε κλάσματα των δευτερολέπτων. Νομίζω καταλαβαίνουν ότι τους βλέπω πραγματικά με αγάπη και σεβασμό. Αυτό δεν διδάσκεται, μπορεί σε έναν καταπληκτικό φωτογράφο να μην κάθεται ο άνθρωπος, να είναι επιθετικός απέναντί του» και προσθέτει «θα είμαι για πάντα ευγνώμων για την εμπιστοσύνη τους».

Τα τελευταία χρόνια επέλεξε στα ταξίδια της να φωτογραφίζει με μεταβλητές το χρόνο και το χώρο. Το 2022 εκδόθηκε το φωτογραφικό της οδοιπορικό με τίτλο «1821 – Η Ελληνική Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες Μολδαβίας και Βλαχίας. Στα βήματα του Αλέξανδρου Υψηλάντη». Το στοιχείο που κάνει το συγκεκριμένο λεύκωμα να ξεχωρίζει από τα προηγούμενά της είναι η απουσία των ανθρώπων μέσα σε αυτό.

«Η επανάσταση ξεκίνησε στη Ρουμανία και σκέφτηκα να κάνω όλη τη διαδρομή. Μου ήταν πολύ δύσκολο γιατί δεν είχα κάνει ποτέ κάτι για την Ελλάδα, τα έκανα όλα μόνη, διάβασα πολλά βιβλία. Είχε μεγάλη αποδοχή και με συγκίνηση έλαβα και το βραβείο της Ακαδημία των Αθηνών, πέρυσι τα Χριστούγεννα», μου περιγράφει.

Όπως γράφει και η ίδια στο εναρκτήριο κείμενο του βιβλίου, προσπάθειά της είναι να διασώσει την ατμόσφαιρα και ό,τι σώζεται σήμερα και να συνδεθούν οι τοποθεσίες και οι εικόνες τους με τις πολύ ισχνές μνήμες εκείνης της εποχής, όπως αποτυπώνονται σε μερικές από τις φωτογραφίες της, οι οποίες απεικονίζουν και μεταγενέστερα κοινά βήματα των δύο λαών. «Το οδοιπορικό αυτό αποτελεί ελάχιστη απόδοση τιμής και αναγνώρισης, δείγμα της ευγνωμοσύνης και οφειλής μας προς αυτούς που θυσιάστηκαν για να είμαστε εμείς, σήμερα, ελεύθεροι», τονίζει.

Η αλήθεια είναι πως θα μπορούσαμε να μιλάμε ασταμάτητα για ώρες, αναλύοντας τα όσα έχει δει και μάθει μέσα από τα ταξίδια της. Για τους ανθρώπους και τους τόπους που είχε την τύχη να αντικρίσει. Κλείσαμε όμως τη συζήτησή μας ζητώντας της να μου διηγηθεί την ιστορία κάποιας φωτογραφίας που έχει μοναδική θέση στην καρδιά της. Βέβαια, είναι αδύνατον να είναι μόνο μια εικόνα αυτή, αλλά μου εξιστορεί το παρασκήνιο πίσω από δύο της «κλικ»:

«Πριν πολλά χρόνια στο Βουκουρέστι σταμάτησα με το αυτοκίνητο, βλέποντας το βλέμμα ενός παππού που πουλούσε κάτι λουλουδάκια, τα πρώτα άνθη που βγαίνουνε μετά το χιόνι. Είχε πολύ κρύο. Αγόρασα όλα τα λουλούδια, κοιταχτήκαμε  και εκείνος μου χαμογέλασε, είχε μια φυσιογνωμία καταπληκτική. Τον φωτογράφησα γιατί έχω και μια αδυναμία στους ηλικιωμένους και όταν πήγα στο γραφείο και είδαν οι υπόλοιποι αυτή τη φωτογραφία μου είπαν κάτι που δεν ήξερα, πως φορούσε στο παλτό του ένα παράσημο, το οποίο είναι το μεγαλύτερο παράσημο ανδραγαθίας που δίνει η χώρα. Και αυτός ο άνθρωπος, ο τόσο πολύ ταλαιπωρημένος και φτωχός ήταν αναγκασμένος να πουλάει λουλούδια στο χιονισμένο Βουκουρέστι για να επιβιώσει».

Συνεχίζει την αφήγηση: «Είναι και μια φωτογραφία στην Κίνα. Αυτή η φωτογραφία μάλιστα έχει ψηφιστεί στην Αμερική ως μία από τις δέκα καλύτερες φωτογραφίες “ever taken” στον κόσμο στην ιστορία της φωτογραφίας χωρίς φίλτρα και Photoshop. Εγώ δεν το ήξερα αυτό, οι φωτογραφίες μου κυκλοφορούν ελεύθερα, και δεν ξέρω ποιος την υπέβαλε, θυμάμαι ότι με πήρε ένας φίλος και μου το είπε. Μετά μου τη ζήτησε και το National Geographic και έτσι ταξίδεψε σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στην Κίνα, πολύ κοντά στο Θιβέτ, είναι η επαρχία της Γιουνάν.  Εκεί σε ένα βουνό που λέγεται Jade Dragon Mountain,  στα 3500 μέτρα, γίνεται μια παράσταση. Την ιδέα είχε ο Ζάνγκ Γιμου, ίσως ο σημαντικότερος Κινέζος σκηνοθέτης. Το σκηνικό το έχει βάψει κόκκινο και  κάθε μέρα περίπου 600 μέλη από διάφορες μειονότητες γίνονται μέρος  αυτής της παράστασης, ντυμένοι με τις ξεχωριστές ενδυμασίες τους και τραγουδώντας τα τραγούδια τους, αναπαριστώντας τα έθιμά τους. Από πίσω φαίνεται το βουνό, που είναι μέρος των Ιμαλαίων, το οποίο συνήθως καλύπτεται από ένα σύννεφο, καθώς είναι πολύ ψηλά. Χιόνια, βουνό, σύννεφο και από κάτω οι άνθρωποι. Μία μέρα πριν πάω εκεί, είδα μια φωτογραφία από το μέρος στο TIME. Έψαξα και είδα ότι δεν θα ήμουν μακριά από εκείνο το σημείο, το λέω στο ξεναγό μου πως θέλω να το δω, μου είχε κολλήσει. Εκείνος μου απαντά ότι αυτό το σημείο δεν είναι για εμένα, είναι πολύ τουριστικό. Επέμενα όμως και πήγαμε.

Αυτό το δρώμενο γίνεται κάθε μέρα, εκτός αν βρέχει. Τις πρώτες ημέρες έβρεχε και την τρίτη που σταμάτησε η βροχή, καταφέραμε να πάμε εκεί. Έτσι βγήκε αυτή η εντυπωσιακή φωτογραφία».       

Η Δήμητρα Στασινοπούλου βγάζει φωτογραφίες, επειδή της αρέσει να μοιράζεται. Χαίρεται που με τις εικόνες της δίνει την ευκαιρία να ταξιδέψουν σε αυτά μέρη, όσοι δεν μπορούν. Οι φωτογραφίες της είναι η απτή απόδειξη του «μία εικόνα χίλιες λέξεις», αλλά έχει συνειδητοποιήσει ότι ίσως να μην μπορούσε να τραβήξει τις ίδιες στα 20, ούτε στα 30. Πλέον βλέπει με άλλον τρόπο τους ανθρώπους.

Κάνει ταξίδια, γιατί τα θεωρεί την καλύτερη επένδυση και σε αυτά κυρίως παρατηρεί και μιλάει με τους ντόπιους. Και όλα αυτά τα κάνει μέσα από τη ψυχή της, με πολύ μεράκι. Νιώθει γεμάτη και ευγνώμων, γιατί όπως η ίδια μου είπε και το κρατάω, «στη ζωή τίποτα δεν είναι δεδομένο, μπορεί να τα χάσουμε όλα μια μέρα, αυτά που σίγουρα όμως δεν θα χάσουμε είναι οι αναμνήσεις μας, είναι πάντα μαζί μας».

*«Ταξιδέψτε» στον κόσμο, μέσα από τις φωτογραφίες της Δήμητρας Στασινοπούλου πατώντας μόνο ένα κουμπί: www.dimitrastasinopoulou.com

Εικόνες: Δήμητρα Στασινοπούλου