Τα όρια λογικής, εξουσίας και του κοινωνικού ρόλου μας, σε μία εικαστική performance του Θοδωρή Τράμπα

Το πώς μία εικαστική performance με σωματική έκφραση μέσω του αυτοσχεδιασμού και της εγκατάστασης στο χώρο μπορεί να μιλήσει για τα μεγαλύτερα και πιο σπουδαία κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία, έρχεται να απαντήσει ο εικαστικός καλλιτέχνης Θοδωρής Τράμπάς μέσα από τη δική του, προσωπική καλλιτεχνική πορεία που έχει το ξεχωριστό ενδιαφέρον της, φέρνοντας του διακρίσεις στην χώρα μας αλλά και στο εξωτερικό, παρά την ιδιαίτερα νεαρή του ηλικία ακόμα.

Ο Θοδωρής είναι εικαστικός και περφόρμερ. Γεννήθηκε το 1991 στο Ντέβονπορτ της Αυστραλίας και κατάγεται από τις Σέρρες, ενώ εδώ και χρόνια ζει στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (2015) και ερευνά τα όρια και τις αντοχές μέσα και έξω από το σώμα, καθώς αυτό εκτίθεται σε κοινή θέα μέσα από καλλιτεχνικές δράσεις που θαυμάσαμε και στη Θεσσαλονίκη.

Η νέα συμμετοχική performance art του έχει τίτλο «Εργαστήριο Παραλογισμού / Absurd Laboratory» και πρόκειται για μια σωματική δράση που εξερευνά τα όρια της λογικής, της εξουσίας και του κοινωνικού ρόλου του θεατή. Το έργο λειτουργεί ως ένα πειραματικό εργαστήριο συλλογικής εμπειρίας, στο οποίο οι συμμετέχοντες δεν είναι απλοί θεατές, αλλά μέλη ενός μηχανισμού που ερευνά τις δομές της εξουσίας, της πληροφορίας και της κοινωνικής οργάνωσης.

Οι κανόνες αλλάζουν, τα δεδομένα αναδιαμορφώνονται και η ταυτότητα τίθεται υπό επαναδιαπραγμάτευση. Ο θεατής καλείται να συμμετέχει ενεργά, ακολουθώντας εντολές και ενσωματώνοντας τη δική του παρουσία στο διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο της σκηνής.

Μία παρουσίαση της, θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν (και να συμμετάσχουν) όσοι βρεθούν την Παρασκευή 23 Μαΐου στις 20.30 στην Κεντρική Σκηνή του Θεάτρου Αστέρια στις Σέρρες, στο πλαίσιο της 18ης Πανεπιστημιάδας Φοιτητικού Θεάτρου που διοργανώνει το ΔΗΠΕΘΕ Σερρών και λίγο νωρίτερα, μιλάει στην Parallaxi για το «Εργαστήριο Παραλογισμού» και τη σχέση του με το κοινό.

Τι είναι η νέα σου performance art «Εργαστήριο Παραλογισμού / Absurd Laboratory» και τι ήθελες να δώσεις στο κοινό σου μέσα από αυτή;

Το «Εργαστήριο Παραλογισμού» είναι μια συμμετοχική  performance που λειτουργεί ταυτόχρονα ως ένα πειραματικό εργαστήριο συλλογικής εμπειρίας. Είναι σαν καθρέφτης της κοινωνικής πραγματικότητας, στο οποίο οι συμμετέχοντες δεν είναι απλοί θεατές, αλλά μέλη ενός μηχανισμού που ερευνά τις δομές της εξουσίας, της πληροφορίας και της κοινωνικής οργάνωσης. Ενα ανοιχτό εργαστήριο πάνω στην έννοια του παραλόγου όπως αυτή βιώνεται στο σώμα και στην καθημερινή πραγματικότητα. Ήθελα να δημιουργήσω έναν χώρο όπου οι θεατές δεν θα είναι απλοί παρατηρητές αλλά ‘’καθοδηγούμενα όντα’’, είτε διαβάζοντας θραύσματα λόγου, είτε απλώς στέκοντας απέναντι σε ότι εκτίθεται. Το έργο γεννήθηκε από την ανάγκη μου να φωτιστεί το ανθρώπινο παράδοξο: η επιθυμία για επικοινωνία μέσα σε ένα πλαίσιο σύγχυσης, αβεβαιότητας και επανάληψης. Μέσα από κινήσεις, επαναλαμβανόμενες πράξεις και ερωτήματα χωρίς απαντήσεις, ήθελα να φανεί το πώς το παράλογο δεν είναι απλώς μια έννοια φιλοσοφική αλλά μια συνθήκη οικεία και τελικά κοινή.

Τι σε ώθησε να ασχοληθείς με τη σωματική έκφραση μέσω του αυτοσχεδιασμού και την εικαστική performance;

Η ανάγκη μου να εκφράσω κάτι που δεν μπορούσε πια να αποδοθεί μόνο με εικόνες ή λέξεις. Ξεκίνησα από τη ζωγραφική, αλλά σύντομα ένιωσα ότι ο καμβάς δεν μου αρκούσε· ήθελα να είμαι ο ίδιος το μέσο. Μέσα από τον αυτοσχεδιασμό και τη σωματική δράση άρχισα να καταλαβαίνω ότι το σώμα μπορεί να γίνει φορέας νοημάτων μνήμης και εμπειρίας, όχι ως ρόλος ή ερμηνεία, αλλά ως παρόν. Η εικαστικότητα είναι ο πυρήνας κάθε μου δουλειάς είναι το πρώτο φίλτρο μέσα από το οποίο αντιλαμβάνομαι τον κόσμο. Ακόμη και όταν ένα έργο παίρνει τη μορφή performance, το βλέπω σαν έναν ζωντανό πίνακα, μια κινούμενη εγκατάσταση. Το φως, ο χώρος, η σύνθεση, η υλικότητα όλα αυτά λειτουργούν με εικαστικούς όρους.Είναι πράγματι δύσκολο να κατανοήσουμε πλήρως τη φύση της performance, γιατί όλα γεννιούνται και πεθαίνουν τη στιγμή που εκτυλίσσονται. Η performance είναι μια τέχνη του παρόντος, που δεν επιτρέπει την απόσταση ή την επανάληψη με τον ίδιο τρόπο. Κάθε κίνηση, κάθε συναίσθημα, κάθε αλληλεπίδραση συμβαίνει μόνο μία φορά, αφήνοντας πίσω της ίχνη στη μνήμη και τον χώρο. Αυτό ακριβώς είναι που την κάνει μοναδική αλλά και απαιτητική – η συνειδητοποίηση ότι η δημιουργία και η απώλεια συμβαίνουν ταυτόχρονα. Στη στιγμή αυτή κρύβεται η αλήθεια της performance, η οποία βρίσκεται στον απόλυτο συγχρονισμό με τη ζωή, που κι αυτή είναι εφήμερη και συνεχώς μεταβαλλόμενη. Οπότε ναι, η εικαστικότητα δεν είναι κάτι που προστίθεται εκ των υστέρων· είναι εκεί από την αρχή, σαν θεμέλιο.

Πότε θυμάσαι να καταλαβαίνεις πως είναι αυτό που θέλεις να κάνεις στη ζωή σου;

Θα φανεί λίγο κλισέ η απάντησή μου άλλα κλασικά ήμουν ένα παιδί που ζωγράφιζα από πολύ μικρή ηλικία. Έχω κρατημένες ακόμα τις πρώτες ζωγραφιές που έκανα στο δημοτικό καθώς και τις συμμετοχές μου σε μαθητικούς διαγωνισμούς ζωγραφικής. Θυμάμαι ακόμα στο δημοτικό παιδάκι να λέω στους γονείς μου οτι θα ασχοληθώ με την ζωγραφική γιατί είναι αυτό που αγαπάω. Έπειτα όταν ήταν ένα διαλέξω λύκειο εννοείται ότι επέλεξα να πάω  επαγγελματικό λύκειο στο οποίο είχε τομέα εφαρμοσμένων τεχνών και παράλληλα ξεκίνησα  φροντιστήριο ελεύθερου σχεδίου στη Θεσσαλονίκη. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τους γονείς μου. Παρόλο που δεν προέρχονται από κάποιο καλλιτεχνικό περιβάλλον και η επαφή τους με την τέχνη ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, ποτέ δεν με σταμάτησαν. Ποτέ δεν μου είπαν να μην ασχοληθώ με αυτό που αγαπώ. Αντιθέτως, ακόμη κι όταν γνώριζαν —ή μάθαιναν στην πορεία— ότι ο καλλιτεχνικός δρόμος δεν εγγυάται επαγγελματική ασφάλεια, ήταν εκεί. Με στήριξαν με απόλυτη εμπιστοσύνη από την πρώτη στιγμή και μου είπαν κάτι που κράτησα πάντα μέσα μου: “Προχώρα, κυνήγα το όνειρό σου.” Για αυτό και το κουβαλάω μέχρι σήμερα —σαν πυξίδα.

Επειδή συχνά συνδέεις την τέχνη σου με κοινωνικά θέματα, τι σε απασχολεί περισσότερο, τι είναι αυτό δηλαδή που βλέπεις πιο συχνά στα έργα σου να ξεπροβάλλει;

Τα έργα μου, πολλές φορές, αντανακλούν τις σύγχρονες συνθήκες, τις πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές, καθώς και τις ατομικές και συλλογικές προκλήσεις του παρόντος.   Η προσέγγισή μου στον παρόντα χρόνο αναδεικνύει τη σημασία του άμεσου βιώματος, της εμπλοκής του κοινού και της συνεχούς εξέλιξης της κοινωνίας και της τέχνης, σε μια διαρκή ανατροφοδότηση. Αυτό που επανέρχεται συχνά στα έργα μου είναι η έννοια της αποξένωσης του ανθρώπου από τον εαυτό του, από το σώμα του, από τους άλλους. Βεβαίως, η σχέση ανθρώπου και φύσης είναι για μένα βαθιά υπαρξιακή και αναπόφευκτα πολιτική. Με απασχολεί η σιωπή που επιβάλλεται κοινωνικά, οι ρόλοι που αναλαμβάνουμε για να επιβιώσουμε και η βία που ασκείται καθημερινά μέσα από την κοινωνία. Προσπαθώ να φωτίσω αυτές τις «ρωγμές», είναι αυτές οι στιγμές που το προσωπικό γίνεται πολιτικό, όπου η τρωτότητα δεν είναι αδυναμία αλλά αντίσταση. Δεν με ενδιαφέρει να δώσω απαντήσεις, αλλά να δημιουργήσω χώρους όπου μπορεί να ειπωθεί αυτό που συχνά μένει ανείπωτο.

Επειδή γνωρίζω πως έχεις δραστηριοποιηθεί στο εξωτερικό και έχεις διακριθεί, πώς είναι το κοινό έξω σε σχέση με το κοινό της Ελλάδας στα εικαστικά; – Τι διαφορές και ομοιότητες έχεις διακρίνει;

Κάθε κοινό έχει τη δική του δυναμική, και αυτό είναι από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της δουλειάς μου. Στο εξωτερικό  ειδικά σε φεστιβάλ ή χώρους που είναι εξοικειωμένοι με την τέχνη της performance το κοινό δείχνει συνήθως πιο πρόθυμο να εμπλακεί ενεργά, ακόμη και σωματικά. Ο κόσμος φαίνεται πιο πρόθυμος να αφεθεί σε εμπειρίες που δεν έχουν σαφές νόημα, αλλά δημιουργούν αίσθηση ή εγείρουν ερωτήματα. Ίσως γιατί η εποχή μας έχει κορεστεί από υπερανάλυση και έτοιμες απαντήσεις, και οι άνθρωποι αναζητούν ξανά το βίωμα, την έκπληξη, το αίνιγμα. Η τέχνη δεν χρειάζεται πάντα να εξηγείται. Όταν λειτουργεί με αλήθεια, το κοινό  ακόμη και αν δεν κατανοήσει πλήρως το νόημα, νιώθει πράγματα. Και αυτό, νομίζω, είναι πιο πολύτιμο απ’ την κατανόηση. Στην Ελλάδα, το κοινό είναι συχνά πιο διστακτικό στην αρχή, αλλά όταν δοθεί ο χώρος και η εμπιστοσύνη, η ανταπόκριση μπορεί να είναι εξίσου έντονη και συγκινητική. Αυτό που είναι κοινό και πολύτιμο παντού είναι η ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση, για το «κάτι» που θα τους ταράξει, θα τους αγγίξει ή θα τους αφυπνίσει  και αυτό είναι που επιδιώκω, ανεξαρτήτως τόπου.

Μεταβάλλεις συχνά την ιδιότητα απλών αντικειμένων για να δώσεις συγκεκριμένα νοήματα. Πώς προέκυψε για σένα αυτό και τι ακριβώς θέλεις να περάσεις στο κοινό σου;

Αυτό προέκυψε σχεδόν οργανικά, μέσα από την ίδια τη διαδικασία της Performance. Τα απλά αντικείμενα της καθημερινότητας έχουν για μένα μια σιωπηλή δύναμη· κουβαλούν μνήμες, συνήθειες, σχέσεις. Όταν ένα τέτοιο αντικείμενο αποσπαστεί από τη συμβατική του χρήση και τοποθετηθεί σε ένα νέο, απροσδόκητο πλαίσιο, μπορεί να ενεργοποιήσει διαφορετικούς συνειρμούς. Με ενδιαφέρει αυτή η μετατόπιση —το πώς το γνώριμο γίνεται άγνωστο και το άγνωστο, φορέας νοήματος.Στις δράσεις μου, τα αντικείμενα δεν είναι απλώς εργαλεία, αλλά φορείς συμβολισμών. Ένα κομμάτι πάγου μπορεί να μιλά για τη σχέση μας με τον Άλλον, Ένα ξύλινο δοκάρι  για κοινωνικούς διαχωρισμούς, ένα σακουλάκι με στάχτη για μνήμη ή ταυτότητα. Δεν θέλω να καθοδηγώ απόλυτα το κοινό· προτιμώ να του δίνω χώρο να προβάλει τις δικές του ερμηνείες. Είναι μια πράξη αφύπνισης: να δούμε ξανά το αντικείμενο, τον εαυτό μας και τον κόσμο με νέα ματιά.

Είναι φόβος για έναν καλλιτέχνη να μη γίνει κατανοητός κάποια στιγμή στο κοινό του; Το σκέφτεσαι ποτέ αυτό;

Δεν θα το έλεγα ακριβώς φόβο,  ίσως μια ανησυχία, ως ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία. Όμως, με τον καιρό κατάλαβα πως η τέχνη δεν είναι υποχρεωτικό να γίνεται πλήρως «κατανοητή», με την έννοια του ορθολογικού ή του κυριολεκτικού. Δεν είναι διάλεξη· είναι βίωμα.Αυτό που με απασχολεί περισσότερο είναι να παραμείνω αληθινός σε αυτό που κάνω και να αφήνω χώρο στον θεατή να μπει μέσα με τα δικά του εργαλεία, τη δική του ευαισθησία. Κάποιες φορές, η μη-κατανόηση μπορεί να είναι η αρχή μιας βαθύτερης εμπειρίας· μιας εσωτερικής ερώτησης. Αν κάτι από αυτό που δίνω δημιουργήσει μια ρωγμή ή μια σιωπή μέσα στον άλλον, τότε ίσως έχουμε ήδη συναντηθεί  έστω και χωρίς λόγια.

Τι σε ιντριγκάρει και τι σε φοβίζει στην επαφή σου με το κοινό και ειδικά, όταν του ζητάς με κάποιον τρόπο να συμμετέχει στην performance σου;

Απολαμβάνω κάθε αυθόρμητη αντίδραση του κοινού και κυρίως επειδή ποτέ δεν μπορώ να προβλέψω πώς θα ανταποκριθεί. Κάθε συμμετοχή είναι μοναδική, και αυτό δημιουργεί μια ζωντανή συνθήκη που ούτε εγώ ελέγχω πλήρως. Με συγκινεί η στιγμή που κάποιος ξεπερνά τον δισταγμό και μπαίνει στη δράση ,όχι γιατί του ζητήθηκε, αλλά γιατί ένιωσε την ανάγκη να το κάνει. Από την άλλη, αυτό που με φοβίζει είναι το ενδεχόμενο να νιώσει κάποιος έκθεση χωρίς προστασία, ή να μπει σε μια διαδικασία που δεν επιθυμεί ουσιαστικά. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένα πλαίσιο ασφάλειας, να ξέρει ο θεατής ότι έχει επιλογή, ότι η συμμετοχή δεν είναι υποχρέωση αλλά πρόκληση. Προσπαθώ να δημιουργώ περιβάλλοντα που σέβονται τη διαθεσιμότητα του άλλου, γιατί η αληθινή συμμετοχή γεννιέται μόνο όταν υπάρχει ελευθερία.

Ο Θοδωρής Τράμπας σπούδασε ζωγραφική και Performance art στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Η καλλιτεχνική του διαδρομή περιλαμβάνει την εικαστική performance μακράς διάρκειας που αποτελεί ορόσημο της συνεργασίας με το Ινστιτούτο Marina Abramović και Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Performance Μακράς Διάρκειας», η οποία έλαβε χώρα στο Μουσείο Μπενάκη το 2016, η δημιουργική δουλειά του καλλιτέχνη ξεχώρισε για τη μοναδικότητά της. Το 2018, η διεθνής ένωση Biennale Νέων Δημιουργών της Ευρώπης και της Μεσογείου (BJCEM), σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς και Δια Βίου Μάθησης, επέλεξε το έργο του για να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών LANDXCAPES στην Ιταλία. Αυτή η διάκριση αναγνώρισε τη συμβολή του στη σύγχρονη τέχνη, καθώς το έργο του αγκάλιασε θέματα που αφορούν τον τόπο, την ταυτότητα και τη διατήρηση του φυσικού τοπίου μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης. Επίσης απέσπασε δύο βραβεία για το ντοκιμαντέρ του “Pangea”: το πρώτο στην κατηγορία Μεσαίο/Επαγγελματικό στο 8th On Art Film Festival στην Πολωνία και το δεύτερο ως Καλύτερος Ηθοποιός στο ORION IFF International Film Festival στην Αυστραλία. Αυτές οι διακρίσεις αναδεικνύουν τη δημιουργική του ικανότητα και την επιδραστικότητα του έργου του. Η Διεθνή επιτροπή του OSTEN BIENNIAL επαίνεσε το έργο του με τίτλο ΄΄Διαχωρισμός΄΄ για την ικανότητά του να αναδεικνύει κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα, προσφέροντας μια νέα προοπτική στην τέχνη. Το βραβείο αναγνώρισης απονέμεται σε καλλιτέχνες που διακρίνονται για την καινοτομία, τη δημιουργικότητα και την επίδραση του έργου τους στον σύγχρονο καλλιτεχνικό χώρο. Το 2020, έλαβε το βραβείο του Προγράμματος Υποστήριξης Καλλιτεχνών από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος της ARTWORKS. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε πολλές χώρες, όπως η Ιταλία, η Ινδία, το Τόκιο και η Αίγυπτος και έχει συμπεριληφθεί σε βιβλίο με τίτλο Contemporary Performance Almanac 2017. Έχει προσελκύσει την προσοχή τόσο της διεθνούς όσο και της εγχώριας κοινότητας, με εκτενή αναφορά και προβολή σε κορυφαία έντυπα και περιοδικά. Μεταξύ αυτών, έχει παρουσιαστεί στους New York Times, στο CNN, στο Yatzer, καθώς και στο σύγχρονο περιοδικό τέχνης ARTiculAction.