“Βαλκάνια Εξπρές”: Ο Θεόδωρος Καλέσης σε ένα ταξίδι… αλλιώς!
Με αφορμή τον καινούργιο κύκλο του «Βαλκάνια Εξπρές» στην ΕΡΤ3.
Συνέντευξη στη Νόπη Ράντη
Ο Θεόδωρος Καλέσης δεν απασχολεί τα media, δεν δίνει συνεντεύξεις, ακούραστος κινηματογραφιστής των Βαλκανίων, προτιμά να μιλάει μέσα από το έργο του.
Απόφοιτος της κινηματογραφικής σχολής «Παράλλαξη» της Θεσσαλονίκης αλλά και του Université Paris 8 Vincennes-Saint-Denis στο Παρίσι, με πολλά βραβεία επί σειρά ετών στo Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και σε άλλα διεθνή φεστιβάλ, με πλήθος διαφημιστικών ταινιών corporate videos και video clips, μεταξύ αυτών και το τραγούδι «Γιορτή» από τις Τρύπες, παραγωγός και σκηνοθέτης στις σειρές Balkan express και Βότανα μυστικά και Θεραπείες.
Με αφορμή τον καινούργιο κύκλο του «Βαλκάνια Εξπρές» στην ΕΡΤ3 μας μίλησε αποκλειστικά, για τα δικά του Βαλκάνια, για το δικό του ταξίδι… αλλιώς!
Θ.Κ.: Η εκπομπή Balkan express ξεκίνησε το 2006 και συνεχίστηκε μέχρι και το κλείσιμο της ΕΡΤ, το 2013. Επανέρχεται φέτος στην τηλεοπτική σεζόν 2019-20 με ένα κύκλο 13 νέων ωριαίων επεισοδίων και με εξελληνισμένο ως ένα βαθμό τον τίτλο της σε Βαλκάνια εξπρές. Με αυτό τον τελευταίο κύκλο η σειρά μετράει περίπου ένα δυναμικό 150 επεισοδίων στην ελληνική τηλεόραση, γεγονός που την εντάσσει στην λίστα με τις μακροβιότερες σειρές. Η ιδέα στήθηκε σε συνεργασία με την ΕΡΤ3 που είναι και η παραγωγός της εκπομπής, εξελίχθηκε και συνεχίζει να εξελίσσεται. Την εκτέλεση παραγωγής έχει αναλάβει η εταιρία Aimos Productions που εδρεύει στην Θεσσαλονίκη και έχει ως στόχο τις συμπαραγωγές στο χώρο της Ν.Α. Ευρώπης.
Τα Βαλκάνια για μένα είναι έργο ζωής. Η σχέση μου με τα Βαλκάνια ξεκινάει από παλιά. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο ακριτικό χωριό Άνω Πορόια του νομού Σερρών, που βρίσκεται κοντά στο τριεθνές μεταξύ Ελλάδας Βουλγαρίας και τότε Γιουγκοσλαβίας. Ήμασταν ακριβώς πάνω στα σύνορα, στην διαχωριστική γραμμή δύο διαφορετικών τότε κόσμων. Η έντονη στρατιωτική παρουσία και όλη η αιματηρή ιστορία της περιοχής έκαναν την αίσθηση αυτή πιο έντονη. Στην τηλεόραση παρακολουθούσα τα ολοήμερα Γιουγκοσλάβικα και βουλγαρικά προγράμματα που πιάναμε καθαρά στους ασπρόμαυρους δέκτες μας τότε μάλιστα που η ΕΡΤ – ΥΕΝΕΔ ξεκινούσε το πρόγραμμα της το απόγευμα. Μερικές φορές αισθανόμουν ότι ζω στην άκρη του κόσμου και κοιτούσα το βουνό μας το Μπέλες και αναρωτιόμουν τι να υπάρχει εκεί πίσω, με έπιανε φόβος και δέος ταυτόχρονα. Αυτό το υλικό το κουβαλούσα πάντα μέσα μου και όταν πήγα στο Παρίσι για σπουδές κινηματογράφου ανακάλυψα τον τότε ανερχόμενο βαλκανικό κινηματογράφο με αντιπροσωπευτικό δείγμα τις ταινίες του Εμίρ Κουστουρίτσα που έκαναν πάταγο στις γαλλικές αίθουσες. Εκεί πήρα τις αποφάσεις μου και κατάλαβα κατά που τραβάει η καρδιά μου σαν νέος κινηματογραφιστής. ΄Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα το θέμα έδεσε όταν ξεκινήσαμε μια συζήτηση με την ΕΡΤ3 ύστερα από ένα βραβείο που είχα πάρει στο 5ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η οποία έφερε σταδιακά στο τραπέζι και την ιδέα της εκπομπής Balkan express.
Το τί ορίζουμε Βαλκάνια είναι ένα πολύπλοκο θέμα που θέλει ανάλυση και συζήτηση. Δεν θα μπω στον ιστορικό – ακαδημαϊκό χώρο διότι δεν είμαι ειδικός, αλλά μπορώ να τοποθετηθώ ως ένας οδοιπόρος που χτενίζει αυτή την περιοχή πάνω από 15 χρόνια είτε επαγγελματικά είτε και προσωπικά για τα δικά μου περιηγητικά ταξίδια. Στο διάστημα αυτό έχω συναντήσει και μοιραστεί ιστορίες από εκατοντάδες ανθρώπους από πόλεις, χωριά, διαφορετικές θρησκείες και εθνότητες, από όλες τις κοινωνικές τάξεις και με διαφορετικές πολιτικές απόψεις. Έχω συλλέξει αρκετό υλικό στο σκληρό δίσκο του μυαλού μου και το επεξεργάζομαι διαρκώς για να συνειδητοποιήσω μερικά πράγματα για τα Βαλκάνια. Ένα πάντως είναι σίγουρο, ότι η καθημερινότητα των ανθρώπων στα Βαλκάνια δεν είναι καθόλου βαρετή και μονότονη. Υπάρχει ένταση, ζωντάνια, ενδιαφέρον, αλληλοεπίδραση, ενθουσιασμός καθώς και πολύ ενέργεια και δράση. Αυτά τα παραπάνω στοιχεία θα θεωρούσα ως κυρίαρχο κοινό τόπο όλων των Βαλκανικών λαών παρά τις έντονες διαφορές που τους χωρίζουν. Είναι σαν να μιλάμε όλοι την ίδια γλώσσα, σαν να γνωριζόμαστε από κάπου χωρίς να έχουμε ξανασυναντηθεί. Σίγουρα οι συνδέσεις βρίσκονται στο μακραίωνο παρελθόν της περιοχής με τις κοινές πολιτιστικές και ιστορικές καταβολές. Στα Βαλκάνια ως γέφυρα μεταξύ τριών ηπείρων και δύο θαλασσών έχουν κατασταλάξει αμέτρητα στοιχεία από περάσματα πολιτισμών και εθνών. Αυτή είναι η μοναδικότητα τους στον παγκόσμιο χάρτη, είναι από τις πλουσιότερες σε ιστορία και πολιτισμό περιοχές του κόσμου. Είναι σίγουρα μια μοναδική ταξιδιωτική εμπειρία να περιηγείσαι και να ψηλαφίζεις αυτή την ιστορία από τους προϊστορικούς καταυλισμούς μέχρι και την νεότερη των παγκοσμίων πολέμων καθώς και την πιο πρόσφατη μετά την κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου. Σε αυτό προσθέτουμε ένα μεγάλο κεφάλαιο με τις ανθρώπινες ιστορίες που έχουν πάθος, ένταση, ανατροπή, αγάπη και μίσος. Και όπως τονίζουν και κάποιοι ειδικοί, τα Βαλκάνια παράγουν περισσότερη ιστορία από όσο μπορούν να καταναλώσουν.
Άλλα στοιχεία που ανεβάζουν το περιηγητικό ενδιαφέρον στα Βαλκάνια είναι η πανέμορφη φύση, τα ατελείωτα και δύσβατα βουνά, οι πολύχρωμες τοπικές γιορτές και φεστιβάλ όλο τον χρόνο, πολλές από τις οποίες έχουν παγανιστικές καταβολές, επίσης σημαντικές είναι και οι εκπλήξεις σε μερικές περιοχές από το πάγωμα του χρόνου όπου αποτελούν κυριολεκτικά ένα ταξίδι σε ένα ζωντανό παρελθόν με εικόνες που μόνο σε κινηματογραφικές σκηνές έχει κανείς συναντήσει. Είναι περιοχές που δεν τις έχουν αγγίξει ακόμα οι επερχόμενες αλλαγές μετά την μετάβαση της δεκαετίας του ’90 και παρουσιάζουν ενδιαφέρον καθώς και περιοχές όπως στην βόρεια και ορεινή Ρουμανία που είναι οι τελευταίοι θύλακες του αγροτικού πολιτισμού στην Ευρώπη. Είναι ζήτημα όμως χρόνου όλα αυτά να αλλάξουν καθώς οι νέες γενιές έχουν άλλες βλέψεις κοινές με αυτές των νέων των υπόλοιπων Ευρωπαϊκών χωρών.
Η αποτύπωση όλων αυτών εικόνων δεν έχει κίνητρο την απλή περιέργεια και την παρατήρηση του εξωτικού και του παράξενου. Τα βαλκάνια για το φακό της εκπομπής δεν είναι ένα θεματικό πάρκο γραφικών εικόνων. Αντιθέτως είναι μια πόρτα για να προσεγγίσουμε έναν άλλο τρόπο ζωής και σκέψης. Έχουμε να διδαχτούμε από την απλότητα της ζωής δίπλα στην φύση, την καλή διαχείριση των αγαθών της, τις αξίες της κοινωνικής τους δομής, το ανθρωποκεντρικό μοντέλο ζωής, τον φαντασιακό τους πλούτο και άλλα στοιχεία που είναι το ζητούμενο αυτή την στιγμή στις προχωρημένες δυτικές κοινωνίες.
Τα σημερινά Βαλκάνια όμως δεν είναι αυτές οι νοσταλγικές σε εμάς εικόνες, ούτε οι σκηνές με τους τσιγγάνους με τα ριγέ κοστούμια που παίζουν μέσα σε αγρούς με ηλιοτρόπια. Δεν είναι η αντανάκλαση του κινηματογραφικού φαντασιακού του μέσου Ευρωπαίου που έχει δει τις ταινίες του Κουστουρίτσα. Αντιθέτως παρά τις πληγές από την απώλεια παραγωγικού δυναμικού που έχει φύγει στην δύση για καλύτερες αμοιβές και ευκαιρίες, τα Βαλκάνια παλεύουν καθημερινά να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος και να επουλώσουν τις πληγές από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν προχωρώντας με άλματα.
Οι Βαλκανικοί λαοί εμπλουτισμένοι με συμπεράσματα και εμπειρίες από όλες αυτές τις απότομες αλλαγές και ανατροπές που τους συνέβησαν τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε δυναμική θέση. Τα Βαλκάνια σήμερα για το φακό της εκπομπής πέρα από την σκληρή πραγματικότητα που αποτυπώνεται είναι και ένας κόσμος που αλλάζει καθημερινά αφομοιώνοντας άλλοτε με σκεπτικισμό και άλλοτε με βιασύνη νέα στοιχεία από την Ευρώπη δημιουργώντας νέες καταστάσεις και νέες ευκαιρίες και σταδιακά νέες προτάσεις και μοντέλα σαν αντιδάνεια στην σημερινή Ευρώπη σε όλα τα επίπεδα τέχνη, πολιτισμό, οικονομία, επιστήμη, καινοτομία, ποιότητα ζωής, γαστρονομία, συνύπαρξη. Στόχος σε αυτή την επανεκκίνηση της εκπομπής είναι να παρουσιάσουμε και αυτή την νέα εποχή των Βαλκανίων, επίσης παράλληλα με τα γεωγραφικά ταξίδια να ταξιδέψουμε και μέσα από ανθρώπινες ιστορίες και ζωές για να γνωρίσουμε καλύτερα τους γείτονές μας και να επεκταθούμε σταδιακά και στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α Ευρώπης.
Η αποδοχή μας ως Έλληνες στα περισσότερα Βαλκανικά κράτη που επισκεπτόμαστε είναι θερμή. Ακόμα και εκεί που έχουμε και προβλήματα με εθνικά θέματα νοιώθουμε ότι κατά βάθος υπάρχει εκτίμηση και θαυμασμός για την χώρα μας, τον πολιτισμό μας, την μουσική, την κουζίνα, το ταπεραμέντο και το επιχειρηματικό μας πνεύμα μιας και πολλές ελληνικές επιχειρήσεις έχουν επενδύσει σε Βαλκανικό έδαφος προσφέροντας αρκετές χιλιάδες θέσεις εργασίας. Η κοινή ορθόδοξη πίστη αποτελεί επίσης πολύ ένα ισχυρό σύνδεσμο. Και παρά την κρίση που περνάμε, για αρκετούς αποτελούμε ένα προθάλαμο για την Ευρώπη και μια παράμετρο σταθερότητας για την περιοχή. Ελάχιστα παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε με αρνητική υποδοχή αλλά υπήρξαν και αυτά. Η κρίση προκαλώντας μια πτώση του βιοτικού μας επιπέδου και παράλληλα η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των γειτονικών μας χωρών μας έχουν φέρει σε μια σύγκλιση, από το λάθος δρόμο βέβαια Σε κάθε περίπτωση δεν μοιάζουν σήμερα οι φτωχοί μας γείτονες. Είναι οι τουρίστες με τα επαρκή εισοδήματα που τροφοδοτούν την τουριστική μας αγορά με εκατομμύρια αφίξεις κάθε χρόνο. Θεωρούν όλοι την Ελλάδα ως τον καλύτερο τουριστικό προορισμό. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Έλληνες που τα μικρά τους πλέον εισοδήματα τους επιτρέπουν οικονομικές εξορμήσεις σε νέους προορισμούς στα Βαλκάνια. Έτσι η περιήγηση και ο τουρισμός αποτελούν σήμερα ένα πεδίο φυσικής γνωριμίας των λαών και σε αυτό το δρόμο η εκπομπή έχει παίξει ένα σημαντικό ρόλο. Πιστεύω ότι μέσω αυτής της διαδικασίας οι Βαλκανικοί λαοί ξεπερνάνε αρνητικές προκαταλήψεις και στερεότυπα και αρχίζουν και δημιουργούν δεσμούς που βαίνουν σε μια καλή γειτονία κι αυτό είναι σε κάθε περίπτωση είναι θετικό και γόνιμο. Σήμερα είμαστε μπροστά σε μεγάλες προκλήσεις για εξωστρέφεια και τα Βαλκάνια είναι ένας φυσικός χώρος για αυτήν. Πρέπει να χτίσουμε συνεργασίες και ανθρώπινα δίκτυα σε όλα τα επίπεδα όπως οικονομία, πολιτισμός, περιβάλλον, μεγάλα έργα, Ευρώπη, διαχείριση κοινών προβλημάτων, κτλ
Η Θεσσαλονίκη και η ΕΡΤ3 είναι το ορμητήριο της εκπομπής Βαλκάνια Εξπρές. Βλέποντας την πόλη μου από μια άλλη θέση όχι σαν την βόρεια Ελλάδα αλλά σαν τα νότια Βαλκάνια, αντιλαμβάνομαι αυτή την δυναμική της σε σχέση με την Γεωγραφία και την Ιστορία γενικότερα, όπου της αναλογεί ένα σημαντικός ρόλος σε αυτή την νέα εποχή. Αυτό πρέπει να γίνει συνείδηση του καθένα που δραστηριοποιείται δημιουργικά σε αυτή την πόλη. Η Θεσσαλονίκη πρέπει να διεκδικήσει δυναμικά αυτό που της αξίζει, που είναι ένας δικός της ανεξάρτητος διάλογος με τα Βαλκάνια και την Ευρώπη πέρα από την σκιά της πρωτεύουσας που πέφτει πάνω της και την αποπροσανατολίζει σε άσκοπες, άγονες και αμήχανες αντιπαλότητες. Πρέπει να δημιουργήσει ένα οικοσύστημα συνεργασιών σε ένα διεθνές πλαίσιο και να αναλάβει τον ιστορικό της ρόλο. Ο τίτλος πάντως πρωτεύουσα των Βαλκανίων θέλει ακόμα πολλή δουλειά.
Κλείνω λοιπόν έτσι με την Θεσσαλονίκη που αγαπώ, όχι μόνο εγώ αλλά και όλοι οι λαοί των Βαλκανίων.
*“Βαλκάνια Εξπρές” Κάθε Παρασκευή στις 19.00 και κάθε Κυριακή στις 20.00, στην ΕΡΤ3
