Zώγια Χρονάκη: η πολύτιμη κληρονομιά (1943-2018)

Κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται με «άστρο». Η Ζώγια γεννήθηκε με πολλά. Κόρη εκπαιδευτικών από τη Βέροια, εντάχθηκε πολύ γρήγορα στην αριστερά. Σπουδές στη Νομική, βοηθός εκεί στην τότε έδρα Συνταγματικού Δικαίου μέχρι τη συνταξιοδότηση. Μια δύσκολη Σχολή, ανδροκρατούμενη και όχι ιδιαίτερα ανοικτή σε ιδέες για τις οποίες η Ζώγια εργάστηκε συστηματικά και με εκείνο το χαρακτηριστικό πείσμα της.

Η Ζώγια υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Γυναικείων Σπουδών του Α.Π.Θ., ιδρυτικό μέλος της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών που ουδεμία σχέση είχε με τις άλλες γυναικείες οργανώσεις των άλλων κομμάτων. Υπήρξε, επίσης, για δύο χρόνια (1983-84) μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ εσωτερικού. Εκεί, με καθοδηγητή τον… Μανόλη Αναγνωστάκη(!) δημιουργήθηκε η ομάδα γυναικών. Το κόμμα και ο ίδιος ο ποιητής δεν πολυ-καταλάβαιναν τι κάνουν «αυτές οι περίεργες». Γιατί δεν περιμένουν την επανάσταση να αλλάξει τη ζωή τους, γιατί δεν αγωνίζονται απλώς όπως οι άντρες τους; «Αυτές εκεί» έγραψαν ιστορία στη Θεσσαλονίκη: γυναίκες νέες, μορφωμένες, έξυπνες, διεκδικητικές, αποφασισμένες να αλλάξουν τα πράγματα των γυναικών στις οικογένειές τους, στην πόλη, στην Ελλάδα.

Μαθήματα στη Νομική, στις Γυναικείες Σπουδές, σεμινάρια σε όλη την Ελλάδα στα Ανοιχτά Πανεπιστήμια, Επιμορφωτικά Σεμινάρια και Ευρωπαϊκά Προγράμματα. Η Ζώγια δεν γυρνούσε την πλάτη της στις δομικές αλλαγές για τις οποίες εργάστηκε με αφοσίωση. Δράση σε όλα τα επίπεδα: συνταγματικό, διεκδικητικό, μαχητικό στον δρόμο και στις διαδηλώσεις.

Μια ζωή αφοσιωμένη στο κίνημα με συμμάχους και φίλες γυναίκες από όλες τις Σχολές του ΑΠΘ αλλά και εκτός αυτού, το ίδιο καλλιεργημένες και βαθιά αφοσιωμένες. Κινδυνεύω να παρεξηγηθώ αλλά ομολογώ πως θα είμαι υποκειμενική: Δανάη Χατζόγλου, Γιώτα Κραββαρίτου, Θεοδοσία Παυλίδου, Σιδηρούλα Ζιώγου είναι κάποιες από τις γυναίκες που σημάδεψαν και τη δική μου ζωή.

Η Ζώγια υπήρξε πολυεπίπεδη: φεμινίστρια για την αλλαγή της νομοθεσίας, για τη διεκδίκηση της αλλαγής του οικογενειακού δικαίου, της νομιμοποίησης των αμβλώσεων… Και φεμινίστρια κοντά στις γυναίκες απανταχού. Κυριολεκτώ: η Ζώγια ήταν κοντά σε κάθε γυναίκα που χρειαζόταν νομική συμβουλή και ηθική υποστήριξη. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την κομψότητα αλλά και το συναίσθημα ευθύνης με τα οποία χειρίστηκε το θέμα μαζικής σεξουαλικής κακοποίησης φοιτητριών από καθηγητή τους σε Τμήμα του ΑΠΘ. Η Ζώγια ως «λέαινα» στάθηκε δίπλα στις φοιτήτριες, διασφάλισε την ανωνυμία τους και κατάφερε χωρίς τυμπανοκρουσίες –όπως ίσως θα έκαναν σήμερα άλλες− να απομακρυνθεί δια παντός ο εν λόγω από το ΑΠΘ.

Λέαινα, ακούραστη και ανιδιοτελής. Υπήρξε «δασκάλα» μου (αυτή και η Δανάη Χατζόγλου) στις ανοικτές συναντήσεις της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών. Πολύτιμα μαθήματα και τροφή για σκέψη που διαμόρφωσαν τη γυναικεία μας υποκειμενικότητα και καθοδήγησαν τα διαβάσματά μας.

Στη δεκαετία του ’80 ήμουν πολύ νέα για να είμαι φίλη της. Στο πέρασμα των χρόνων η διαφορά ηλικίας μειώθηκε και η επικοινωνία έγινε πιο ισότιμη. Χαίρομαι που με τίμησε με τη φιλία της και με έκανε σχεδόν «θεία» του μεγάλου της γιου. Απολάμβανα τις ειλικρινείς της εξομολογήσεις, όπως αυτήν για την «άδεια φωλιά» της όταν έφυγαν από τη Θεσσαλονίκη και τα δύο άξια αγόρια της για τις σπουδές τους (ο Πάρης ιστορικός και ο Μανόλης χημικός). Τα οποία διαμόρφωσε η ίδια και ο σύντροφός της Νίκος Παπαμίχος σε συνειδητούς φεμινιστές. Όχι δήθεν και στα λόγια, φεμινιστές της πράξης. Γιατί ο Νίκος (πανεπιστημιακός και αυτός, στην Αρχιτεκτονική) ήταν δίπλα της συμμέτοχος σε όλη την πορεία που η Ζώγια ακολούθησε, σύντροφος, συμπαραστάτης και περήφανος για τις επιτυχίες της.

Η Ζώγια, έχοντας επίγνωση της αποσιώπησης των γυναικών από την ιστορία, φρόντισε να συγκεντρώσει το αρχείο της Κίνησης Δημοκρατικών Θεσσαλονίκης και της Ομάδας Γυναικείων Σπουδών τα οποία και δώρισε στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) το 2005. Από το 2018 η ερευνητική χορηγία «Ζώγιας Χρονάκη και Νίκου Παπαμίχου» συνεχίζει να στηρίζει τη μελέτη της ιστορίας των γυναικών και των φεμινιστικών κινημάτων στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα.

Η Ζώγια ήταν μια γυναίκα με πάθος για τη ζωή, πάθος για την εθελοντική της προσφορά, μια γυναίκα με γούστο, χιούμορ και σπάνια αστική ευγένεια.

Μάλλον κουράστηκε από όλα αυτά και τα τελευταία χρόνια δεν ήταν επί της ουσίας «μαζί μας».

Εκδήλωση στη μνήμη της Ζώγιας Χρονάκη (1943-2018) διοργανώνουν η οικογένεια, οι φίλες και οι φίλοι της την Τρίτη 2 Οκτωβρίου 2018, στις 19:00, στην Αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Η Σούλα (Θεοδοσία) Παυλίδου, Ομότιμη Καθηγήτρια του ΑΠΘ, θα μιλήσει για τη Ζώγια, φίλη ζωής.

Η Δρ. Όλγα Παντούλη, θα παρουσιάσει τη Ζώγια του φεμινιστικού κινήματος μέσα από τα αρχεία της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών Θεσσαλονίκης και της Ομάδας Γυναικείων Σπουδών ΑΠΘ.

Στην εκδήλωση θα προβληθούν σύντομα αποσπάσματα από εμφανίσεις της Ζώγιας στην τηλεόραση, ενώ ο βιολοντσελίστας Χρήστος Γρίμπας θα παίξει αγαπημένα κομμάτια της.

Θα είμαστε όλες και όλοι εκεί για να την τιμήσουμε, να θυμηθούμε και να αναστοχαστούμε.