Αντίπαρος: Ένα (ακόμη) νησί που πουλάει την ψυχή του

Των Αγγελική Σπανού και Στέλιου Στυλιανίδη*

Αποφεύγοντας την αναπόφευκτη δόση νοσταλγίας και ρομαντικής εξιδανίκευσης, η Αντίπαρος αγαπήθηκε τη δεκαετία του 1980-1990 για αυτό που δεν είναι σήμερα:

Ένας τόπος με ήπια κορυφογραμμή, θαμνώδεις πλαγιές και χαμηλή βλάστηση, με το μοναδικό χρυσαφένιο χρώμα των – όχι απέραντων – ελεύθερων παραλιών του, την εμβληματική ανασκαφή του ναού του Απόλλωνα στο ακατοίκητο Δεσποτικό, μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, με ήπια δόμηση και σεβασμό στην κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, με την ανόθευτη ζεστασιά, φιλοξενία και ανεκτικότητα των κατοίκων του, η οποία ευνοούσε την αρμονική συνύπαρξη διαφορετικών «φυλών» τουριστών – ξένοι Σκανδιναβοί στην αρχή της σεζόν, Γαλλοϊταλοί αργότερα, Έλληνες οικογενειάρχες της μεσαίας τάξης, μαζί με τους πιτσιρικάδες του θρυλικού κάμπινγκ και της ντισκοτέκ La Luna.

Όλα αυτά συνέθεταν μια –- όχι εύκολα περιγράψιμη με λέξεις – γλυκιά ατμόσφαιρα και μοναδική ενέργεια, που αποτέλεσαν τη διαχρονική δύναμη έλξης του νησιού.

Τα μείζονα ζητήματα που συνδέονται με τον υπερτουρισμό στις Κυκλάδες το καλοκαίρι, όπως η αναγκαιότητα σοβαρών υποδομών (δίκτυο ύδρευσης, επάρκεια ηλεκτροδότησης, χωροθέτηση θέσεων στάθμευσης, οδικό δίκτυο, διαχείριση απορριμμάτων, διασφάλιση στέγης σε δημόσιους λειτουργούς (εκπαιδευτικοί κ.ά.), υγειονομική περίθαλψη), απασχολούν πλέον το δημόσιο διάλογο.

Προφανώς κάθε νησί αποτελεί μια ιδιαίτερη κοινότητα με συγκεκριμένα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Και προφανώς δεν υπάρχει μονοδιάστατη προσέγγιση αλλά στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας συνυπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις, με διαφορετική επίδραση στη διαμόρφωση της μεγάλης εικόνας – αλλά χωρίς να εμποδίζεται η γενική κατεύθυνση της «μυκονοποίησης».

Στην Αντίπαρο, το πέρασμα από μια σχεδόν προ-καπιταλιστική οργάνωση οικονομικής ζωής (αγροτοκτηνοτροφική βάση, αλιεία και rooms to let) σε μια υπερτουριστική εξαλλοσύνη με στόχο την ασυγκράτητη κερδοφορία ήταν βίαιο. Σε αντίθεση με άλλα νησιά στα οποία έγινε σταδιακή μετάβαση, εδώ η αλλαγή εποχής, εκτός από τις επιπτώσεις στη φυσιογνωμία του τοπίου, έφερε βαθύ μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων και των ψυχικών δεσμών μεταξύ των κατοίκων.

Οι διακοπές ρεύματος έρχονται συνήθως στη διάρκεια γιγαντιαίων πάρτι για τα οποία κλείνουν δρόμοι, καταπατώνται αιγιαλοί, μπλοκάρει ο κεντρικός οδικός άξονας από παρκαρισμένα αυτοκίνητα, αράζουν τεράστιες θαλαμηγοί σε μικρά κολπάκια, πηγαινοέρχονται ελικόπτερα, γεμίζει ο ουρανός από drones – με άλλα λόγια συντελείται κατασπατάληση ενέργειας και επίδειξη πλούτου εντελώς δυσανάλογη προς τις διαστάσεις και τις δυνατότητες του νησιού.

Η ανομία είναι κανονικότητα στην Αντίπαρο: Στήνεται εξέδρα χωρίς άδεια για τις ανάγκες διοργάνωσης γαμήλιας δεξίωσης, προκαλείται ηχορύπανση πέρα από κάθε όριο, γίνονται ανεκτές υψηλές ταχύτητες ειδικά από πανάκριβα οχήματα, σωρεύονται σκουπίδια και οικοδομικά υλικά γύρω από υπό ανέγερση βίλες χωρίς να υπάρχουν κάδοι, χημικές τουαλέτες και αποκομιδή. Από το Απάντημα μέχρι τα Γλυφά, οι περισσότερες παραλίες είναι προσβάσιμες μόνο για τους ιδιοκτήτες των ακινήτων που βρίσκονται εκεί, στην περιοχή που αναβαθμίστηκε εντυπωσιακά, διεθνώς, μετά την εγκατάσταση του Τομ Χάνκς.

Η αυθαιρεσία δεν προκαλεί πια εντύπωση. Ιδιοκτήτης νεόδημητης τεράστιας κατοικίας, αισθητικής Μαϊάμι, πάνω από το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, οριοθέτησε με μεγάλους βράχους σημεία για να εμποδίσει τη στάθμευση αυτοκινήτων. Η τοποθέτηση έγινε παράνομα εκτός των ορίων της ιδιοκτησίας του και έκτοτε δεν έχει ενοχληθεί από τις αρμόδιες αρχές, παρόλο που ο τοπικός σύλλογος απευθύνθηκε στον Δήμο.

Το νέο κεφάλαιο στην καταστροφή του νησιού είναι η προσπάθεια αποχαρακτηρισμού δασικών εκτάσεων με στόχο την έκδοση οικοδομικών αδειών.

Στο μεταξύ, η ιλιγγιώδης ακρίβεια απομακρύνει τους τελευταίους επιζώντες της μεσαίας τάξης που καταφεύγουν στο Airbnb για να μπορέσουν να συντηρήσουν τα εξοχικά τους και να εξασφαλίσουν εισόδημα, αφού πια οι διακοπές τους στο νησί είναι οικονομικά αδύνατες.

Το να βρει κανείς καθαρίστρια ή μάστορα, εάν δεν συγκαταλέγεται στους πολύ «πάνω», είναι εξαιρετικά δύσκολο. Οι περισσότεροι έχουν αποκλειστική απασχόληση καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους για να είναι απολύτως διαθέσιμοι την κρίσιμη στιγμή (high season).

Στον μικρόκοσμο της Αντιπάρου συμπυκνώνεται, στην πιο ακραία εκδοχή της, η θεσμική υπανάπτυξη της χώρας, ο πελατειασμός, η διαπλοκή του πολιτικού συστήματος με την οικονομική ελίτ, η απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού αειφόρου ανάπτυξης, η απληστία και οι ανισότητες, η αλλοτρίωση του πληθυσμού που πουλάει ακριβά τη γη και φτηνά την ψυχή του.

*το άρθρο δημοσιεύτηκε στη στήλη «Λαλιές» της ιστοσελίδας «Βιώσιμες Κυκλάδες»

**Η Αγγελική Σπανού είναι δημοσιογράφος. Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι ομότιμος καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής.