Εικόνες: Από το Ρίο στο Σάο Πάολο – Ένα ταξίδι στην καρδιά της Βραζιλίας

Λέξεις/Εικόνες: Αργύρης Ωραιόπουλος

Το ταξίδι στη Βραζιλία ήρθε μέσα από τις ανάγκες μιας ερευνητικής συνεργασίας με το πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο με ζητούμενο την καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης στις φαβέλες, μέσω της αναβάθμισης των κτιριακών δομών μέσω συμμετοχικών διαδικασιών. Η απόφαση τελευταίας στιγμής να μείνουμε παραπάνω μέρες και να επισκεφτούμε και το Ρίο ήταν σίγουρα η σωστή.

Το Σάο Πάολο σε σύνολο ως μητροπολιτική περιοχή είναι η μεγαλύτερη μεγαλούπολη του Νοτίου ημισφαίριου και σιγουρά όχι η λιγότερο ενδιαφέρουσα.

Η δόμηση της είναι συμπαγής και ελαφρώς επιθετική, με πολυώροφα κτίρια κυρίως από μπετόν (ως μη σεισμογενής περιοχή ο αριθμός των ορόφων φτάνει συχνά πάνω από το 20).

Στο κέντρο οι είσοδοι των οικοδομών χαρακτηρίζονται από μεταλλικούς φράχτες με διπλές και τριπλές εισόδους ασφαλείας, περνώντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα υψηλής εγκληματικότητας, το οποίο όμως δεν επαληθεύεται απαραίτητα από τη γενικότερη εμπειρία του ταξιδιού.

Οι τοπικές επαφές μας μιλάνε για μια κουλτούρα ιδιοκτησίας και ένα φόβο καταστροφής της, που διατρέχει την κοινωνία ίσως από τα αρχικά στάδια συγκρότησης της, όταν οι σκλάβοι από την Αφρική και οι εισβολείς από την Ευρώπη αποτελούσαν τους δυο βασικούς πόλους.

Από τότε όμως η κοινωνία έχει εξελιχθεί σημαντικά. Δεν είναι μόνο η ζεστασιά των ντόπιων που μας ακολουθεί παντού, είναι η απίστευτη πολυπολιτισμικότητα που μας συνεπαίρνει. Γηγενείς, μετανάστες, κατακτητές και σκλάβοι από κάθε γωνιά του κόσμου, Γιαπωνέζοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Πορτογάλοι, Ισπανοί, Λιβανέζοι, Αφρικανοί, έχουν έρθει ανά διαφορετικές εποχές και δεκαετίες και έχουν εγκατασταθεί φέρνοντας μαζί τους ήθη, έθιμα, ιστορία και ένα ατελείωτο φάσμα φυσικών χαρακτηριστικών, που όμοιό του δεν βρίσκει κανείς πουθενά.

Ένας οδηγός μας εκμυστηρεύεται μια ανέκδοτη πληροφορία λέγοντας πως το Βραζιλιάνικό διαβατήριο στη μαύρη αγορά έχει την υψηλότερη τιμή, ακριβώς επειδή οποιοσδήποτε μπορεί να μοιάζει με Βραζιλιάνο! Η κουζίνα τους ακολουθεί την ίδια λογική, σούσι, μπάρμπεκιου, φεζοάδα, ριζότο, σαλάτες, γλυκά και φρούτα κάθε λογής, βρίσκει κανείς σε όλες τις γειτονιές, είτε ξεχωριστά είτε σε απίστευτους μπουφέδες όπου αρκεί να υπάρχει όρεξη και μπορείς να φας όσο αντέχει το στομάχι.

Το πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο, ως δημόσια δομή, σε μια χώρα που μαστίζεται από ακραία φαινόμενα φτώχειας, θα περίμενε κανείς να έχει αφεθεί στην τύχη του. Και όμως η πραγματικότητα απέχει πολύ. Η πανεπιστημιούπολη έχει μια έκταση 8000 στρεμμάτων και εξυπηρετείται από τουλάχιστον τρία διαφορετικά λεωφορεία που το διασχίζουν από άκρη σε άκρη πολλαπλές φορές την ώρα.

Η σχολή της αρχιτεκτονικής που μας φιλοξενεί στεγάζεται σε ένα επιβλητικό και συνάμα καλαίσθητο κτίριο του 1968, που ίσως αρχικά φέρνει στη μνήμη το ΑΠΘ αλλά σύντομα, καθώς εισέρχεται κανείς στο εσωτερικό του, οποιαδήποτε ομοιότητα απομακρύνεται.

Σχεδιασμένο με βάση τις αρχές του μοντερνισμού αλλά και της λιτότητας και διατηρημένο άψογα, σε πολλαπλά επίπεδα, με ανοιχτούς χώρους πατάει πάνω σε μια λογική φιλικής συνεργασίας και ελεύθερης ανταλλαγής ιδεών.

Τις Κυριακές, ο βασικός δρόμος του Σάο Πάολο, η κεντρική λεωφόρος Paulista, αλλάζει χρήση, τα αυτοκίνητα απαγορεύονται και φιλοξενεί πεζούς, ποδηλάτες, δρομείς, μουσικά σχήματα, μικροπωλητές, συναυλίες καθώς και συγκεντρώσεις, πάντα με την ισχυρή παρουσία της αστυνομίας. Την πρώτη Κυριακή που την επισκεπτόμαστε βρισκόμαστε μέσα σε μια πολυπληθή συγκέντρωση του άλλοτε πρωθυπουργού Μπολσονάρο. Σημαίες της Βραζιλίας παντού και ηχηροί λόγοι από μεγάφωνα εγκατεστημένα σε όλο το μήκος της λεωφόρου. Τη δεύτερη Κυριακή γινόμαστε μέρος μιας πολύχρωμης, ευδιάθετης, θορυβώδους κριτικής μάζας της LGBTQ κοινότητας. Σημαίες της Βραζιλίας ξανά παντού και ήχοι της Σάμπα αυτή τη φορά δονούν στα αυτιά μας. Πρόσφατα η απόφαση για την υιοθέτηση της εθνικής σημαίας της Βραζιλίας ως ένα ακόμα σύμβολο ενότητας από την τοπική LGBTQ κοινότητα ήρθε να αντισταθμίσει το μονοπώλιο της ως άλλο ένα σύμβολο εθνικισμού από τους οπαδούς του πρώην πρωθυπουργού.

Η αρχιτεκτονική του κεντρικού αυτού δρόμου είναι άναρχη, με σημαντικά κτίρια , επηρεασμένα σχεδιαστικά από τα αντίστοιχα κινήματα κυρίως ευρωπαϊκών τάσεων αντίστοιχων δεκαετιών.

Αναμεσά τους ξεχωρίζει το μουσείο τέχνης MASP, το οποίο και σηματοδοτεί μια τομή, όχι μόνο σχεδιαστικά, αλλά πρωτίστως οργανωτικά. Τα εκθέματα μοναδικά αλλά και ο τρόπος έκθεσης τους βαθιά πρωτοποριακός. Οι επισκέπτες καλούνται να περπατήσουν αναμεσά τους, να ανακαλύψουν τους δημιουργούς και να συνδέσουν τα διαφορετικά κινήματα σαν δημιουργοί οι ίδιοι τους.

Ο χώρος, τα εκθέματα, η οργάνωση τους και οι φυσικές παρουσίες συνθέτουν μια μοναδική εμπειρία. Η τέχνη στη Βραζιλία έχει γερές βάσεις από τους ήχους των Σάμπα, Φορό και Μπόσα Νόβα, τις ζωγραφιές του Αλμέιδα Τζούνιορ, τις μοναδικές Αφρικάνικες φορεσιές και τα υπέροχα γκράφιτι στους τοίχους στις φαβέλες, η δυνατή έκφραση είναι παντού.

Στο Ρίο το ταξίδι έχει το δικό του ρυθμό καθώς τα τουριστικά αξιοθέατα είναι πολλά και το πρόγραμμα λιγότερο εύκαμπτο. Οι παραλίες ατελείωτες όπως και οι ουρές παντού.

Η φύση όμως έχει ισχυρότερη παρουσία σε σχέση με το Σάο Πάολο και τα ειδυλλιακά τοπία την τιμητική τους, καθώς φυσικά και τα φωτογραφικά κλικ.

Η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου στην υπηρεσία του τουρισμού (και όχι μόνο) από τη μια μας κάνει φοβερή εντύπωση, και από την άλλη μας γεμίζει με ερωτήματα για το μέλλον.

Μια επίσκεψη στο Sugarloaf και ξαφνικά κάτι σου θυμίζει ότι βρίσκεσαι στην άλλη άκρη του κόσμου, σαν ταινία. Τοπίο μαγικό.

Το επόμενο όμως πρωί σε μια βόλτα κοντά στο ξενοδοχείο ψάχνοντας απεγνωσμένα την αντικατάσταση της σπασμένης βαλίτσας, κάθε δεύτερη ματιά θυμίζει Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Ελλάδα.

Η δόμηση της πόλης αρκετά χαμηλότερη σε σχέση με το Σάο Πάολο σε πολλά σημεία, οι πενταόροφες πολυκατοικίες κολλητά μεταξύ τους, τα πεζοδρόμια στενά και μισοσπασμένα, η υγρασία υψηλή, και τα αυτοκίνητα δεν σταματάνε ποτέ για να περάσεις.

Πατρίδα.

Και μέσα σε όλα αυτά έρχεται η πληροφορία πως την τελευταία μέρα του ταξιδιού παίζει στο Μαρακανά η τοπική Φλουμινένσε με την αιωνία αντίπαλο Σάντος, στο πρώτο παιχνίδι του, μισητού από τους καριόκας, Νέιμαρ επι βραζιλιάνικου εδάφους μετά την πολυτάραχη καριέρα του σε Ευρώπη και Αραβία. Το εισιτήριο εξασφαλίζεται με ηλεκτρονική εγγραφή και τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου.

Το μυθικό γήπεδο ανακαινισμένο πια υποδέχεται οικογένειες και παιδιά χωρίς αναστολές και φόβο. Και κάπου εκεί στο 97ο λεπτό σκοράρει το 1-0 η Φλουμινένσε και σχεδόν εκατό χιλιάδες κόσμου χοροπηδάνε και τραγουδούν ασταμάτητα για πάνω από είκοσι λεπτά θυμίζοντας μας το πάθος ενός λαού που μας δίδαξε πολλά μέσα σε αυτές τις λίγες μέρες, μα πάνω από όλα μας κέρασε μνήμες, εικόνες και σκέψεις που θα είναι μαζί μας για πάντα.