Ελλάδα για μένα είναι…

Του Κωστή Ζαφειράκη

Να ακούω τον Γιάννη Σμαραγδή να μιλάει για την Κρήτη, τη μεγάλη μήτρα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Σε μια συνάντησή μας, πριν από κάποια χρόνια, δήλωνε αισιόδοξος πως κάποια στιγμή όλοι οι Ευρωπαίοι θα επανέλθουν εκεί, στην κεντρική πηγή, για να πιούνε το καθαρό νερό της Κρήτης. «Ο Μινωϊκός πολιτισμός έχει ένα νόμο: την ομορφιά. Ευμορφία είναι η απάντηση στην ασχήμια. Το εύμορφον είναι το καλό, το αρμονικό, το θετικό. Το άσχημο σημαίνει χάος, κίνδυνος, θάνατος. Οι σύγχρονοι πολιτισμοί θα ξαναθυμηθούν το μέτρο, όπως μας το κληρονόμησαν οι Μινωίτες».

Το χιόνι: καθαρό, αφράτο και φεγγοβολιστό στο Φαλακρό της Δράμας. Mετά το νυχτερινό σκι, ανεβήκαμε με το snowmobile σχεδόν ως την Χιονότρυπα, εκεί που το χιόνι δε λιώνει ποτέ, ούτε τον Αύγουστο. Η πιο φωτεινοσκοτεινή νύχτα της ζωής μου. Αδρεναλίνη από τη μια, ξαστεριά από την άλλη. Οι αντανακλάσεις των αστεριών στο λευκό ήταν επιστημονική φαντασία. Μ’ έπιασε θυμάμαι κι ένα ρομαντισμός, αλλά τα ουρλιαχτά των λύκων μου τον κατασπάραξαν.

Χιονοθύελλα στην Βασιλίτσα, τσίπουρα στο καταφύγιο, μέχρι να διαλυθεί η ομίχλη. Γλώσσα και χείλη κατεψυγμένα: με το ζόρι σχημάτιζες τα σύμφωνα.

Ωραίες συναντήσεις στο λόφο του Τσούργιανη, στα Γρεβενά. Βουτιές και ταρζανιές στο χιόνι μ’ έναν εξαιρετικό Μαέστρο, αν θυμάμαι καλά ήταν του Αγίου Βερνάρδου ή κάτι παρεμφερές, σκύλος βγαλμένος από Χριστουγεννιάτικο παραμύθι.

Οι «Αράπηδες», ένα πανάρχαιο έθιμο στο Μοναστηράκι της Δράμας. Κάθε χρόνο στα Θεοφάνεια, οι Αράπηδες, οι Γκιλίγκες και οι Τσολιάδες διώχνουν, χορεύοντας, μακριά το κακό και τους Καλικάντζαρους. Παραμονή των Φώτων, οι πιτσιρικάδες του χωριού ξεσηκώνουν τις γειτονιές, χτυπώντας τις κουδούνες και μεταφέροντας το μήνυμα των Αράπηδων, δηλαδή καλοτυχία και ευζωία. Όλο το μοναστηράκι είναι στο πόδι, περιμένοντας τα Θεοφάνεια και την επέλαση των Αράπηδων. Πάνω στο χάραμα, αρχίζει η τελετή της μεταμόρφωσης…με τις βαριές τους κάπες, τις κουδούνες και τα σπαθιά τους, οι Αράπηδες περιφέρονται από σπίτι σε σπίτι, ξορκίζοντας το κακό…

Μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές του εθίμου είναι ο χορός των Αράπηδων στα κοιμητήρια, μια σπονδή αφιερωμένη στους φίλους που έχουν φύγει από τη ζωή…

Ένας κουρέας πιο διάσημος κι απ’ αυτόν της Σεβίλλης: Ο Θοδωρής από το Λιτόχωρο, με το παρατσούκλι, «ο άρχοντας των ξυραφιών». Τον είχα γνωρίσει πριν από 4-5 χρόνια, εποχές «Οξυγόνου». Στον ίδιο χώρο δουλεύει από μικρός, στο παλιό μπαρμπέρικο του πατέρα του. Κρατάει κειμήλια τα ξυράφια του παππού του,  μου αποκαλύπτει τα μυστικά ενός καλού ξυρίσματος (τέχνη) και μου εξηγεί πως ξυρίζουν τον γαμπρό στο Λιτόχωρο.

Οι ξυλοκόποι στο Πανεπιστημιακό Δάσος του Ταξιάρχη, ψηλά στον Χολομώντα. Τώρα είναι η εποχή τους, μιας και τροφοδοτούν με  Χριστουγεννιάτικα έλατα όλη την Ελλάδα. Οι ιστορίες τους, η σκληρή δουλειά τους, η σχέση τους με την άγρια φύση…όλα ένα μυθιστόρημα βουνίσιο. Δηλώνουν γεννημένοι οικολόγοι, παρά τις όποιες παρεξηγήσεις υπάρχουν, συχνά, γύρω από τη δράση τους.

Να καλοσωρίζω την άνοιξη στο Νησί της Έδεσσας. Το χωριό βρίσκεται στο όρος Βόρα. Κάποτε ήταν περικυκλωμένο από νερά και θύμιζε νησί. Οι κάτοικοι του γιορτάζουν κάθε πρώτη του Μάρτη το έθιμο της «Χελιδόνας». Τα παιδιά του χωριού, γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι, τραγουδούν τον ύμνο της άνοιξης και μαζεύουν δώρα.

Να μετράω νεογέννητα προβατάκια στη στάνη του κυρ-Τάσου και του Σωτήρη, ψηλά στο Λιβάδι του Ολύμπου. Χίου πικουράρ αμιντάτου, που θα πει, είμαι γεννημένος κτηνοτρόφος…

Οι κουβέντες με την κυρά- Κωνστάντω, στο καφενείο της, στο Βραδέτο, ένα απόγευμα πριν από μερικά χρόνια. «Χρυσή Καρδιά» όνομα και πράγμα. Κι από αναμνήσεις και ιστορίες, θησαυρός ανεκτίμητος. Η Σκάλα του Βραδέτου, κατασκευασμένη από λαϊκούς ηπειρώτες μάστορες της πέτρας, είναι ένα από τα πιο όμορφα μονοπάτια της Ελλάδας. Ξεκινώντας από το Καπέσοβο χρειάζονται δύο ώρες παρά κάτι για να φτάσεις στο Βραδέτο, η ενέργεια του τοπίου όμως, είναι η καλύτερη αποζημίωση. Το Βραδέτο, διαφημίζεται και ως το «μπαλκόνι» του Ζαγοριού, αφού είναι το ψηλότερο χωριό- μέχρι το 1974, οπότε και φτιάχτηκε ο δρόμος, η πρόσβαση ήταν σχεδόν ακατόρθωτη.

Ο Στέφανος με το μεράκια του στο Αρκοχώρι. Δέκα περίπου λεπτά πάνω από τη Νάουσα, ο Στέφανος έχει φτιάξει το δικό του «Χάραμα», τόπος για καλοφαγάδες και γλεντζέδες. Μπορεί να φημίζεται για τις κρεατοσυνταγές του- ζυγούρι στη γάστρα, χοιρινό τυλιγμένο σε αμπελόφυλλο, αγριογούρουνο με κυδώνια και δαμάσκηνα ή ελιές- ξέρει όμως να γητεύει κι εμάς τους ταπεινούς χορτοφάγους.

Ο Αποστόλης του Συρράκου. Από τους τελευταίους καθαρόαιμους τσέλιγκες. Ζει μόνος του, ψηλά στα 1200 μέτρα, στο όρος Περιστέρι. Η οικογένειά του είναι στα Γιάννενα. Αυτός όμως, χάνει το οξυγόνο του, μακριά από Συρράκο. Κατεβαίνει για μισή ώρα στα Γιάννενα κι ο νους του αγριεύει. Ασχολείται με τα ζώα 35 ώρες το 24ώρο. Φοράει την κάπα του, φτιαγμένη από μαλλί συρρακιώτιου προβάτου- «εμείς εδώ φτιάξαμε κάποτε τις κάπες για το στρατό του Μεγάλου Ναπολέοντα». Τα συρρακιώτικα πρόβατα ανήκουν στην, σπάνια κι επιδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ράτσα «κομισάνα» (την έφερε κάποιος, κάποτε από την Σικελία), έχουν εξαιρετικό μαλλί και μπορντώ μουσούδα.

Οι φωτιές στην Φλώρινα, στις 23 του Δεκέμβρη. Κάποιοι λένε ότι συμβολίζουν τις φωτιές που άναβαν οι βοσκοί τη νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός. Κάποιοι άλλοι τις θεωρούν  ειδωλολατρικές. Για μια περίοδο μάλιστα, είχαν απαγορευθεί. Όπως και να’ χει όμως, είναι μια παράδοση άκρως Χριστουγεννιάτικη. Μια περιπέτεια που ξεκινάει στις αρχές Νοεμβρίου με την Φλωρινιώτικη φράση «πάμε για σπρένκες», (πάμε για κέδρους). Τα αγόρια ρίχνονται κυριολεκτικά στη μάχη, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις γειτονιές ανάβει τα αίματα, στο τέλος κερδίζει τις εντυπώσεις η γειτονιά με τη μεγαλύτερη φωτιά. Σήμερα βεβαίως, κυριαρχεί η μεγάλη φωτιά στην Πλατεία Ηρώων. Τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου η πόλη βάφεται πορτοκαλοκόκκινη από τις φλόγες και οι Φλωρινιώτες ξενυχτούν χορεύοντας και τραγουδώντας…

Διαβάστε το Πρώτο Κεφάλαιο εδώ