Το νησί στην άκρη της Ευρώπης

Εικόνες: Γιώργος Γαρίδης, Ορέστης Μαραντός

Στην Γαύδο δεν έχω πάει… Με πρόλαβε ο πιο ψαγμένος γιος μου με την παρέα του. Επέστρεψαν μαγεμένοι και το καταλάβαινες αμέσως απ΄τις περιγραφές τους πως είναι άλλη ιστορία η Γαύδος.

Απόκοσμα πανέμορφη, πέτρα και θάλασσα, τόπος αφιλόξενος με την πρώτη ματιά αλλά ασύλληπτα ελκυστικός σαν ατενίσεις για πρώτη φορά το απέραντο γαλάζιο από ψηλά, ανακαλύψεις γαλαζοπράσινες ακρογιαλιές κουτρουβαλώντας κατσάβραχα, συναντώντας ανθρώπους με άλλο βλέμμα, άλλους κώδικες, άλλη ζωή.

Λίγα πράγματα από την αστική καθημερινότητα που έχουμε συνηθίσει αγγίζουν την καθημερινότητα της Γαύδου. Ο ήλιος, η θάλασσα, η πέτρα, ο αγώνας να βλαστήσει κάτι ανάμεσα στη πέτρα, να αποκτήσει η ζωή σου μια ρουτίνα μοιάζει σχεδόν αδύνατον. Η Γαύδος είναι ακόμη ακατέργαστη. Το νοτιότερο ακατέργαστο διαμάντι της Ευρώπης που θες δεν θες σε ενσωματώνει, απ΄την πρώτη νύχτα που θα κοιμηθείς κάτω απ΄τα άστρα, στο μυστηριακό του σύμπαν.

Πέρα απ΄τις διαδρομές στα μονοπάτια του νησιού, την κατάβαση σε άγριες παραλίες όπου συναντάς ανθρώπους που έχουν αποφασίσει να γίνουν ένα με τη φύση, τα πέτρινα γκρεμίδια που μεταμορφώθηκαν σε σπιτικά από ανθρώπους που είδαν την Γαύδο σαν το τελευταίο καταφύγιο σε έναν κόσμο που υποφέρει καθημερινά από την αλλαζονεία του ανθρώπου. Στη Γαύδο θαρρείς πως ο ουρανός είναι πιο κοντά, κάθεται στα μάτια σου με όλα του τα αστέρια και μένει εκεί να σου βάζει αμφιβολίες, μήπως έχεις πάρει τη ζωή σου στραβά, μήπως έχεις απομακρυνθεί σε δρόμους αυτοκαταστροφικούς για το σώμα και το πνεύμα. Έτσι μου τα μετέφεραν τα βίντεο και οι φωτογραφίες των παιδιών και κυρίως το βλέμμα τους όταν μιλούσαν για τις 6 μέρες που έζησαν εκεί.

Τι είναι αυτό που κάνει την Γαύδο τόσο ξεχωριστή είναι μάλλον κάτι που αντιλαμβάνεται το πετσί σου μόνο όταν πατήσεις το πόδι σου εκεί. Αυτό που αισθάνονται οι κάτοικοι, οι επισκέπτες και οι «πρόσφυγες» του δυτικού πολιτισμού. Δεν είναι τυχαίο που το νησί ταυτίζεται με την Ωγυγία, το νησί όπου η Καλυψώ κρατούσε αιχμάλωτο τον Οδυσσέα. Οι Ρωμαίοι επίσης τεκμηριώνεται βάσει αρχαιολογικών ευρημάτων είχαν το δικό τους μικρό κομμάτι στην ιστορία του νησιού, και την ονόμαζαν Κλαυδή ή Καύδη. Αυτοί ήταν και υπεύθυνοι για την εξαφάνιση της χλωρίδας του νησιού που δεν επανήλθε ποτέ, αφού τα δένδρα της χρησιμοποιήθηκαν ως καυσόξυλα για τα καμίνια της παραγωγής σιδήρου. Ο σίδηρος εξαγόταν από το αρχαίο λιμένα του Λαυρακά που σήμερα βρίσκεται τρία μέτρα κάτω από τη θάλασσα. Ένα ακόμη σύνδεσμος που μακαρίζουν οι κάτοικοι του νησιού είναι με τον Απόστολο Παύλο αφού σύμφωνα με τις επιστολές του, στις ακτές της Γαύδου τον έσπρωξε μια καταιγίδα στον πηγαιμό του από την Κρήτη στη Ρώμη. Τον καιρό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (1665-1895), οι Τούρκοι την ονόμασαν Γότζο, ενώ την δεκαετία του 30 ήταν τόπος εξορίας των παράνομων Κομμουνιστών, συμπεριλαμβανομένων των Βελουχιώτη και Βαφειάδη. Από κει και πέρα, το όνομά της ξανακούστηκε το 1996 που κάτι ειπώθηκε απ΄τους Τούρκους ότι είναι δικιά τους, πράγμα που έκανε τον Σημίτη να προγραμματίσει 5ετές σχέδιο ανάπτυξης εκεί, αλλά λίγα κατάφερε. Το νησί δεν έχει επαρκή ηλεκτρικό δίκτυο, οι ανάγκες καλύπτονται με γεννήτριες, ούτε ιατρική περίθαλψη. Το 2002 ήρθε ξανά στο προσκήνιο λόγω των συλλήψεων της 17 Νοέμβρη, αφού ο Κουφοντίνας διέμενε σε σπίτι στο Σαρακήνικο.

Στην Γαύδο θα φτάσεις με φέρι είτε απ΄τα Σφακιά (το καλοκαίρι έχει δρομολόγια Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή, είτε απ΄την Παλαιοχώρα (Δευτέρα και Τετάρτη). Η θαλάσσια διαδρομή, που αν είσαι τυχερός θα είναι παρέα με δελφίνια, είναι περίπου 3 ώρες.

Το χειμώνα η Γαύδος μένει με καμιά 40αριά κατοίκους, μερικοί από αυτούς δεν έχουν φύγει ποτέ από κει. Αν θες ν απας σε όλες τις ακρογιαλιές της, τους οικισμούς της, και να περπατήσεις τις άγριες διαδρομές της χρειάζεσαι σίγουρα 10 μέρες. Οι 6 που έμειναν εκεί τα παιδιά ήταν λίγες, υποσχέθηκαν να ξαναπάνε. Να πάρεις και το αυτοκίνητο σου, θα διευκολυνθείς στη μετακίνηση, αν και θα χρειαστείς και πολύ περπάτημα.

Παραλία Κόρφος

Η πιο κοντινή στο Λιμάνι. Μη σταθείς εκί μόνο για μπάνιο ή ψάρεμα. Αν πάρεις με τα πόδια τη διαδρομή στα βράχια που στολίζουν το θαλάσσιο μέτωπο προς τα βόρεια της παραλίας μέχρι το λιμάνι θα δεις στο δρόμο σου λογιών λογιών υπέροχα σμιλεμένα ή χρωματισμένα βράχια και στα μισά της διαδρομής πάνω στο ακρογιαλι εκεί που σκάει το κύμα ένα κάτασπρο ξωκλήσι, των Άφιων Πατέρων. Απομακρυνόμενος από την ακρογιαλιά προς το εσωτερικό αναζήτησε μια διαδρομή στην κοίτη ενός ξεροπόταμου, με αρχαία δέντρα στις όχθες του και θα συναντήσεις άλλο ένα πανέμορφο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Ανάμεσα σε αρχαίες ερειπωμένες πέτρες αν αφουγκραστείς προσεκτικά θα ακούσεις το νερό μιας φυσικής πηγής που αναβλύζει μέσα στο άνυδρο τοπίο.

Σαρακηνικό

Θα φτάσεις εκεί είτε ακολουθώντας τον κατσικόδρομο που κατηφορίζει στην παραλία στο δρόμο που ενώνει το Λιμάνι με την πιο διάσημη παραλία του νησιού, τον Άγιο Ιωάννη. Το μονοπάτι συνεχίζει δεξιά αν θες να περπατήσεις προς την Παναγιά και το Μετόχι. Στου κέδρους εκεί ή στην αμμούδα μπρείς να μείνεις, να γίνεις ένα με τη φύση, με μόνη επαφή με τον πολιτισμό, το καφενείο Ρέμπελο της Δέσποινας. Στην Γαύδο το έλευθερο κάμπινγκ είναι ελεύθερο βέβαια…

Άγιος Ιωάννης

Στο παρελθόν έχει ψηφιστεί από το Discovery Channel ως μία από τις καλύτερες παραλίες στον κόσμο. Δικαίως. Η μακριά αμμουδιά του Άη Γιάννη φτάνει μέχρι τους αμμόλοφους που σκιάζονται από πανάρχαιους κέδρους.

Τα Μάταλα ζουν ακόμη εδώ. Μόνο που τα σπιτικά των ελεύθερων κατασκηνωτών δεν είναι λαξευμένα στην πέτρα. Στήνονται σε καβάτζες κάτω απ΄τα δένδρα. Μια απο τις πιο εναλλακτικές παραλίες στον κόσμο. Αν περπατήσεις γιαλό γιαλό προς τα δυτικά για κανένα 20λεπτο φτάνεις σε μια ακόμη μικρότερη αλλά ανάλογη παραλία, αυτήν του Λαυρακά. Απομόνωση εγγυημένη.

Στο βάθος αριστερά η Γαυδοπούλα λούζεται απ΄το φώς του ηλιοβασιλέματος. Το κεδρόδασος, που ξεφυτρώνει μέσα στην άμμο, είναι προστατευόμενο και απαγορεύεται να κόψει κανείς και το πιο μικρό κλαδάκι. Ο σεβασμός στο περιβάλλον είναι αυτονόητος για όλους τους κατασκηνωτές.

Τρυπητή

Το μικρό ναυάγιο ξεβράστηκε στην ακτή γεμάτο πρόσφυγες το 2015

Η πιο μυστηριακή παραλία του νησιού, στο νοτιότερο άκρο του νησιού και της Ευρώπης. Δένδρα διαφορετικών ειδών, κέδροι, ελιές μια υπέροχη παραλία με κρυστάλλινα νερά, κάτω απ΄τα ερείπια ενός πέτρινου ποικήματος όπου κάποτε έμεναν άνθρωποι του νησιού και μια βάρκα, που έχει γίνει ένα με το άγριο τοπίο, ναυάγιο του 2015 που έφτασε εκεί γεμάτη πρόσφυγες. Περπατώντας προς τα δεξιά, προσπερνάς ένα μανταλα φτιαγμενο από πέτρες λίγο πριν φτάσεις στα ερείπια ενός ρωμαϊκού τάφου. Αν συνεχίσεις ακολουθώντας και άλλα μυστηριακά σύμβολα θα φτάσεις στην μαγευτική ακτή Λακούδι, με τα υπέροχα βότσαλα αντί για αμμουδιά και τα καταπράσινα νερά. Πριν κατέβεις την ζόρικη διαδρομή πάρε το μονοπάτι αριστερά και θα ανακαλύψεις τα θεμέλια ενός ναού προς τιμήν του Απόλλωνα του οποίου την ιστορία θα μάθεις παρακάτω. Η θέα από κει στην άκρη του γκρεμού είναι ανεπανάληπτη.

Πίσω στην Τρυπητή στο ύψωμα στα αριστερά σου διακρίνεις την τεράστια καρέκλα που σημτοδοτεί το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης, γνωστή και ως «ο θρόνος του Οδυσσέα».

Ποταμός

Στον Ποταμό φτάνεις με κόπο, αφού πρέπει να κατηφορίσεις ένα απότομο μονοπάτι από το ύψος των 300 μέτρων περίπου που διασχίζει το φαράγγι. Η πεζοπορία διαρκεί περίπου δύο ώρες αλλά θα περάσετε μέσα από τους εγκαταλελειμμένους οικισμούς της Αμπέλου και της Νεβελί, ενώ η θέα στην κατακόκκινη αμμουδιά που θα αντικρίσετε προς τον Ποταμό είναι συγκλονιστική.

Στον Παλιό Φάρο

Στο δρόμο προς τον οικισμό Αμπελος, σε ένα ύψωμα, το 1880 η γαλλική εταιρεία των Οθωμανικών Φάρων, κατασκεύασε έναν περιστρεφόμενο φάρο, για διευκόλυνση των διερχόμενων πλοίων μεταξύ Κρήτης και Γαύδου. Ο φάρος λειτουργούσε με πετρέλαιο και φυτίλι, ενώ σε ορατότητα και κατασκευή ήταν ο δεύτερος μετά από αυτόν της Γης του Πυρός. Απασχολούσε γύρω στα 10 άτομα, επιστάτες και φαροφύλακες και με αίθριο καιρό φαίνονταν από 42 μίλια. Μετά τον βομβαρδισμό του από τα γερμανικά αεροσκάφη κατά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, το 1942, ο φάρος της Γαυδου έσβησε για πάντα. Αργότερα κατασκευάσθηκε άλλος φάρος στο ΝΑ ακρωτήρι της Γαύδου πάνω στο ακρωτήριο Τρυπητή, το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης. Ο παλιός φάρος ανακατασκευάστηκε το 2003 Το συγκρότημα περιλαμβάνει καφέ (που λειτουργεί μόνο το καλοκαίρι) και ένα μουσείο για την ιστορία του φάρου με φωτογραφίες και τον παλιό εξοπλισμό του φάρου.

Μια ξεχωριστή ιστορία

Προσπερνούσα συνήθως βιαστικά τις όποιες πληροφορίες έπεφταν στα χέρια μου για τη Γαύδο, μέχρι σήμερα. Αλλά μια παρέα εικοσάχρονων με έκανε να σκύψω πάνω τους με άλλο μάτι. Αυτοί και ένα ντοκιμαντέρ που παρακολούθησα χτες βράδυ on line.

Σ΄αυτούς τους πρόσφυγες αναφέρεται το ντοκιμαντέρ που είδα. Οι αθάνατοι. Μια ομάδα ρώσων επιστημόνων που έζησαν τη φρίκη του Τσερνόμπιλ και έφτασαν εδώ το 1997. Ο ένας από αυτούς καταδικασμένος από τους γιατρούς μετά από υπερβολική δόση ραδιενέργειας. Οι ντόπιοι όταν τον πρωτοείδαν λένε πως νόμιζαν πως έφεραν ένα πτώμα στο νησί έναν ζωντανό νεκρό που είχε δεν είχε έναν μήνα ζωής. Ο μήνας έγινε χρόνια, η παρέα θέλησε να γίνει ένα με τους κατοίκους, να μην είναι πια ξένοι. Η νομιμότητα και η ιδιοκτησία είναι δυο έννοιες που μπορείς να παραβλέψεις στη Γαύδο, αν δείξεις σεβασμό. Οι επιστήμονες άφησαν κατά μέρος την επιστήμη και έπιασαν τα μυστριά, τα πριόνια και τις σμίλες. Την πέτρα και το ξύλο. Και ενσωματώθηκαν στη  κοινωνία χάρις στην προσφορά. Έμειναν παρά τα προβλήματα που προέκυψαν κάποια στιγμή με το νόμο. Υποστηρίχθηκε η παραμονή τους τελικά και από τους κατοίκους και από τις αρχές που αποφάσισαν να τους αφήσουν ελεύθερους.

Μια εκκλησία στη είναι δικό τους δημιούργημα, όπως και το ξυλόγλυπτο τέμπλο στο εσωτερικό του. Δικά τους δημιουργήματα είναι και η γιγάντια ξύλινη καρέκλα που σηματοδοτεί το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης και οι εικόνες της κάνουν τον γύρο του κόσμου. Με πλάτη στην Αφρική σκαρφαλώνεις πάνω της σαν θνητός νάνος στο θρόνο των Θεών και ατενίζεις την Ευρώπη προς τα Βόρεια.

Δικό τους δημιούργημα και ο κύκλος με τους καθρέφτες που στέλνει φωτεινή δεσμίδα στον ουρανό, δικό τους δημιούργημα και οι περίεργοι κύκλοι που μπορείς να τους διαβάσεις μόνο από ψηλά. Είναι φανερό πως οι Αθάνατοι στοχεύουν στον ουρανό για επικοινωνία. Έστησαν σπιτικό και εργαστήρι , συμπληρώνοντας με πέτρα και στέγη στα εγκαταλειμμένα γκρεμίδια που δεν διεκδίκησε κανείς απ΄τους κατοίκους. Κατοικία βασισμένη σε καθαρή ενέργεια. Φυσικοί επιστήμονες βλέπεις οι περισσότεροι, ο σχεδιασμός και η κατασκευή ήταν εύκολη υπόθεση γι΄αυτούς. Μέχρι που αποφάσισαν να σηκώσουν ένα Ναό του Απόλλωνα. Κι εκεί ήρθε η σύγκρουση. Η εκκλησία και οι αρχές έστειλαν εξώδικα, οι κάτοικοι κουμπώθηκαν, οι Αθάνατοι έγιναν πάλι ξένοι. Πριν 5 περίπου χρόνια οι μισοί από αυτούς αποχώρησαν πικραμένοι, οι υπόλοιποι παραμένουν εκεί σε πλήρη απομόνωση πια. Πάνω στην πέτρα ανάμεσα στον ουρανό και στη θάλασσα, πικραμένοι που δεν μπόρεσαν να κάνουν όλα όσα ήθελαν για να φτάσουν στην Αθανασία του Ανθρώπου. Όχι της ψυχής. Του Ανθρώπου. Ύβρις; Μεγαλύτερη από αυτήν που διαπράττουμε καθημερινά όλοι μας απέναντι στον Παράδεισο που μας δόθηκε να κατοικήσουμε;

Οι Αθάνατοι στο νοτιότερο άκρο της Ευρώπης from yiorgos moustakis on Vimeo.

info: The Immortals / Οι αθάνατοι

Στον απόηχο της καταστροφής του Τσέρνομπιλ και του «θανάτου» της Σοβιετικής ‘Ενωσης, μια ομάδα Ρώσων επιστημόνων αναζητεί την “αθανασία” στη Γαύδο και την φιλοσοφία του Πυθαγόρα. Με επικεφαλής τον επιζώντα της καταστροφής, πυρηνικό φυσικό Αντρέι, δημιουργούν ένα κοινόβιο στο νησί και ιδρύουν μια σχολή αποκρυφισμού. Η ταινία παρουσιάζει την εξέλιξη των ιδεών τους και της περιπετειώδους σχέση τους με τους ντόπιους, καθώς είναι τώρα η σειρά της Ελλάδας να βυθιzτεί στη δική της μεγάλη κρίση. Αναζήτηση βεβαιοτήτων σε μια εποχή πλήρους αβεβαιότητας.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ Eταιρία Παραγωγής — Geometry Films Ltd Παραγωγός — Γιώργος Μουστάκης Συμπαραγωγός — Νίκος Λαμποτ Σκηνοθεσία — Γιώργος Μουστάκης & Νίκος Λαμποτ Διευθυνση Φωτογραφίας — Γιώργος Μουστάκης Μοντάζ — Γιώργος Μουστάκης Μετάφραση και Υποτιτλισμός — Γιώργος Μουστάκης Μουσική — Naono Ambito Σχεδιασμός Ήχου — Γιάννης Γιανακόπουλος Μίξη Ήχου — Κώστας Φυλακτίδης